Ибратли хикоялар ✍

эканман, миямга бир нарса урилди: Робия опа уни тонг пайти вафот этганини айтди. Аммо Фозилжоннинг ўли
мини бизга пешиндан сўнг соат уч-тўртларда айтишган
ди-ку! Шунча пайт боланинг ўлимини нега биздан яши
ришган бўлса? Жонлантиришга ҳаракат қилишдими
кан? Ахир, ўша куни пешинда Амин Шокирович болага
бир дунё дори буюрганди-ку! Ярим соатда дорихонадап
ҳаммасини олиб келиб бергандим. Икки-уч соатдан кей-
ин Фозилжон жон таслим қилганини айтишганди. Бал-
ки санитарка адашгандир. Келаси куни яна касалхонага
бордим. Опани топиб, гаплашдим. Йўқ, Фозилжон тонг
пайти соат олтиларда жон берганини аниқ, равшан эсла-
ди. «Унда нега бизни бу ҳақда хабардор қилишмаган?»
деб сўрасам, даволовчи врачни кутган, ўзлари айтишга
ҳайиқишган бўлса керак, деб жавоб берди. Воқеага ой-
динлик киритгач, ичимга олов киргандай бўлди: бола
тонгда жон берган бўлса, пешинда дори кимга, нимага
зарур? Бу қанақа ўйин? Бу қанақа ифлослик? Нури дий-
дамизнинг тақдирини кимларга топширгандик? Ўйлаб
ўйимга етолмайман. Қалбимни шубҳа-гумонлар, армон-
лар кемирди. Ичимга кирган оловнинг тафти сўнмаяпти.
Ҳурматли Бош врач, сиздан ушбу масалада изоҳ талаб
қиламан! Йўқса, ўша очофат дўхтирларингиз ўзлари-
дан кўришсин! Мен тўхтамайман. Одам қиёфасидаги
жаллодларни қандай жазолашни яхши биламан. Улар-
нинг бор кирдикорларини прокуратурага ёзиб бераман.
Учқун Акромов»,
Шикоятни ўқиб, тугатгач муаллифни қийнаган савол-
лар Санжарбекнинг ҳам хаёлидан чиқмай қолди: рост-
дан ҳам дўхтирлар нега бундай йўл тутган? Бола тонгда
ўлган бўлса, мурдани ушлаб туришдан нима фойда?
Устига-устак қанақадир дорилар олиб келтириш кимга
зарур? Балки чиндан ҳам жон-жаҳдлари билан болани
жонлантиришга ҳаракат қилишгандир! Дори-дармон-
лар шунга лозим бўлгандир! Балки бу мижозни «соғиш»-
нинг бир усулидир! Йўғ-э... Гиппократ қасамини ичган оқ халатли дўхтирлар шунчаликка боришмас... Қани жаво-
бини ўқийлик-чи, нима дейишган экан.
Терговчи ҳужжатлар орасидан шифохона маъмури-
ятининг жавобини топиб, ўқишга тушди. Расмиятчи-
лик сўзларидан сўнг, шикоятда келтирилган саволлар-
га қисқагина жавоб берилган: «...Ҳақиқатда ўша куни
тонгда ўғлингиз Фозилжон Акромов комадан чиқиш-
га ҳаракат қилиб, бир муддат хушига келган. Сал ўт-
май унинг аҳволи яна оғирлашган. Врачлар томонидан
унинг ҳаётини сақлаб қолиш учун барча зарур муолажа-
лар амалга оширилган. Кўрилган чораларга қарамасдан
шу куни соат ўн бешдан қирқ дақиқа ўтганда бола........
касалликлари оқибатида вафот этган. Жавобдан норози
бўлсангиз...».
Эшик тақиллаб, Жўрабой кириб келди:
- Санжар ака, зерикмаяпсизми? - талабанинг нимани-
дир айтгиси келаётгани сезилиб турарди.
- Нимадир демоқчимисиз? - гуруҳ раҳбари гапни
қисқа қилди.
- Асосан учта бўлим: бош мия жарроҳлиги, реанима-
ция ва болалар бўлимлари учун шифохонада топилмай-
диган дорилар Луқмоннинг дорихонасидан олинган
экан.
- Менга ходимлар бўлимидан шу бўлинмалар бош-
лиқларинг маълумотномаларини олиб берсангиз, - деди
гуруҳ раҳбари қоғоздан бош кўтармай.
- Мана,.уларни аллақачон олдим, - деди Жўрабой қў-
лидаги қоғозларга ишора қилиб.
- Аҳа шунақами? Тузук, тузук! Бу кетишда узоққа бо-
расиз, мавлоно! - деди Санжарбек устозига тақлид қилиб.
- Улардан иккитаси ҳозир ҳам ишлаб турган экан,
биттаси...
- Бўшаб кетибдими?
- Йўқ-да, вафот этган экан.
- Ўз ажали биланми? - Санжарбек сергак тортди.

Давоми бор
@ibratlii_xikoyalar

қиламан, ўзим боплайман», деб кўкрагига ураётганлар
энди ҳеч нарса кўрмагандай, ҳеч нарса бўлмагандай бамайлихотир кириб-чиқиб юргани, боламизга заррач.1
қайғурмаётгани қаттиқ алам қиларди. Қилғиликни қи-
либ, энди томошабин бўлибтуришларига жахдим чиқар-
ди. Устига устак, ҳар куни халта-халта дори буюришади.
Йўқ, чиранишларимиз фойда бермади. Фарзандимиз
комадан чиқмай вафот этди. Шифохона ҳовлисида ту-
риб, дод солиб бақирдим: «Эй Аллоҳим, адолатинг қайда
қолди, мен сенга нима ёмонлик қилдим? Айбим нима?
Агар гуноҳкор бўлсам, майли, менинг жонимни ол, жон
керак бўлса, ўз жонимни тикайин, бегуноҳ норасидани
бағримиздан юлиб нима қиласан? Шунча йил тирноққа
зор қилиб, сабр бердинг, мукофотига қўчқордай ўғил
ато этдинг, энди уни тортиб олганинг нимаси!» Кўзимга
шифохона ҳам, унинг дўхтирлари ҳам балодай кўринди.
Ўлмакнинг лозими кўммак экан. Кўзимизнинг оқу қо-
расини қабристонга жойлаб келдик. билан бирга ор-
зу-умидларимиз, қувончу шодлигимиз, ҳаётга ишончу
қизиқишимиз ҳам тупроққа қоришиб кетди. Шунча йил
кўзи тўрт бўлиб, Аллоҳдан фарзанд сўраган ва ниятига
етганда яна Аллоҳнинг синовига учраган аёлим мункай-
иб, ер билан баробар бўлиб қолди. Мен ҳам нима қили-
шимни билмай йўлдан адашган бўтадай бўзлаб қолдим.
Ҳаётимиздан мазмун, яшашимиздан маъно қолмаганди.
Баъзида болам мунчоқдай кўзларини шифтга тикиб, ма-
жолсиз ётгани ёдимга тушиб, шифохонага келиб қўяман.
Ичкарига кириб, ётган палата олдидан ўтаман... Хона-
да бошқа одам, бошқа такдир ётганини кўриб, «Ҳой, хом
сут емган банда, болангни ўлдирмасларидан қочиб қол,
бу ярамасларнинг сўзига ишонма, операциягача тоғ-
тоғ ваъдани бериб, кейин «Биз қўлимиздан келганини
қилдик, узр», деб шақшойиб тураверади! Фарзандинг-
ни сақлаб қолмоқчи бўлсанг, бу ердан тезроқ кет!» деб
чинқиргим келади. Тузимни еган, қанчалар пулимни
заҳрига ютган дўхтирлар мени танимагандай ёнимдан
ўтиб кетади. Ўзларини жуда банд, ишли одамдай тути-
шади. Қандайдир оми кишиларни авраш билан овора бўлишади. Бир борганимда хоналарни тозалаб юрган са-
нитарлардан бири мени таниб, ёнимга келди: «Келин ях-
шимилар? Ўғлингиз вафот этганда... мен Насибахоннинг
ёнида эдим... Ўзини бирор нарса қилиб қўймасайди, деб
ўйлагандим... Ўша куни сизларга қўшилиб роса йиғла-
ганман... Эҳ, аттанг шундай бола-я, жувонмарг кетди-да!»
дея гапириб қолди. Йўлакда ўтириб бироз суҳбатлаш-
дик. Ўғлим ҳақидаги илиқ хотиралар кўнглимни бироз
ёритгандай бўлди. Кетар чоғида Робия опа қулоғимга
бир нарсани шивирлади: «Аёлингиз билан жуда яқин бў-
либ қолгандик. Аксига телефон рақамини ҳам олмаган
эканман. Ўшандан буён бир қарз гапни у кишига айтиш-
ни иложини тополмай қийналаман. Шу куни мен жон-
лантириш бўлимида навбатчи эдим. Тонг пайти хонани
тозалаб юргандим, бир пайт ўғлингиз ҳушига келгандай
бўлди, қўллари ҳаракатга келиб, эшитилар-эшитилмас
«Ойижон, ойижон», деб пичирлади. Югуриб бориб қў-
лидан тутдим. Ойиси деб тасаввур қилди шекилли қўл-
ларимни маҳкам қисиб, нимадир демоқчи бўлди, аммо
овози чиқмади. Ҳамшира чиқиб кетган экан, уни ахтариб
тополмадим. Навбатчи врачни топиб келдим. Доктор
боланинг томирини текшириб, вафот этганини айтди.
Қаранг, жони узилишидан олдин ойиси билан хайрлаш-
моқчи бўлган-да! Аллоҳнинг мўъжизасига қойил қолмай
иложинг йўқ. Шу қарз гапни эгасига етказмоқчи эдим.
Аёлингизга ҳам айтиб қўярсиз... унинг ўрнига болажон
билан мен виДолашганимни...».
Опанинг гапларини эшитиб, юрагим тўлиб кетди. Фо-
зилжоннинг охирги сўзлари, мажолсиз ҳолати кўз ўнгим-
дан ўтиб, ўзимни тутиб туролмадим. Опага раҳмат ай-
тиб, уйга қайтдим. Воқеани оқизмай-томизмай аёлимга
гапириб бердим. Насибанинг ўша пайтдаги аҳволини
сўз билан ифодалаш қийин. Эртаси куни у Робия опани
ахтариб, шифохонага кетди, ўз оғзидан эшитмоқчи бўл-
ди, шекилли. Фозилжоннинг расмига термилиб ўтирар

