«Фейклар», сохта ва ёлғон ахборотлар масаласида
Сўз эркинлиги, шахснинг ҳуқуқ ва эркинликлари қанчалик таъминланмасин ахборот платформаларида «фейк» атамаси анча фаол айланмоқда. Қандайдир хабарнинг шов-шув бўлиб, кенг резонансга сабаб бўлиши, бироз муддатдан сўнг эса унинг «фейк» бўлиб чиққани ҳақидаги хабарлар ҳам тез-тез учраб турибди.
Фейк ─ (инглизча ─ сохта, қалбаки) ҳақиқатга жуда ўхшаб кетадиган ёлғон хабарлар, махсус дастурлар орқали ўзгартирилган фотосуратлар, монтаж қилинган видеороликлар, ижтимоий тармоқларда бошқа шахслар номидан очилган ёлғон аккаунтлар фейкларга мисол бўла олади.
Фейклар жиддий ижтимоий-сиёсий мақсадларни ёки молиявий манфаатни кўзлаб тарқатиладиган ёлғон хабарлардир.
Эсингиздан чиқмасин, сохта, ёлғон маълумотларни тарқатувчилар турли «манфаатлар»ни кўзлайди, аслида.
Қаердадир ўқигандим: «Дунёни уруш домига тортадиган нарса нима? Ахборот. Аввалига дипломатлар ва сиёсатчилар журналистларга ёлғон маълумот берадилар. Кейин шу маълумотларни газеталарда ўқиб, ўзлари ҳам уларга ишонадилар», деган эди катта бир олим.
Қисқаси, ҳақиқатни яшириш ёки атайин шов-шув қўзғатиш мақсадида кимдир ёлғон гапиради ёки ҳақиқатни бузиб (контекстдан узиб) кўрсатади. Дарҳол бу ахборотга нисбатан шарҳлар, муносабатлар пайдо бўлади. Ахборотнинг тўғрилиги, ҳақиқатга мувофиқлигини текшириш ҳақида ҳеч ким бош қотирмайди. Журналистлар ахборотни имкон қадар биринчи бўлиб оммалаштиришга, одамлар эса бу ахборот ҳақида биринчилардан бўлиб фикр билдиришга қизиқиб кетишади, ахборотнинг ҳақиқийлиги масаласи бир четда қолади. Бу орада ахборотни тарқатган манбалар тартибсизлик кайфиятини келтириб чиқаришга ёхуд омма эътиборини «айтилиши керак бўлмаган», сир тутиладиган ахборотдан чалғитишга эришган бўлади.
Анчадан бери «Озодлик»нинг АОКА раҳбари Комил Алламжоновга қарши уюштираётган «ҳужум»лари, бир қарашда кулгули ва бефаросатликка ўхшайди. Бироқ, хавфли томони шуки, бугунги ўқувчининг ахборотни сараламасдан «истеъмол» қилишини инобатга олсак, «фейк»лар қайсидир маънода ишлайман деган унча-бунчасини майда гаплар атрофида чалғитиши, қимматли вақтини олиши ва энг ёмони туҳмату бўҳтонлар билан мисқоллаб йиққан обрўсига қисқа муддатда путур етказаётгани бор гап. Ахир, содда кишилар нима қилсин, ўқийди ва шундайлигича қабул қилади. Камига эса тармоқларга билиб-билмай улашади ҳам. Қарабсизки нотўғри ва ёлғон ахборот тарқатишда улар ҳам шерик бўлади. Даҳшатнинг ўзгинаси бу, аслида.
Тармоқларни кўздан кечириб, яхши бир фикр ўқиб қолдим: «Жаҳонга очилиб бораётган Ўзбекистон ҳам фейкларнинг таъсиридан четда қолаётгани йўқ, қолиши мумкин ҳам эмасди. Энг янги мисол — ўзи-ю сўзи шубҳали аккаунтларнинг Комил Алламжоновга ташланиб қолгани. Бир марказдан туриб бошқариладиган бундай фейклар эртага яна қандай ҳунарлар чиқариши мумкинлиги — фақат Яратганнинг ўзига аён, лекин шу мисолнинг ўзи улар хавфли, тасаввур қилиш мумкин бўлганидан ҳам хавфлироқ ёв эканини кўрсатиб турибди». Айни ҳақиқат.
Фейкларни аниқлаш, пайқаш унчалик қийин иш эмас. Улар одатда янги очилган профиллар орқали «жанг»га киришиб, тўхтовсиз «коммент»лар ёзишади. Ёки «Озодлик»ка ўхшаганлар постининг остига жуда қисқа фурсатда юзлаб бир хил «тон»даги «изоҳлар» қолдиришади. Бирорта ижобий ёки конструктив фикр ёзилмайди, фақат исботларсиз, тайинли фикрсиз, подаларча ҳаракат қилинади. Хуллас «оломон фалсафаси» қаттиқ ишлайди.
Нима бўлган тақдирда ҳам шундай «кўриниш»да ёзаётган шахсларнинг кимлиги ўз фикри ва позициясига эга бўлганлар учун бир чақалик муҳим бўлмаса-да, «заказ»чилар ҳар эҳтимолга қарши эҳтиёт чораларини кўриб қўйишлари керак, бизнингча. Ҳар ҳолда, қилғилик қийиғининг чиқишини бугунги замонда қирқ йил кутиш шартмас. Қирқ кун, балки ундан ҳам камроқ вақт етарли...
P.S.: Айтганча, Комил Алламжоновнинг бугунги баёнотидан кейин фейк аккаунтларнинг провокациясидан ҳам эҳтиёт бўлиш керак. Уларга шерик бўлиб қолманг. Огоҳ бўлинг!
👉
@Bayonoff☑️Каналга аъзо бўлинг⤵️
👉
https://t.me/kuzatuv_kamerasi
