#qiziq
Koinotdagi eng g'alati elementar zarralar: fiziklar ularning mavjudligiga unchalik ishonmaydilar
Juda kichik miqyosda koinot juda g'alati joy bo'lib, uni bir xil darajada g'alati gipotetik zarrachalar bilan to'ldirish mumkin.
Olamdagi barcha moddalar kvarklar, protonlar, neytronlar, elektronlar va neytrinolar kabi asosiy zarralardan iborat. Bu zarralarning har biri o'ziga xos g'alati xususiyatlarga ega. Ammo shu qadar g'alati bo'lgan gipotetik zarrachalar ham borki, fiziklar hatto ularning mavjudligiga ham amin emaslar. Quyida koinotdagi toʻrtta eng g‘alati, eng kam uchraydigan faraziy elementar zarralar bilan tanishib chiqamiz.
QORONGʻI FOTON
Ehtimol, hamma oddiy fotonni biladi - bu yorug'lik zarrasi. Ammo fiziklarning fikricha, oddiy fotonga o'xshash qorong'u foton ham bor, lekin u shunchaki qorong'i. Qora rangli fotonlar noma'lum asosiy kuchning tashuvchisi hisoblanadi va qorong'u energiya va qorong'u materiyaning tarkibiy qismlari bo'lishi mumkin.
Qorong'u materiya deyarli har bir galaktika massasining ko'p qismini tashkil etuvchi materiyaning ko'rinmas shaklidir. Qorong'u energiya koinotning tez kengayishi uchun javobgardir. Birgalikda, qorong'u energiya va qorong'u materiya fiziklar tomonidan koinotdagi energiya va materiyaning ko'p qismini tashkil qiladi, deb hisoblashadi.
Fiziklar koinotning qorong'u tomoni deb ataladigan narsa oddiy materiya va energiya bo'lgan yorqin tomoni kabi murakkabmi yoki yo'qligini aniq bilishmaydi. Agar qorong'u tomon juda murakkab bo'lsa, unda koinotning faqat qorong'u materiya va yoki qorong'u energiya o'rtasida harakat qiladigan qo'shimcha asosiy kuchlari bo'lishi mumkin. Qorong'u fotonlar bu noma'lum kuchlarning tashuvchisi bo'lishi mumkin.
Hozircha olimlar qorong'u fotonlar mavjudligiga dalil topa olishmadi va ular faqat faraziy zarrachalar bo'lib qolmoqda.
KURVATON
Fiziklarning fikriga ko'ra, Katta portlashdan keyingi dastlabki daqiqalarda koinot kosmik inflyatsiya deb nomlanuvchi nihoyatda tez kengayish davrini boshdan kechirgan. Ushbu kengayish uchun shishiruvchi deb nomlanuvchi sirli zarracha mas'ul deb hisoblanadi. Ya'ni, bu qorong'u energiyaning juda kuchli versiyasi edi.
Bu keyinchalik paydo bo'lgan yulduzlar, galaktikalar va galaktika klasterlarining paydo bo'lishiga asos solgan kosmik inflyatsiya bo'lgan deb ishoniladi.
Fiziklar kosmik inflyatsiyani va u koinotning butun tuzilishiga qanday asos solganini to'liq tushunmaydilar. Shuning uchun olimlar inflatsiya bilan birga kurvaton deb ataladigan faraziy zarracha mavjudligini taxmin qilishdi.
Taxminlarga ko'ra, kosmik inflyatsiya tugagandan keyingina kurvaton biz bilgan koinot tuzilishini yaratishga yordam bergan. Ushbu gipotezaning kamchiligi shundaki, kosmik inflyatsiyani tushuntirish uchun bitta faraziy zarra o'rniga ikkitasining mavjudligi taklif qilinadi. Bu zarracha ham topilmadi, ammo qidiruv davom etmoqda.
GLUEBALL
Olamning to'rtta asosiy kuchidan biri, ya'ni kuchli o'zaro ta'sirning tashuvchisi bu, to'qqiz xilda mavjud bo'lgan glyuon deb ataladigan zarradir.
Glyuonlar proton va neytronlarni tashkil etuvchi kvarklar o'rtasidagi kuchli o'zaro ta'sirning tashuvchisi hisoblanadi. Ikkinchisi barionlar bo'lib, uchta kvark va glyuonga ega, ammo mezonlar deb ataladigan zarralar guruhi ikkita kvark va glyuonni o'z ichiga oladi.
Ammo fiziklarning fikriga ko'ra, glueball deb ataladigan gipotetik zarracha butunlay kuchli kuch bilan bir-biriga bog'langan glyuonlardan iborat.
Glueballni shunchalik qiyin qiladigan narsa shundaki, u bir mikrosekunddan kamroq davom etishi mumkin.
X17
X17 nomli faraziy zarracha mavjudligi 2015- yilda vengriya fiziklari tomonidan e'lon qilingan edi. Olimlar qorong'u fotonlarni qidirish uchun moslama yaratdilar. U litiy-7 nishoniga protonlarni otdi, keyinchalik ular berilliy-8 yadrolariga aylandi, keyinchalik ular parchalanib, elektron va pozitron juftlarini hosil qildi. Agar fiziklar bu zarrachalarni kutilganidan ko'proq olgan bo'lsa, bu qorong'u fotonlarning mavjudligi bilan bog'liqligini ko'rsatishi mumkin.
💠
@koinottilsimi