чиқиб кетди.
Терговчи ўйланиб қолди: «Муаммо тагида яхшиги-
на муаммо бор экан-ку! Қирқ доллар... бир оила учун
неча кунга етади... .ейиш-ичиш, кийим-кечак, коммунал тўловлар... қай бирига етади. Қишда кичкина кўрпа ёпи
ниб олган одамдай... бошингни ёпсанг оёғинг, оёғингни
ёпсанг бошинг очиқ қолади. Аслида, ҳамма давлат хиз-
матчиларини шу муаммо қийнаётгани рост-ку! Нореал
иш ҳақи ўрнатиб, биз ўзимиз уларни жиноят қилишга
мажбур қилмаяпмизми? «Мана сенга ўлмас овқат, қолга-
нини ўзинг амаллайсан», дея ўғрилик, талончилик, по-
рахўрлик қилишига шароит яратиб бермаяпмизми?»
Санжарбек қолган шикоятлар билан ҳам танишиб
чиқди, Шифохонада даволаниб, операциядан чиқмаган
ёки сал ўтмай вафот етган беморларнинг қариндошлари,
яқинлари томонидан ёзилган шикоятларда, асосан, ши-
фокорларнинг касбий яроқсизлиги, ноинсоф ва очкўзли-
ги ҳақида ёзилган. Улар орасидан, айниқса, биттаси ўта
эҳтирос ва куюнчаклик билан ёзилаганди. Беш-олти ва-
рақдан иборат каттагина шикоятда шундай сўзлар бор
эди: «Биз Фозилжонни Аллохдан тилай-тилай олгандик.
Эр-хотин уни ўн беш йил кутгандик. Ҳамма бизга қарши
бўлди. Энг яқинларим «Туғмайдиган хотинни нима қи-
ласан, бошқасига уйлан, нима, тирноққа зор бўлиб ўтиб
кетасанми?», дея дашном беришди. Насибанинг ота-о-
наси, ака-укалари ҳам ажралиш тарафдори бўлди. Фар-
зандсиз оила таназзулга маҳкумлигини бот-бот такрор-
лашди. Аммо биз бир-биримизни севардик, бошқа тур-
муш қуришни тасаввуримизга ҳам сиғдиролмасдик. Ўн
беш йил муҳаббатимизнинг тафтида, умид билан яша-
дик. Туққан-туғишганнинг дашномларидан безор бўлиб,
ҳатто улардан нарида, манзилимизни яшириб яшашга
ҳам тўғри келди. Ҳар куни беш вақт намозда соф муҳа-
ббатимиз ҳақи Яратгандан бир тирноққа зор қилмас-
ликни ўтиниб сўрадик. Раҳмли Аллоҳ оҳимизни эшитди.
Уйимизни нурга, қалбимизни чексиз қувончга тўлдириб,
Фозилжон туғилди... Одамлар, ҳатто ўзимизникилар ҳам
фарзанд ўз пушти камаримиздан бўлганига шубҳа билан қарашди, болани асраб олганга чиқаришди. Аммо бизга бу гапларнинг заррача аҳамияти йўқ эди. Дунёдан биздан бахтли инсон топилмасдй. Нури дийдамиз етти ёшга
кирганда бошимизга оғир кулфат тушди. Асраган кўзга
чўп кирар, деб шуни айтсалар керак-да! Аллоҳ бизга яна
синов ҳозирлади, боламизнинг бош миясида саратон
ўсимта аниқланди. Худодан ўғлимга келган дардни мен-
га беришини, норасида болани паноҳида сақлашни яли-
ниб-ёлвордим. Бошида боламизнинг нима касалга ча-
линганини билмай, анча сарсон бўлдик. Ўсимта кундан
кунга каттариб, болада унинг салбий оқибатлари кўри-
на бошлади. Нажот излаб шифохонама-шифохона югур-
дик, елдик. Кўзимизга дўхтирлар авлиё бўлиб кўринди.
Анча пайт уларнинг оғзига қараб вақт ўтказдик. Бири
деса, бири бу деб бошимизни қотирди. Ниҳоят, бола-
ни нейрохирургия шифохонасига жойлаштирдик. Амин
Шокирович деган жарроҳ «Ҳозир бўлим бошлиғи таъ-
тилда, операцияни ўзим қиламан, бошлиқ ишга чиқса,
операцияни ўзига олади, орадан анча вақт ўтади, унда
боланинг ҳаёти хавф остида қолади, комага тушиб қоли-
ши ҳам мумкин», деб туриб олди. Бизга ўйлаб кўришга,
қариндош-уруғлар билан маслаҳатлашишга, хорижга
бориб, даволатиш масаласини ҳал қилишга имкон қол-
дирмади. Ноилож рози бўлдик. Дўхтир айтган ҳамма
нарсани муҳайё қилдик. Операцияда иштирок этадиган
барча шифокорларга «ўз ҳиссаси»ни - сўралган пуллар-
ни ҳам бердик. Жарроҳнинг айтишича, ўсимта миянинг
таг қисмида жойлашган экан, олиб ташлашда анча қий-
инчилик туғилди. Бахтимизга операция муваффақиятли
чиқди, боламиз ҳушига келди. Аммо қувончимиз узоққа
чўзилмади, икки кун ўтиб, Фозилжон комага тушиб қол-
ди. Дунё кўзимизга тор кўриниб кетди. Мўлтираб дўх-
тирларнинг оғзини пойлаймиз. Уларнинг эса парвойи
фалак, «Биз қўлимиздан келганини қилдик, бу ёғи Ху-
донинг иши», дея елка қисишади. Операция бошлангун-
га қадар ўзини Худодай тутиб, «Ундай қиламан, бундай

нафс қулига айланиб, тамагирлик йўлига ўтишган...
Санжарбек шифохона раҳбарининг имзоси билан ши-
коят муаллифига берилган жавобга разм солди: «Шико-
ятингизда тилга олинган фактлар тасдиқланмади. Жа-
вобдан норози бўлсангиз, ҳуқуқ-тартибот идораларига
мурожаат қилишга ҳақлисиз».
Терговчи навбатдаги шикоятни қўлига олиб, индал-
лосидан ўқишга тушди: «...Дардимни кимга айтай? Нури
дийдамни шу жаллодларга ишониб ўтирибман. Булар
шифокор эмас, қотил! Дарди хаёли пул! Оғзига тиқиб
турмасанг, қайрилиб ҳам қарамайди. Болам ўз оёғи билан келиб, уйга тобутда қайтди. Ҳайф сендай шифокорларга! Бу кунларингдан гунг титсаларинг бўлмайдими?
Сенларга ҳам баққан бало бордир! Умр бўйи қўлим ёқм
ларингда бўлади».
Шу пайт хонага кириб келган Аброр терговчиниш
тунд башарасини кўриб, капалаги учди:
- Тинчликми ака, кайфиятингиз йўқ?
- Шу гаплар ростми? - Санжарбек қўлидаги шикоят
ларни юристнинг олдига ташлади. - Сизларда қанақи
одамлар ишлайди?
- Энди одамларни биласиз, нималарни ёзишмайди,
- Аброр тушунтиришга уринди: - Бизнинг шифохонадц
бош мия билан боғлиқ энг нозик, энг мураккаб жарроҳ
лик амалиётлари ўтказилади. Қанчадан-қанча беморлар
тузалиб, раҳматини айтиб кетишади. Албатта, қурбон
лар ҳам бўлади. Ахир, дўхтирлар ҳам Худо эмас-ку! Улар
қўлидан келганини қилишади, аммо ажали етганларни,
куни битганларни қандай асраб қолсин? Одамларга буни
тушунтириб бўладими? Ким ёмон - дўхтир ёмон! Вафот
етган шахснинг қариндошлари дўхтирни итдай талаша-
ди, камига ортидан мана бунақа шикоятлар ёзиб, тинка-
сини қуритишади. Мен ҳам ишга келган чоғимда шунақа
ариза-шикоятларни ўқиб, теппа сочим тикка бўлган.
Кейинчалик ўрганиб кетдим... Бир тарафдан уларни ҳам
тушунса бўлади, кимдир ўғлидан, кимдир қизидан, ким-
дир жигаридан, ота-онасидан ажралади, аламзада бўла-
ди... Операция қилган врач кўзига балодай кўринади.
- Бу ерда гап шифокорларнинг тамагирлиги ҳақида
кетяпти! - зарда қилди терговчи.- Уятсизлар, ўликдан
ҳам бир нарса умидвор бўлишади!
- Йўқ, йўқ, адашяпсиз, - эътироз қилишда давом этди
Аброр, - аслида, бу бечораларда ҳам айб йўқ. Шифохона-
да дори-дармонлар етишмайди... Жарроҳлик учун зарар
бўлган айрим камёб дориларни врачлар ўзидан ишлатишга мажбур бўлади. Бу ҳақда улар операциядан олдин беморнинг яқинларига айтади, келишиб олишади. Бемор тузалиб кетса, ҳамма хурсанд, ҳамма рози. Акс ҳолда,марҳумнинг қариндошлари «Врач биздан пора сўради» деб дод-вой солишади, шикоят ёзишади... Нима дейсиз,
одамларни тушуниш қийин.
- Нима, ўша дориларни шифохонанинг ўзи етказиб
берса бўлмайдими? - бироз шаштидан тушди терговчи.
- Давлат томонидан ажратилган маблағ нимага ҳам
етарди! Асосий жиҳозлар ва энг кўп ишлатиладиган
дори-дармонларга зўрға етади. Бош мия операциясига
ишлатиладиган дорилар жуда қиммат туради.
- Кўпчилик пулли-контракт асосида даволанади. Хўп,
ўша дориларни шартнома суммасига киритса, одамлар
дори излаб, сарсон бўлиб юрмасмиди! Дўхтирлар ҳам
гавғодан қутиларди.
- Гапингиз тўғри, лекин дўхтирлар ҳам ўша дори-
лардан уч-тўрт сўм чойчақа ишлаб олишади-да! - деди
юрист соддалик билан. - Шу сабабли шифохона маъму-
рияти ҳам бунга кўз юмади. Йўқса, кўпи ишни ташлаб
кетади.
- Дўстим сиз юристмисиз? - Санжарбекнинг қошла-
ри чимирилди. - Қанақа чойчақа? Бу товламачиликнинг
ўзгинаси-ку! Ишлаётган бўлса, давлат уларни иш ҳақи
билан таъминлаяпти.
- Ака, кечирасиз-у... сиз врачларнинг ойлиги қанча
эканини биласизми?
- Қанча экан?
- Айтсам ишонмайсиз, қирқ АҚШ долларига тенг,
ҳамшираларники...
- Бўлиши мумкин! Ҳозирги ўтиш даврида ҳаммага
қийин. Лекин бу дегани одамларнинг қўлига қараб, та-
магирлик қилиш керак, дегани эмас-ку!
- Ака, айтдим қўйдим-да! Баландпарвоз гаплар би-
лан қорин тўймайди-ку! Врачларни ҳам ўйлаш лозим, -
Аброр стол устидан ён дафтарини олиб, тўнғиллаганича

ҳам ҳайронсан...
- Ўтган бир йил ичида шунақа шикоятлардан нечта
бўлган? - гуруҳ раҳбари мақсадга яқинлашди.
- Мен ишга келгандан буён адашмасам шунақа алам-
зада шикоятчилардан ўн-ўн бешини кўрдим.
- Ўша шикоятлар билан танишиб чиқсак бўладими?
- деди гуруҳ раҳбари сумкасидан қоғозларни чиқара ту-
риб.
- Албатта, - юрист шкафдаги қалин жилдларни қўлга
олиб, кавлашга тушди.
- Маъмур ака, Жўрабойжон, сизлар бўлим бош-
лиқлари билан гаплашиб;. Луқмоннинг дорихонаси,
асосан, қайси бўлинмаларга дори етказиб берганини
аниқлайсизлар.
- Аброржон, мен бир нарсани тушунмайман, - гуруҳ
раҳбари юристга юзланди, - беморларни зарур дорилар
билан шифохонанинг ўзи таъминласа бўлмайдими? Кейин дори-дармонларнинг қиймати даволаниш ҳаражатларига қўшиб беморлардан қопланса, одамлар дорихона излаб сарсон бўлиб юрмасмиди?
- Бизда икки хил беморлар даволанади, - тушунтириш берди юрист, - тегишли тиббиёт бирлашмаларининг йўлланмаси асосида давлат бюджети ҳисобиднн
даволанувчилар хдмда пулли-контракт асосида даволи
нувчилар.
- Демак, йўлланма асосида келган беморлар барча до
ри-дармонлар билан таъминланади, шундайми?
- Шундай-куя... аммо... - Аброр қандайдир иккиланиш
билан жавоб берди, - шифохонада ҳамма дорилар хдм
бўлавермайди. Борларини ишлатамиз, йўқларини бс
морларнинг қариндошлари олиб келишади. Жарроҳлин
жараёнида ҳар хил дориларга зарурият бўлиши мумкин,
- Пулли-тўлов асосида даволанаётган беморлар-чи?
- Бу ерда ҳам деярли шунақа тартиб... Дори-дармон
лар борича ишлатилади, йўқларини касалларнинг яқин-
лари олиб келишади.
- Яхши, тушунарли! Тизимда туб ислоҳатлар қилиш
лозимга ўхшайди, - ғудурлади Санжарбек. Сўнг остонада
кетишга чоғланиб турган ҳамкасбларига қараб: - Марҳа-
мат, ишга киришинглар. Ҳали замон соғлиқни сақлаш
вазирлигидан, шаҳар молия бошқармасидан мутахас-
сислар ҳам етиб келишса керак. Улар дори-дармонлар-
нинг кирим-чиқими, сарфланишидан тортиб, касаллик
варақаларининг юритилишигача бўлган жараённи ўр-
ганиб беришади. Улар еТиб келгунча сизлар Луқмон-
нинг дорихонаси қайси бўлим, қайси шифокорлар билан
кўпроқ ишлаганига аниқлик киритиб туринглар.
Йигитлар чиқиб кетгач, Санжарбек йиғма жилдга
тикилган шикортлардан бирини қўлига олиб, ўқишга
тушди:
«Нейрохирургия шифохонаси Бош врачи М.В.Қора-
евга. Хурматли бош врач! Қизим - Зебо Каримова сиз
раҳбарлик қилаётган шифохонада даволаниб, шу йил 13
май кунғг вафот этди. Ўн гулидан бири очилмаган фарзандимни йигирма бир ёшида қора тупроққа қўйдик...
Аллоҳнинг иши-да, дея ўзимни овутишга уриняпман.
Аммо менга бир нарса алам қиляпти... Бош мия асоси
жарроҳлик бўлими бошлиғи Усмон Мақсудов ва жарроҳ Мпнсур Фармоновлар мени бошидан алдаб келди... Ҳам-
мпси яхши бўлади, операция муваффақиятили чиқади,
деб ишонтириб келди. Қўлларидан келмас экан, айт-
майдими? Бор-будимни сотиб бўлса-да, болажонимни
1’оссия ёки Ҳиндистонга олиб борган бўлмасмидим! Энг
ачинарлиси, Гипппократ қасамини ичган бу номардлар
жаррохдик учун олдиндан «хизмат ҳақилни олиб қўйиш-
ганди. Бу хдм етмагандай қизим бечора беш кун комада
('тган бўлса, халталаб дори ташидик. Мен кетган пулимга
>мас, қадримга ачинаман. Агар болам соғайиб кетганда,
тўлаган пулларимга мингдан минг рози эдим. Докторла-
рингиз одамнинг ҳаётини сақлаб қолишни эмас, муси-
бат домига ботган инсонларни соғин сигирдай соғишни
кўпроқ ўйларкан. Сиздан врач либосини кийиб юрган
очофатларга чора кўришингизни сўрайман. Шифохона
уларнинг жойи эмас. Бу кунидан кўчага чиқиб, тилан-
чилик қилгани маъқул! Агар уларга чора кўрилмаса, биз
ҳуқуқ-тартибот идораларига мурожаат қилишга мажбур
бўламиз. Токи бошқалар бу малъунлардан биз каби жафо
кўрмасин. Отабек Каримов, нафақахўр».
Шикоятни ўқиб, Санжарбек ичидан зил кетди: бу не
аҳвол! Наҳотки, шу гаплар рост бўлса! Наҳотки, оқхалат-
ли шифокорлар шунақа қора ишларга қўл уришмоқда,

Дорихонадаги қотиллик - дедиктив қисса

29 - қисм

Муаллиф : Комил Синдаров

- Санжарбек, шу ишдан бирор наф чиқишига ишончингиз комилми? - йўл-йўлакай Маъмур сўрашда давом этди.
- Сизда бошқача таклиф борми, Маъмур ака?
- Таклиф-ку йўқ, лекин бекорчи ишларга вақт сарфлаш ҳам унчалик мароқли машғулот эмас-да!
- Биласиз жиноятчининг олдида юзлаб йўллар бўла-
ди, эса шулардан фақат бирини танлайди ва ўша йўлдан қочади, биз терговчилар эса унинг изидан кетар эканмиз юз бир йўлга кириб чиқишга, бехуда вақт, куч сарфлашга мажбур бўламиз. Агар биз унинг ортидан тўппа-тўғри борганимизда эди, унда бирорта жиноят қам очилмасдан қолмасди. Ишимизнинг бор машаққати қам шунда-да!
- Балки омадимиз чопиб, кутилмаган жойдан жиноят очилиб қолар, - Жўрабой хайрли ният қилди. - Киноларда, детектив китобларда жиноятчи ҳеч кимнинг хаёлига келмаган оёқ остидан чиқиб қолади-ку!
- Тўғри, жиноятчи оёқ тагидан чиқиб қолиши учун
ҳам терговчи йўл юриши, ҳаракат қилиши шарт эмасми?
Тергов гуруҳи аъзолари шифохонага кириб, тўғри
Бош шифокорнинг хонасига кўтарилишди. Узун бўйли,
сочлари оппоқ, олтмишларни қоралаган Бош шифокор
Мурод Вафоевич терговчиларни хушламайгина қабул қилди.
- Тушунмадим, қандайдир аптекачининг бизга нима
алоқаси бор? - деди энсаси қотиб.
- Алоқаси бўлмаса, биз бу ерларга келмасдик, - Санжарбек гапни қисқароқ қилди. Сўнг саволга мавҳумроқ жавоб берганини сезиб қўшиб қўйди: - Дорихона, асосан,
сиз раҳбарлик қилаётган шифохона даволанувчиларига
хизмат қилиб келган.
- Бўлса бордир, одамлар яқинни излашади, ўн қадам нарига боргилари келмайди. Майли, юристимиз сизларга нима зарур бўлса кўрсатади, керакли ходимларни ташкил қилиб беради, - деди терговчиларнинг муддаосини эшитгач. - Фақат бир илтимос, бизда оғир касал-
лар бор, шифокорларни беҳуда овора қилиб, беморлар
қаровсиз қолиб кетмасин.
- Албатта, биз ишга ҳалақит қилмаймиз.
- Муқаддам прокуратурадан кимдир келиб, текши-
риб кетганди, нима, чаласи бор эканми?
- Хабарим бор, унда айрим нарсаларга аниқлик ки-
ритгандик.
Бош шифокор ички телефондан кимнидир чақирди.
Зум ўтмай хонага ёшгина йигит кириб келди:
- Аброржон, бу кишилар прокуратурадан, бир қотил-
лик.жиноятини тергов қилишаётган экан. Айрим нар-
саларга ойдинлик киритишмоқчи. Ташкиллаштиришга
ёрдам қиларсиз. Сизнинг хонангизга ўта қолишсин.
- Хўп бўлади, - йигит меҳмонларга салом бериб, хона-
сига чорлади. - Келинглар, кабинетим учинчи қаватда,
ўша ёққа кўтариламиз.
- Аброржон, анчадан бери юрист бўлиб ишлаяпсиз-
ми? - Санжарбек йўл-йўлакай йигитни гапга тутди.
- Ўтган йили ўқишни битириб, шу ерга ишга келган-
дим, бир йил бўлди, ҳали тажрибам кам, - деди Аброр
камтарлик билан.
- Иш кўпми?
- Унчалик эмас, асосан, шартномалар...
- Ариза, шикоятлар ҳам келиб турадими?
- Албатта, ахир бу ерда бир кунда ўнлаб жарроҳ-
лик амалиёти ам.алга оширилади. Барчаси оғир касал-лар... мия билан боғлиқ... Шунга яраша ўлим ҳам бўлиб туради... Йигитлар юристнинг кичкина бўлса-да шинамгина хонасига жойлашиб олишгач, гуруҳ раҳбари савол-жавобни давом эттирди:
- Бош мия билан боғлиқ жарроҳлик жуда оғир кечса
керак-а?
- АйтмАнг, баъзи операциялар беш-олти соатлаб давом этади. Мияни очиб, кавлашнинг ўзи бўладими?
- Ўлим ҳолати неча фоизни ташкил этади?
- Бунисини билмадим, - юрист бирдан сергакланди, -
лекин кунда, кун ора учраб туради...
- Норозилар ҳам бўладими?
- Тушунмадим? Қайси маънода?
- Жарроҳлик столидан турмай вафот етганларнинг
қариндошлари шифокорлардан норози бўлиб, устидан
шикоят қилиш ҳолларини назарда тутяпман, - саволига
аниқлик киритди Санжарбек.
- Бунақаси ҳам учраб туради. Айримлар дўхтирларни
ҳамма нарсага қодир, ҳар қандай касални тузатиш қўли-
дан келадиган, Худо, деб билишади. Ахир, улар ҳам бан-
да, қўлидан келганини қилишади... Вақт соати битган,
ажали етган кишини ким сақлаб қола олади. Одамларга

- Қанақа қарға? Қанақа ён олиш? Жўрабой, нималар
деб алжираяпсан. Мен бўладиган гапни айтдим-қўйдим!
- Мухторнинг сиркаси сув кўтармай, инжиқланди.
- Эй-й, Мухтор ака, ҳазиллашдим. Ҳазилниям тушун-
майсиз-а! - деди талаба соддалик билан.
- Ҳозир ҳазилнинг мавридими? - Маъмур жаҳл қилди.
- Одамлар нима ўйда...
- Бир иш қилсак, нима дейсизлар? - гуруҳ раҳбари
кутилмаганда мавзуни бошқа ёққа бурди. - Тўғри, анча-
гина оғир бўлади, лекин иложимиз қанча... Луқмоннинг
мижозлари билан ҳам шуғулланишни кучайтирсак. Ха-
барларинг бор, ҳар сафар шу масалага диққат қаратмоқ-
чи бўлиб турганимизда қандайдир сабаб билан бошқа ёққа чалғиб кетаётгандик... «Шарифхўжа йўналиши»даги ишларни ҳам ташлаб қўймаймиз, албатта.
- Шарифхўжанинг «ишланмаган» томони қолмади-ку, вақтни беҳуда сарфлаб нима қиламиз? - Маъмур эътироз қилди. - Ҳамма кучни ўша сиз айтган «мижоз»ларга ташлайлик... Бирор нарса чиқиб қолар!
- Йўқ, Шарифхўжа хусусида ҳали чала ишларимиз бор,
- тушунтиришга ҳаракат қилди Санжарбек. - Унинг ҳамкасблари, оила аъзолари, қариндошлари ва бошқа яқин-
ларининг телефон сўзлашувлари орқали ёлланма қотил-
га чиқиб боришга ҳаракат қиламиз. Негаки, Шарифхўжа
бошқанинг номига очилган сим-картадан фойдаланиб
юрган бўлиши эҳтимолга яқин. Ўша телефон топилса,
киллерга чиқиш қийин бўлмайди. Бундан ташқари, Ша-
рифхўжанинг электрон манзилига кириб, ёзишмалари
билан танишсак ёмон иш бўлмасди. Одатда чет элликлар
билан электрон почта орқали гаплашиш анча қулай.
- Ёзишмалар бўлгандаям, Шарифхўжа аллақачон
уларни ўчириб ташлашга улгурган бўлса ажабмас, - Маъ-
мур ишончсизлик билдиришда давом этди.
- Бўлиши мумкин, аммо текшириб кўриш зиён қил-
майди, - деди гуруҳ раҳбари совуққонлик билан. -
Умиджон, сиз тезкор ходимлар билан шу йўналишда
ишни давом эттирасиз. Қолганлар бугундан «мижоз»лар
билан ишлашни бошлаймиз. Саволлар борми?
- Йўқ, тушунарли!
- Ундай бўлса ҳамма ишга! Кечқурун кўришамйз.
Йигитлар бирин-кетин хонадан чиқиб кетишди.
- Биз ишни нимадан бошлаймиз? - қизиқсинди
Маъмур.
- Ишни нейрохирургия шифохонасидан бошлаймиз, -
деди Санжарбек ўрнидан қўзғалар экан.
- Чунки раҳматли Луқмоннинг асосий мижозлари шу
касалхона даволанувчилари ҳисобланади! - билағонлик
қилди Жўрабой.
- Буни сиздан яхши биламан! - талабага ёвқараш қил-
ди Маъмур. - Мен ишни айнан нимадан бошлашимизни
сўраяпман.
- Ишни кейинги бир-икки йил давомида касалхонада
даволаниб, вафот этган шахсларни аниқлашдан бошласак тўғри бўларди, - деди Санжарбек эшик томонга қадам ташлаб. - Қани кетдик, қолган гапларни йўлда гаплашамиз.

Давоми бор
@ibratlii_xikoyalar

стини йўқотиш пайига тушганини кўрсатмоқда. Бундан
чиқди четдан - Россия ёки Қозоғистондан одам ёллаш-
га улгурмаслиги кундай равшан. Демак, қотил шу атроф-
нинг одами. Йигитлар шу пайтга қадар унинг яқинлари
орасидан бунақа ишни қилишга қодир шахсни аниқлай
олганларича йўқ. Шарифхўжа ҳам анойи эмас, бунақа
шахс билан телефонда бемалол гаплашмаган, одамлар-
нинг кўз олдига учрашмаган бўлиши керак. Сўзлашув-
лар, учрашувлар ўта махфий кечгани аниқ. Шу сабабли
Шарифхўжанинг алоқаларига чуқурроқ кириб бормасак
ижрочини топиб олишимиз қийин бўлади. Балки тўғри
сўзлаб тургандир, унинг қотилликка алоқаси йўқдир!
Уф-ф-ф! Унда нима бўлади? Қотилни қаердан излаймиз?
Тағин ҳаммасини бошқатдан бошлаймизми? Бизда тек-
ширилмаган қайси йўналиш қолди? Дорифурушнинг
мижозларими? Ҳа, устоз айтганидан бошқа жўялироқ
тахминнинг ўзи қолмади, шекилли.
Мириқиб ухлолмаганиданми Санжарбекнинг боши
хумдай бўлиб уйғонди. Эрталабки бадантарбия машқла-
рини бажариб, чўмилиб чиққач, сал ўзига келгандай бўлди.
Аёли тайёрлаган ширчойдан симириб, тамадди қилди.
- Адаси, кечаси билан тўлғаниб, ухлолмай чиқдингиз,
тинчликми? - деди Мафтуна меҳрибонлик билан. - Қо-
тил қўлга тушдими?
- Қўлга олиш ёқда турсин, кимлигини ҳам аниқлол-
май турибмиз-да, хоним! Тажрибасизлигимиз панд бера-
япти.
- Кеча қамаган одамларингиз қотил эмасмикан?
- Билмай қолдим, бир қарашда ҳаммаси тушунарлидай, аммо кундан кунга калаванинг учи чуваланиб кетяпти. Устоз Фахриддин Каримовичнинг қадри билип
яптида, аяси!
- Айтгандай, Назира опа яхшимилар? - деди Мафту||||
кўзларини пирпиратиб. - Бормаганимизга ҳам анча бўп
кетди, якшанба куни вақтингиз бўлса, уйларига ўтиО,
ҳолидан хабар олиб келсак, савоб бўларди. Бечора сиқи
либ-нетиб ўтиргандир.
- Тўғри, хоним, ҳақ гапни сўзладингиз, якшанба куни
ишдан сал барвақтроқ қайтишга ҳаракат қиламан.
- Якшанба бўлса... намунча иш-иш дейсиз..., - хотин
лигига борди Мафтуна. - Бир кун дам олсангиз осмон
узилиб ерга тушмас, ўзингизни хдм ўйланг-да, адаси...
Ҳеч ким сизга ҳайкал қўймайди.
- Осмон узилиб тушиши мумкин-да, аяси, - кулди Сан-
жарбек. - Аммо айтганингиз тўғри, ҳеч ким ҳайкал қўй-
майди, қўйса устозга қўйган бўлишарди.
- Шуни айтаман-да, - дадилланди аёл, - эрталаб бо-
лаларни бозорга олиб тушайлик. Кузги уст-бош олмасак,
ҳамма кийимлари кичик келиб қопти.
- Албатта, аяжониси, албатта! Фақат шу қуриб кетгур
жиноятни очиб олайлик, жиноятчи қочиб қолади. Бо-
зор қочмас! - Санжарбек юзига фотиҳа тортиб, ўрнидан
қўзғалди...
* * *
Кейинги иккц кун ҳам бесамар кетди. Шарифхўжа-
нинг уйида ўтказилган тинтув ҳам тергов учун наф бер-
мади. Полковникнинг телефонлари пленгацияси, ки-
риш-чиқиш қўнғироқлари муфассал таҳлил қилинди.
билан сўнгги пайтларда алоқага киришган барча шахс-
лар бирма-бир чиғириқдан ўтказилди. Улар орасидан ёл-
ланма қотилликка яраши мумкин бўлган барча шахслар
ажратиб олиниб, сўроқ қилинди, уларнинг воқеа содир
бўлган пайтда қаерда бўлганликларига аниқлик киритилди, «алибиллари текшириб чиқилди. Иш юзасидан бир қанча экспертизалар ўтказилди. Аммо уларнинг ҳеч бири Шарифхўжанинг қотилликка алоқаси борлигини
кўрсатмади. Тергов яна боши берк кўчага кириб қолди...
- Шарифхўжа терговчи эмасми, хдмма эҳтиёт чорала-
рини кўрган, из қолдирмасликка ҳдракат қилган, - хуло-
( ясади Умид. - У киллер билан телефонда ёки одамлар-
га кўз-кўз қилиб, гаплашадиган аҳмоқ эмас. Ёки ўртада
кимдир бўлган. Ўша воситачини топишимиз лозим.
- Сизларни билмади-улекин негадир менга Шарифхў-
жанинг қотилликка алоқаси йўқдай кўриняпти, - Мух-
тор қимтинибгина дилини ёрди. - У қилган жиноятини
бўйнига олди, зарарни ҳам тўла қоплади. Аҳмед ҳам даъ-
носидан воз кечишга тайёр.
- Мухтор ака, қарға қарғанинг кўзини чўқимайди,
дейишади, рост экан-да! - ҳазиломуш гап қилди Жўра-
бой. - Ҳамкасбингизни ёнини олмоқчи бўляпсиз-а!

чишга мажбур бўлган. Сизда икки йўл қолган: Аҳмедга
ҳовлининг пулини тўлаб, муаммони хдл этиш ёки Луқ-
монни, яъни ягона гувоҳни жисмонан йўқ қилиб, маса-
лага нуқта қўйиш... Мол-давлатни жонидан ҳам яхши
кўрадиган киши учун биринчи йўл маъқул келмасилиги
турган гап. Шу сабабли сиз иккинчи йўлни танлагансиз.
Ким қўлини қонга булашни истайди. Пулингиз етарли,
имконингиз кенг, пул учун отасини ҳам ўлдиришга шайлар қанча? Шариф ака, келинг сичқон-мушук ўйнашни бас қилайлик, айбингизни бўйнингизга олинг - қўйинг! Суд жазо тайинлашда...
- Нима, мен аҳмоққа менгзайманми? Ёки ношудга
ўхшайманми? Нималар деяпсиз? Қилмаган қотилликни
бўйнингга ол, демоқчимисиз? - деди Шарифхўжа оғзи-
дан кўпик сачраб. - Қилган жиноятимни бўйнимга ол-
дим, зарарни қоплашга тайёрман... Яна мендан нима ис-
тайсиз?
- Яхши, демак айбингизни қисман бўйнингизга ола-
сиз, - Санжарбек дона-дона қилиб гапирди. - Қотиллик-
ни сиз қилмагансиз, шундайми?
- Шундай!
- Раҳматли Луқмон дўстингиз бўлган, айтинг-чи, уни
ким ўлдирган бўлиши мумкин? Бирор кишида шубҳан-
гиз борми?
- Билмадим, бир нарса дейишим қийин. Бировлар би-
лан ёвлашиб юрганини ҳам эшитмаганман. Ҳамма билан
тил топиша оладиган, киришимли йигит эди.
- Жанозадан кейин Луқмоннинг уйига милиция ходи-
мини сиз юборганмидингиз? - навбатдаги саволга ўтди
Санжарбек.
- Тушунмадим, қанақа милиция ходими? - анқайди
гумондор.
- Луқмоннинг телефонини сўраб боришган экан, -
аниқлик киритди терговчи.
- Ҳа, мен юборгандим... Телефондаги хабарлар бо-
шимга бало бўлишини билгандим. Қотил воқеа жойидан
Луқмоннинг телефонини ҳам ўзи билан олиб кетганини
эшитгандим. Шунга қарамай, ҳар эҳтимолга қарши хо-
димларимдан бирини телефонга юборгандим. Хотини
телефонлари ҳам ўша куни йўқ бўлган, дегандан кейин
кўнглим таскин топди.
- Телефонни олиб келишга кимни юборгандингиз,
исми-шарифи?
- Шогирдлардан бирини... фамилияси нимага керак?
Унда айб йўқ, бу ишга аралаштириб нима қиласиз?
- Гувоҳ сифатида сўрашимиз лозим.
- Эркин Қосимов деган йигит, навбатчилик қисмида
ишлайди.
Терговчйлар бири ёқдан, бири бу ёқдан гумондорга
саволлар бериб, иш ҳолатларига ойдинлик киритишди.
- Нима қилай, зарарни қоплайми? - сўради Шарифхў-
жа жовдираб.
- Зарарни тўлаб қўйсангиз, суд инобатга олади, - деди
Санжарбек бепарволик билан.
- Эҳтиёт чорасини ўзгартирсангиз тўлай, - афтини бу-
жмайтирди гумондор, - йўқса, нима фарқи бор!
- Нима, бу ер сизга бозорми, савдолашасиз? - ғазаби-
ни яширолмади Умид. - Ҳовлининг пулини қайтаринг,
тамом! Гапни чувалатиб ўтиришнинг нима кераги бор.
- Ука, шошмай тур, ҳеч ким сендан сўрагани йўқ, -
Шарифхўжа ҳам паст кетмади, - бошлиқ билан гаплашиб
турибман...
- Шарифхўжа ака, нима бўлгандаям зарарни қоп-
лашни маслаҳат бераман, - Санжарбек мунозарага нуқта
қўймоқчи бўлди. - Майли, бугунча етар.
- Ташқарида укам келган бўлиши керак, - деди гумон-
дор ялинганнамо оҳангда, - икки дақиқа рухсат берсан-
гиз, зарарни қоплаш чораларини кўришни тайинлардим.
Адвокат масаласида ҳам гаплашиб олшим зарур.
- Яхши, Умиджон, майли рухсат беринг! - деди гуруҳ
раҳбари хонадан чиқиб кетар экан.
, * * *
Одатдагидан сал барвақтроқ ётоғига кирган Санжар-
бекнинг уйқуси келмади. У ёнидан бу ёнига ағдарилиб,
анча пайтгача хаёл суриб ётди. Кун бўйи кўнглига зил-
дай ботиб юрган ғашлик юки ўмганидан босиб турган-
дай эди: Шарифхўжа нима учун дарров таслим бўла қолди? Ё терговчи одам бошқа чораси йўқлигини тушуниб етдими? Ёки қотилликни бўйнидан соқит қилиш учун атайлаб бошқа айбловларга иқрор бўляптими? Ростдан ҳам унинг қотилликка алоқаси йўқми? Ёхуд ўзига «алиби» ясаб, қулоққа лағмон осмоқчими? Қотилликка
кимни ёллаган бўлиши мумкин? Четдан ёллаган бўлса,
киллер аллақачон мамлакатни тарк этгани аниқ. Лекин
«кгп8» хабарлардаги воқеалар ривожи Шарифхўжа фақат
охирги кунларда унга тинчлик бермай қийнаётган дў-

олинг. Эртага анави масалани ҳал қилиб менга қўнғироқ
қиларсиз. «Катта» ишга келиши билан сўраб қолади.
- Тушунарли, Тоҳир Ғафурович!
- Санжарбек, эҳтиёт бўлинг! - оталарга меҳрибон-
лик билан пичирлади раҳбар. - Арининг уясини қўзғаб
қўйдингиз! Бу бемазалардан ҳар нарсани кутса бўлади.
Биламан, виждонли одам виждон амрига қарши иш ту-
тиши қийин. Аммо «дипломат» бўлиш ҳеч кимга зиён
қилмайди.
* * *
Ҳаммадан барвақт ишга келган Санжарбек жиноят
ишининг Оҳун Парпиев ва унинг шекрикларига нисба-
тан қисмини алоҳида иш юритишга ажратиб, шаҳар про-
куратураси ихтиёрига юбориш ҳақида қарор тайёрлади.
Гуруҳ аъзоларига бу хатти-ҳаракатини қотилликнинг
деярли фош бўлгани ва иш ҳажмининг кўплиги билан
изоҳлади. Бош прокурор ўринбосари билан кечган суҳ-
бат ҳақида оғиз очиб ўтирмади.
Соат ўнларга яқин Шарифхўжани олиб келишди. Бир
кунлик тутқинлик унга ёмон таъсир қилгани сезилиб
турарди. Кўзлари уйқусизликдан киртийган, қовоқла-
ри осилган, юзлари сўлғин, шашти ҳам пасайгандай
кўринди.
- Яхши дам олдингизми? - сўради Санжарбек жиноят
ишини варақлар экан.
- Қанақа дам? Устимдан куляпсизми? - деди полков-
ник юзидаги, билагидаги қизарган жойларни қашилаб, -
кечаси билан пашшами, клапами чақиб чиқди, падарига
ланъат!
- Албатта, сиз тунаган жой курорт эмас, аммо маъму-
риятга айтамиз, камераларни дизенфекция қилишади...
- Раҳмат, бехосият жойга қайтиб бормайман, деган
умиддаман.
- Нега бунақа ишонч билан гапиряпсиз, бирор нарса
ўзгардими?
- Чунки мен қотил эмасман, сизлар қаттиқ адаша-
япсизлар! Тўғри, чечен болани алдадим, ҳа энди фириб-
гарлик қилгандирман, зарарни шу бугун тўлаб қўяман,
агар очиққа чиқсам.
- Нима, бизга шарт қўйяпсизми? - Санжарбекнинг қо-
шлари чимирилди.
- Бу шарт эмас, қонуннинг талаби. Зарар тўлиқ тўлан-
са, қамоқда сақлашга ҳеч кимнинг ҳақи йўқ-ку! - ишшай-
ди гумондор.
- Тўғри, аммо ҳозирча сиз қотилликда гумон қили-
ниб, қамоққа олингансиз. Надоматлар бўлсинки, бизда
сизнинг қотилликка алоқадор эмаслигингизни исбот-
ловчи ҳеч қандай далил йўқ. Агар сизда шунақа далил
бўлса, марҳамат, терговга тақдим этинг!
- Камерада ётиб эсладим, - деди Шарифхўжа стол
устидаги календарга кўз қирини ташлаб, - менда «али-
би» бор. Воқеа содир бўлган биринчи август куни Хо-
размда эдим. Бир курсдошимиз тўй қилганди. Ўттиз би-
ринчи июль куни учгандик. Биринчи август куни кечки
рейс билан қайтгандим. Соат ўн бирдан ўтиб, Тошкентга
қўнганмиз. Текшириб кўришингиз мумкин.
- Албатта текширамиз, - Санжарбек ичидан ўтганини
сездирмасликка ҳаракат қилди, - «алиби»нгиз бўлгани
яхши, аммо бу сизни гумондан тўла озод қила олмайди-да!
- Нега, бу нима деганингиз? - ҳайрон бўлди Шарифхў-
жа. - Айтишларича, қотиллик кечки соат саккизларда содир этилган экан. Мен пайтда ердан ўн километр ба-
ландликда, самолётда бўлганман. Луқмонни ўлдиришга
менда ҳеч қандай имкон бўлмаган.
- Шарифхўжа ака, нима қиласиз ўзингизни овсарлик-
ка олиб, полковник одам... яхши тушуниб турибсиз-ку.
Қотиллик қилиш учун қўлга қурол олиб, кўчага чиқиш
шарт эмас. «Мулла жиринг» ишга солинса бас. Бу ишни
сен учун бошқалар амалга оширишади.
- Нима, киллер ёллагансан, демоқчимисиз? - лабини
чўччайтирди гумондор.
- Шариф ака, Луқмон билан алмашган «зтз» хабар-
ларингиз ҳаммасини кўрсатиб турибди-ку! Ўжарлик
қилишдан нима наф? - гуруҳ раҳбари бошқа томондан
сиқувга олишга ҳаракат қилди. - Тушунаман, сизга ҳам
осон бўлмаган. Бошқа чорангиз қолмаган. Дўстингиз
барча сирларингиздан хабардор бўлган, истаган пайти
сизни фош қилиб, қамоққа тиқиши мумкинлигини яхши
билгансиз!
- Ўйлаб гапиряпсизми? Шу арзимас нарса учун одам
ўлдириш шартми? Тем более шунча йиллик қадрдон син-
фдошни...
- Ҳамманинг жони ўзига ширин-да! У бечора ҳам нима
қилсин, Аҳмед ҳол-жонига қўймаган, қўрқитган. Шу са-
бабли сизга қаттиқроқ гапиришга, пўписа қилиб, сап-

Дорихонадаги қотиллик - дедиктив қисса

28 - қисм

Муаллиф : Комил Синдаров

Раҳбарнинг овозидаги ҳаяжондан Санжарбек чўчиб
кетди, юраги «шув» этиб пастга тушгандай бўлди. Нафа-
си бўғзига тиқилиб, овози чиқмай қолди:
- Тинч... тинч... тинчликми?
- Тинчлик эмас-да! Кеча Бош прокурор ёрдамчиси сиз
билан гаплашганмиди?
- Анвар Тўраевичми? - терговчи гап қаёққа бориб қа-
далишини сезгандай бўлди.
- Ҳа, ўша Анвар Тўраевич! Сизга Бош прокурорнинг
гапини етказганмиди?
- Йўқ, Бош прокурор номидан гапирмаганди.
- Бу нима деганингиз, Санжарбек? - раҳбарнинг жаҳ-
ли чиққани сезилиб турарди. - Унда сизни нимага йўқла-
ган экан? Ҳар ҳолда меҳмондорчиликка чақирмагандир?
- У мендан тергов қилаётган ишимиз бўйича бир ки-
шига ёрдам беришни илтимос қилди, - терговчи ётиғи
билан тушунтиришга ҳаракат қилди.
- Кимга, ўша тиббиёт академиясидагиларгами?
- Ҳа, ректор ёрдамчиси Оҳун Парпиев ва унинг шери-
кларига...
- Сиз нима дедингиз?
- Нима дердим, иложи йўқ дедим.
- Бош прокурорнинг илтимосини рад этдингизми?
- Тоҳир ака, биринчидан Анвар Тўраевич Бош проку-
рор номидан эмас, ўз номидан илтимос қилди, иккинчи-
дан, ҳатто Бош прокурор илтимос қилганда ҳам жиноят-
чиларни кўра-би-ла туриб, қандай...
- Нима, домлалар ҳам қотилликда гумон қилинмоқда-
ми?
- Ёдингизда бўлса, сизга аввал ахборот бергандим,
- Санжарбек бироз ҳаяжонини босиб олди, - Оҳун қо-
тилликда гумон қилиниб қамоқда ўтирган Самиғнинг
ўғлини ўқишга киритиш учун раҳматли Луқмон орқали
катта миқдорда пулини олган, лекин бола ўқишга кир-
май қолган. Бундан ташқари, яна бир фуқарони ўқишга
киритаман деб...
- Яхши, лекин бу ишларнинг қотилликка нима алоқа-
си бор? - терговчининг гапини бўлди раҳбар.
- Бизда иккита асосий гумондор бор эди, - тергов-
чи қандай тушунтиришни билмай қийналарди, - бири
Оҳун, бири Шарифхўжа. Бугун полковник ушлангач,
Оҳуннинг эҳтимоллик даражаси анча пасайди. Аммо
унинг шериклари билан академияда талабаларни ўқиш-
га киритишда қилган жиноятларини ҳеч нарса билан
оқлаб бўлмайди. Академияни коррупциянинг ўчоғига
айлантиришган.
- Демак, Шарифхўжа қамоққа олиниши муносабати
билан Оҳун ва унинг шерикларини қотилликка алоқаси
йўқ, деб ҳисоблаш мумкин, шундайми? - хулоса қилди
раҳбар.
- Шундай десак ҳам бўлади, - ишончсизроқ жавоб
қилди Санжарбек. - Ҳозирча Шарифхўжа айбини бўйни-
га олганича йўқ. Лекин қўлимизда далиллар етарли.
- Санжарбек, биласиз, мен ҳеч қачон, ҳеч кимга ноқо-
нуний топшириқ бермаганман, - Тоҳир Ғафурович гап-
ни узоқроқдан бошлади. - Анвар Тўраевич устингиздан
роса мағзава ағдарган шекилли «катта» жуда дарғазаб,
терговчингиз менинг топшириғимни менсимай, тес-
карсини қилибди, деб тепа сочи тикка бўлди. Вазиятдан
чиқиш учун келинг, ишнинг шу қисмини алоҳида иш
юритувга ажратиб, шаҳар прокуратурасига бериб юбо-
райлик. Қутилайлик шу бемаза ишдан. Қолгани ўзлари-
га ҳавола, менга деса, пишириб есин!
- Яхши, менинг қаршилигим йўқ, - ноилож ён бер-
ди Санжарбек. - Эртагаёқ ишнинг тиббиёт академияси
билан боғлиқ қисмини алоҳида иш юритувга ажратиб,
шаҳар прокуратурасига бериб юбораман. Лекин... Анвар
Тўраевич... кап-катта одам... уялмасдан туҳмат қилиб
ўтирибди, шунақаям бўладими? Булар ҳеч нарсадан тап
тортмас экан-да! Айтганини қилмаганим, берган садақасини рад этганим учун устимдан ахлат ағдариб...
- Катта нарса таклиф қилганмиди?
- Кўкидан икки юз минг...
- Вой-вой, бутун бошли хазина-ку! Секин олиб қўявер
мабсиз-да! - кулди раҳбар. - Умрингизнинг охиригачл
ишламасдан ётиб есангиз хдм адо бўлмасди.
- Худо сақласин-э, ҳаромдан топилган мол бахтсин
ликдан бошқа нима ҳам келтирарди.
- Сиз билан биз бутун умр ишласак ҳдм шунча пул
тополмасак керак. Бу муттаҳдмларнинг оғзининг бир
бурчагидан чиқиб кетади. Тизимни ҳам расво қилишди,
Садқаи прокуратура ходими кетсин! Майли, яхши дам

«Титаник» фильмида тўхтатди. Бу кинони олдин ҳам бир
неча бор кўрган бўлса-да, яна кўргиси келаверарди. Шу
пайт телефон жиринглади. «Бемаҳдлда қўнғироқ қила-
ётган ким экан?» деган ўйда гўшакни кўтарди:
- Санжарбек ухлаб қолмаганмидингиз?
- Йўқ, Тоҳир ака... - бир зумда терговчи хаёлотнинг
минг бир кўчасига кириб чиқди.
- Ҳозир Бош прокурор телефон қилди... - Тохир Ғафурович гапни нимадан бошлашни билмай, тўхтаб қолди.

Давоми бор
@ibratlii_xikoyalar

рақамини кўриб, терговчи қўнғироқни қабул қилишга
мажбур бўлди:
- Ассалому алайкум.
- Санжарбек яхшимисиз? - нариги тарафдан Тоҳир Ға-
фуровичнинг салобатли овози эшитилди.
Гуруҳ раҳбари Умидга «давом этаверинг» ишорасини
қилиб, қўшни хонага чиқди. Барча, шу жумладан, Ша-
рифхўжа ҳам «окахон»лар «иш»га киришганига ишонч
ҳосил қилиб, жимиб қолишди. Бир муддат ҳар ким ўз ха-
ёли билан овора бўлиб қолди. Жўрабойнинг миясига «Бу
олифта бекорга чиранмаётган экан-да, наҳотки, «ока-
хон»лар шунчалик қудратли, наҳотки, ҳозир уни қўйиб
юборишга «фатво» берсалар, деган фикр келган бўлса,
тизимни яхши тушунган Маъмурнинг хаёлидан «Зўр-
нинг кети тегирмон айлантиради, «окахон» хавфсизлик-
да ишларкан-да», деган ўй ўтди. Ёш бўлса-да кўп нарсани
кўришга улгурган Мухтор ҳам деярли шу фикрга борди.
Гуруҳ аъзоларидан фақат Умидгина Санжарнинг «ға-
лабаси»га инонди. У Аллоҳ томонидан терговчи қилиб
яратилган бу қайсар йигитнингҳатто раҳбариятдан топшириқ бўлган тақдирда ҳам ўз сўзидан қайтмаслигига,
жиноятчини қўйиб юбормаслигига умид кўзини тикди.
Шарифхўжанинг юзига ранг киргандай бўлди. Унинг на-
здида «окахон»нинг бир оғиз сўзи бу ерда унинг устидан
кулиб ўтирган манави тирранча, бефаросатларнинг ақ-
лини киргизиб қўядигандай эди.
Тоҳир Ғафурович одатий ҳол-аҳвол сўрашгандан сўнг
«Телефон овози яхши эшитилмаяпти, ҳозир бошқатдан
тераман», деган баҳона билан гўшакни қўйди. Раҳбар-
нинг бундай Эҳтиёткорлигига ўрганиб қолган Санжар-
бек бир муддат пойлаб турди. Сал ўтмай нотаниш теле-
фондан қўнғироқ бўлди.
- Санжарбек, энди яхши эшитиляптими?
- Тоҳир ака, сизни яхши эшитяпман.
- Санжарбек, сизларда Шарифхўжа Орифхўжаев де-
ган шахс сўроқ қилиняптими? - раҳбар бирдан муддаога
кўчди.
- Ҳа, Шарифхўжа ишимизда асосий гумондор сифати-
да сўроқ қилиняпти. Бугун биз уни гумонланувчи сифа-
тида ушладик. Кечқурун сизга ахборот бермоқчи эдим.
- Қотилликни шу полковник қилган демоқчимисиз?
- Шунга ўхшаяпти, - Санжарбек иш тафсилотлари
ҳақида батафсил ахборот берди.
- Шунақа денг... - раҳбар чуқур хўрсинди. - Одамлар-
гаям ҳайронман, инсоф, диёнат деган нарса қолмаган,
ҳатто қотилга ёрдам қил, дейишдан тап тортишмайди.
- Тинчликми, Тоҳир Ғафурович? Бирортаси...
- Боя «куратор» қўнғироқ қилганди. Терговчингиз
бизларга тегишли одамни арзимаган нарса учун асоссиз
чақириб, овора қилаётган экан, деб устингиздан бир
дунё мағзава ағдарди. Фахриддин Каримовични тилга
олди... Буларга сабоқ бўлмаган кўринади, деб фисқу-фа-
сод қилди.
- Бу ёқда полковник ҳам осмондан тушгиси келма-
япти... «Окахон»га телефон қилдим, ҳозир команда беради, лозим бўлса узр сўраб, қўйиб юборасанлар, дея пўписа қилиб ётибди, - терговчи раҳбарнинг ориятини
кўзғаш учун бироз кўпиртириб гапирди.
- Тушини сувга айтсин! Қотилга ҳеч ким ёрдам қилол-
майди. Тезда айб эълон қилиб, судга чиқариб юборинг.
«Куратор»га ўзим тушунтириб қўяман.
Санжарбек раҳбар билан хайрлашиб, хонага қайтди.
Барчанинг нигоҳи унга қадалди. Ҳамма унинг юз-кўзига
қараб, кўнглидагини билиб олишга ҳаракат қиларди.
- Орифхўжаев, йигитлар процессуал ҳақ-ҳуқуқларин-
гизни тушунтирган бўлса керак, - гуруҳ раҳбари жойи-
га ўтириб, стол устидаги жиноят ишини ёпди. - Бугун-
ча бас, камерада яхшилаб ўйлаб кўришингизга фурсат
етарли бўлади.
- Қанақа каамера, ҳазиллашяпсизми? - полковник
столга чўкиб кетгандай буршайиб қолди.
- Марҳамат, конвой кирсин, - Санжарбек ички теле-
фонда кимгадир буйруқ берди.
Зум ўтмай икки нафар милиция ходими хонага кириб,
Шарифхўжанинг қўлига кишан урди...
* * *
Уйига одатдагидан ҳам кеч қайтган Санжарбекхотини
тайёрлаган мантини еб ҳузурланди. Эр-хотин бир муддат
чақчақлашиб ўтиргач, Мафтуна болаларни ухлатишга
кириб кетди. Ошхонада ёлғиз қолган терговчи қўлидаги
тизгин билан телевизордан қизиқарлироқ кўрсатув ах-
тарди. Танловни Россия каналларидан бирида кетаётган

- Санжарбек тортмадан телефон аппаратинй чиқариб,
стол устига қўйди: - Танияпсизми?
- Йўқ, нима экан?
- Бу телефон раҳматли Луқмонга тегишли. Бахтимиз-
га дўстингизга юборган барча хабарлар сақланиб қолган
экан. Мархдмат, танишиб чиқишингиз мумкин, - тергов-
чи телефон хотирасидан оқ қоғозга чиқарилган «зшз»
хабарлар столнинг устига ташлади.
Шарифхўжа эгилиб, қоғозга нигоҳ ташлади. Ран-
ги-рўйи оқариб, нимадир демоқчи бўлди, аммо тили
танглайига ёпишиб, овози чиқмади. Битта-яримта оқ
оралаган мўйлови учиб, кўзлари нурсизланди. Сўнг тунд
башарасини тескари буриб, ғудуранди:
- Қаттиқ хато қилаяпсанлар! Ҳали пушаймон бўла-
санлар!
- Орифхўжаев, илтимос, қўрқитманг, ҳайиқадиган ёш-
дан аллақачон ўтганмиз, - совуққонлик билан деди гу-
руҳ раҳбари. - Яхшиси, берилган саволга жавоб беринг!
- Адвокатсиз ҳеч қандай саволга жавоб бермайман,
бошимни қотирмаларинг!
- Яхши, мана телефон, адвокатингизни чақиринг, -
Санжарбек стол устидаги хизмат телефонини гумондор
тарафга сурди.
- Шартмас, ўзймнинг телефоним бор, - Шарифхўжа
чўнтагидан қўл телефонини чиқарди.
- Афсуски, қўл телефондан фойдаланишга рухсат йўқ.
- Нима, мен... қамоққа олиндимми?
- Шундай! - деди Санжарбек қатъият билан. - Сиз
Луқмон Шариповни ўлдирганлик ва бошқа жиноятларни
содир этганликда гумон қилиниб, вақтинча ушландингиз. Қаршилик қилишдан фойда йўқ, ҳаммаси тушунарли, далиллар етарли. Айбингизни бўйнингизга олишни
маслаҳат бераман!
- Мана буни ебсанлар! - Шарифхўжа бош бармоғини
икки бармоғи орасига тиқиб, терговчига ўдағайлади.
Нима, Луқмонни мен ўлдирибманми? Ўз ўртоғимни-я1
Қайси калла билан шунақа бетайин айбловни...
- Жойингизга ўтиринг, - гуруҳ раҳбари зарда қилди.
- Қилғилиқни қилиб, нега ўзингизни фариштадай тута-
япсиз?! Нима, товламачилик йўли билан Аҳмеддан бутун
бошли ҳовлисини тортиб олганингиз ёлғонми? Ҳаммаси
ўз исботини топиб турган бир пайтда қандай қилиб сув-
дан қуруқ чиқмоқчи бўляпсиз? Тониш шунчалик осон-
ми? Ким айтади сизни терговчи, деб! Яхшиси, бу майна-
возчиликни йиғиштириб, бўлган воқеани айтиб беринг.
Балки виждонингиз жиндек бўлса-да тозаланар.
- Агар виждон бўлса! - қўшимча қилди Умид.
- Ука, майли нима деб ўйласангиз ўйлайверинг! - би-
роз шаштидан тушди гувоҳ. - Тўғри, биз ҳам фаришта
эмасмиз, аммо қотиллик бу бошқа нарса, Худо сақласин.
Ҳали бунга ўзингиз гувоҳ бўласиз. Сиздан илтимос, ху-
лоса қилишга бироз шошмай турсангиз. Луқмонни мен
ўлдирганим йўқ, ўз бошига ўзи етди.
- Бу нима деганингиз? - сергакланди Санжарбек.
- Нейрохирургия институтидаги дўхтирлар билан
қанақадир «бизнес» қилиб юрганидан хабарим бор. Пул
бор жойда муаммо бўлади. Балки ўшалар...
- Қанақа бизнес? Бу нима деганингиз?
- Ўзи мақтанганди, аниғини сўрамаган эканман... Ме-
нимча, касалхонага дори ўтказиш билан шуғулланиш-
ган, шекилли.
- Хавотир бўлманг, биз ҳаммасини текшириб кўрамиз,
- деди гуруҳ раҳбари пинагини бузмасдан.
- Боя «окахон»га телефон қилгандим... - навбатдаги
«хас»га ёпишди гумондор, - ҳозир сизларга команда беришади.
- Биринчидан, ҳеч ким бизга команда беролмайди,
- деди Санжарбек гувоҳнинг катта кетишидан энсаси қотиб, - иккинчидан, гап майда безорилик ҳақиДа эмас,
қотиллик хусусида боряпти. Бировни ўлдириб, тинчги-
на яшаб юрадиган замонлар ўтиб кетганига анча бўлган.
Жиноятчи ким бўлишидан, қайси «окахон»нинг қандай
эрка «укахон»и бўлишидан қатъий назар қонуний жазо-
сини олиши шарт.
- Бунақа насиҳатингизни болангизга қиласиз? Сиз-
нинг кўзингизга ким бўлиб кўриняпман?
- Жиноятчи бўлиб кўриниб турибсиз-да! - Умид луқ-
ма ташлади.
- Менга барибир! Санларни огоҳлантирдим! - Ша-
рифхўжа Умидга еб қўйгудек бўлиб қараб қўйди. - Бугун
бировларнинг устидан кулиб, эртага ўзларинг бир жой-
ларингни қисиб қолманглар, дейман-да!
Шу пайт Санжарбекнинг қўл телефони жиринглади.
Экранда Бош прокурор ўринбосари қабулхонасининг

Дорихонадаги қотиллик - дедиктив қисса

27 - қисм

Муаллиф : Комил Синдаров

Шарифхўжанинг жавоби: «Оғайни, узр. Кеча тадбирга
кириб кетдик, чиқишнинг имкони бўлмади. Чечен маса-
ласида хавотир олма, кўлидан ҳеч нарса келмайди. Жаҳ-
лимни чиқараверса, яна чиққан жойига тиқиб юбора-
ман». Луқмон: «Сенга айтишга осон! У ҳам анойилардан
)мас. Мол аччиғи - жон аччиғи! Болаларимдан хавотир-
даман! Кел, шу балодан яхшиликча қутилайлик. Уйнинг
ярим пулига ҳам рози бўлиб турибди. Шу пулни бериб,
оғзини ёпайлик! Сенга керакми, шу ғавғо!» Орадан уч
соат ўтиб, Шарифхўжа жавоб қайтарган: «Луқмон намун-
ча латтачайнар бўлмасанг! Айтдим-ку, ўша гиёҳванд ош-
нанг тушини сувга айтсин. Биз уйни шартнома асосида
қонуний қилиб олганмиз! У ярамасга айтиб қўй, ёзиб-чи-
задиган бўлса, чўнтагига наша ташлаб бўлса-да, тиқиб
юбораман. Сен қўрқма! Яна олдингга келадиган бўлса
«пошёл» де! Қичимаган жойни қашиламасин!». Ўша куни
ёзишмалар шу зайилда давом этган. Жўрабой 30 июль
кунидаги ёзишмаларга ўтди. Чечен Луқмоннинг олди-
га келиб, қаттиқроқ гапирган ё қўрқитган шекилли, до-
рифуруш ҳам дўстига заҳрини сочишдан тап тортмаган:
«Оғайни ҳаммаси жонга тегди! Шунча мол-давлатинг
бор, шу ўлгурга ярим пулини қайтариб берсанг, камай-
иб қоладими? Сен полковниксан, сувдан қуриб чиқиб
кетасан. Ўртадан мени абгор қиляпсан! У бугун яна иш-
хонамга келиб, муддат бериб кетди! «Агар ишимни ҳал
қилмасанг, хотинингни, болаларингни қайта кўрмай-
сан!» деди. Бошқа иложим қолмаяпти, унинг устидан
миллий хавфсизликка, прокуратурага ариза ёзиб, тахт
қилиб қўйганман. Сендан садо чиқмаса, хоҳлаган пайти
хатни почта қутишига ташлашим мумкин. Уни қамаш-
са, эртага сенинг ҳам орқанг очилиб кетиши турган гап.
Нима қилай, ўзинг мени шунга мажбур қиляпсан! Эр-
та-индин бу бемазанинг оғзини ёпмасанг, ҳаммамизга
ёмон бўлиши аниқ! Оғайни, илтимос, ўйлаб кўр!» Хабар
Шарифхўжани ўйлатиб қўйган шекилли, жавобни кеч
соат ўн бирларда ёзган: «Бўпти, кўп ваҳима қилавермай тур! Мен эртага хизмат сафарига кетаман. Индин сенгп
алоқага чиқаман. Майли, ярим пулини берсак берарми:

Энди 1 соатдан кейин қолган ҳикоялар каналга жойланади

- Бир нарсага бошим қотиб қолди, - гуруҳ раҳбари йи-
гитларни диққатини ўзига жал қилди,-Оҳунни қамоққа
олдик. Шарифхўжа хдм қил устида турибди. Салгина ҳа-
ракат қилсак, уни ҳам қамоққа тиқишимиз мумкин. Ле-
кин бу «қама-қамалар»нинг асосий ишимизга қанчалик
нафи бўлади, шуниси мени ташвишга солмоқда. Тўғри,
уларнинг ҳар иккаласида ҳам Луқмонни ўлдиришга асос
бўлган. Шунга қарамай негадир қилаётган ишимиздан
кўнглим тўлмаяпти.
- Санжарбек, унчалик куюнманг, биз тўғри йўлдамиз,
- деди Маъмур босиқлик билан. - Буларнинг қотилликка
алоқаси аниқланмаган тақдирда ҳам иккита оғир жино-
ятни фош қилишнинг ўзи катта гап. Аввалло, кўрасиз-
лар, қотил шу иккисидан бири бўлиб чиқади. Бир-икки
кун ўтсин, қамоқнинг «ҳавоси»дан олсин, ўзлари оғзи<
дан гуллашни бошлайди.
- Санжар ака, иложимиз қанча, қўлимизда бошқа тах-
мин бўлмаса, - Умид гап қўшди.
- Нега йўқ экан? - эътироз қилди гуруҳ раҳбари.
- Сизнинг ўша «Қотилликни мижозлардан бири қил-
ган», деган тахминингизни ҳисобга олмаса, қўлимизда
ҳеч вақо йўқ-ку! Лекин шахсан мен бу фаразнинг истиқ-болига унчалик ишонмайман. Битта дорини нотўғри
бердинг, деб ким ҳам қўлини қонга буларди!
- Тўғри, эҳтимоллик даражаси паст бўлиши мумкин,-
гуруҳ раҳбари йигитнинг кўнглини чўктиргиси келма
ди, - шу сабаб уни текширишни охирига қолдириб ўти-
рибмиз-да!
Шу пайт бир чеккадан телефонни ковлаб ўтирган
Жўрабой ўрнидан сакраб туриб кетди:
- Санжар ака, буни қаранг, Луқмон билан Шарифхўжа-
нинг «5ГП8» ёзувларини топиб олдим.
Йигитлар бир пастда талабани ўраб олди.
- Ростданми? Қани ўқинг-чи нималар ҳақида ёзишган
экан? - сўради гуруҳ раҳбари.
- Бизга июль-августдаги хабарлар зарур. Хўш, мана
июлнинг ўнинчи санасида ёзишмалар кўп экан... Луқ-
мон ёзган: «Эшон бобо, олдингизга ўтмоқчи эдим, қачон
борсам бўлади?» Шарифхўжа, яъни Эшон бобо жавоб
қайтарган: «Бугун вақтим йўқ, эртага хабарлашайлик».
Луқмон ёзган: «Яхши, эртага тел. қиламан. Фақат телни
кўтаринг-да, Эшон бобо». Жавоб: «Оғайни, нима менинг
сени телефонингни кутиб ўтиришдан бошқа ишим йўқ-
ми? Бу ерда маймунжон ўйнатиб ўтирганим йўқ-ку!»
Луқмон жавоб қайтарган: «Дўстим, мени хдм тўғри ту-
шун-да! Анави чечен келавериб хит қилиб ташлади! Бўл-
маса, сени безовта қилиб, менга нима зарур!»
Шу тариқа Жўрабой хабарларни бир бошидан ўқий
бошлади. Хабарларнинг мазмунига қараганда охирги
пайтларда Шарифхўжа турли баҳоналар билан Луқмонга
тутқич бермай ўзини олиб қочиб юрган. Июль ойи охир-
ларига бориб, икки дўст ўртасидаги муносабатлар таран-
глаша борган. 25 июль. Луқмон юборган хабар: «Оғайни
кеча ишхонангнинг олдида уч соат кутдим, чиқмадинг.
Аҳмед жонимга тегиб кетди. Қаердан ҳам сизларнинг
ораларингга кирдим. Лекин чакки қиляпсан. Йигитнинг
жаҳли чиққан, ҳеч нарсадан тап тортмайди. Бошимиз балога қолади! Кел, шуни ишини бир ёқлик қилиб юбор!»

Давоми бор
@ibratlii_xikoyalar

кетди: талабалик пайтимизда Азим деган курсдошимиз
бўларди. Бир куни дўстимизнинг акасиникига меҳмон келиб қолибди. Уйда ҳамма нарса бор, фақат чакки йўқ экан. (Бухоро, Самарқанд тарафларда сузмани чакки
дейишади). Акасининг чўнтагида майда пули йўқ экан, Азимга юз сўм тутқазиб ( пайтларда юз сўм ҳозирги юз долларга тенг эди) «Югур, тезда бозордан чакки олиб
кел», дебди. Содда ука юз сўмга бир халта чакки кўтариб келган экан. Шу-шу курсдошимиз «Азим чакки» номи билан машҳур бўлиб кетди. Йигитлар мириқиб кулишди.
- Соддалик қурсин, соддалик! - ўзини зўрға кулгидан
тўхтатиб, «эстафета»ни давом эттирди Умид. - Жалил
деган дўстимиз қишлоқдан чўлга ишлашга кетганди. У
пайтда қўл телефонлар йўқ. Отаси катта ўғлига тўй бош-
лаб, чўлдаги ўғлини қандай тўйга айтишни ўйлаб боши
қотибди. Охири бир жиянйга илтимос қилиб, машинасида Жалилни олиб келишни тайинлабди. Жиян тўйдан
бир кун олдин йўлга чиқиб, болани даладан топибди.
«Тез бўл, аканг уйланяпти, сени олиб кетишга келдим», дебди жиян. Жалил «АкамнинГ тўйи кузда бўлиши керак эди-ку», дея ҳайрон бўлиб, тугунини йиғиштириб, машинага ўтирибди. Хаёлидан«Отам-онамтинчмикан?» деган нохуш ўй ўтибди. Йўлда машинани «ДАН» ходими тўхтатибди. Машинанинг ҳужжатларида чатоқлик бор экан. Жиян инспекторнинг олдйга бориб, вазиятдан чиқиш учун «Машинада ўтирган боланинг отаси қазо қилган,
уни таъзияга етказиб боришим шарт», дебди. Машина-
да қамма гапни эшитиб ўтирган Жалил хаёлига келган
нохуш ҳис рост эканига амин бўлиб, юраги аламга тў-
либди. «ДАН» ходими таъзия изҳор қилиб, жиянга жавоб
берибди. Жалил отасини ёдлаб, то қишлоққа етиб кел-
гунча ич-ичидан эзилиб, йиғлаб келибди. Уйига яқин-
лашганда тумонат одамни кўриб, отасининг жанозасига
келганига шубҳаси қолмапти. Машинадан тушиб, «Вой
отамлаб» уйига отилибди. Дарвоза ёнида отасини кўриб,
бир муддат нима бўлаётганига ақли етмай тошдай қотиб
қолибди. Демак, қазо қилган онам экан-да, деган ўйга
бориб, «Вой энажон, энажоним!» деб дод солибди. Отаси
«Бу падарланати нима деяпти?» деб боласининг қулоғи
остига бир шапалоқ туширибди. Жалил бундоқ қараса,
онаси чўланглаб томонга келяпти... Бола бечора ақлу
ҳушини йўқотиб, «Бўлмаса ким ўлган?» дермиш. Ота гап
нимадалигини англолмай «Э, аҳмоқ, нима деб алжира-
япсан, нафасингни ел учирсин-эй, тўй бўляпти, аканг уй-
ланяпти-ку», дебди.
- Вой содда одамлар-эй! - деди Жўрабой кулгидан
ўзини зўрға тўхтатиб. - Бизнинг қишлоқда Нарзилла
деган ака бор. Собиқ шўролар даврида шу ака Россияда
ҳарбий хизматни ўтаган. Армиядан қайтишда самолёт-
га чиқибди. Аэропортга киришда бошқалар қаторида
ҳам жамадонини юкхонага топширибди. Умрида би-
ринчи марта самолётга чиқаётган йигит қўлига юк та-
лонни олгач, жамадонни ўзлари уйгача олиб бориб бе-
ришаркан-да, деган хаёлга келибди. Самолёт Тошкентга
қўнгач, юкини кутмасдан тўғри уйига йўл олибди. Оғай-
ин-қариндошлар аскарни кўришга чиқишибди. Ким-
дир йигитнинг қўлида ҳеч нарсаси йўқ, сўппайиб кириб
келганини кўриб, «Нарзиллажон, жамадон қаерда?» деб
сўрабди. Шунда йигит чўнтагидан юк талонини кўрсатиб, «Мана талони, ўзлари почта орқали юбораркан»,
деган экан. Одамларнинг айтишича, содда йигит ҳозирга қадар қишлоққа кираверишдаги Сўпоқ деган сой бўйида
жамадонини кутиб ўтирармиш.
Тағин кулги кўтарилди...
- Қойил-эй! Мендан бошқа ҳамма яхшигина қизиқ-
чи экан-ку! - Санжарбекнинг чеҳраси кулгани билан
ичидан зил кетиб; қисиниб тургани сезилиб турарди -
Майли, кулги-кулги билан, ишдан четлашмайлик! Боя
Луқмоннинг хотини келганди. Уйидан эрининг иккинчи
телефонини топиб олибди. Жўрабой, техникани яхши
тушунасиз-а, - гуруҳ раҳбари токка тиқилган телефонни
қувватлагичдан чиқариб, талабага узатди, - бир титиб
кўринг-чи, балки фойдаси бўлар.
- Хўп бўлади,- талаба телефонни қўлига олиб, олд-ор-
тини айлантириб, «титиш»га тушди.

Дорихонадаги қотиллик - дедиктив қисса

26 - қисм

Муаллиф : Комил Синдаров

Унинг телефонларини қотйл ўзи билан олиб кетган, деб
тахмин қилгандик, қаранг-а!
- Бу иккинчи телефони. Уни деярли ишлатмасди. Ўша
куни эрталаб ўғлим билан тестга кетиш олдидан эрим
«Иккинчи телефоним қани?» деб жиғибийрони чиқиб,
излаб қолганди. Ҳамма чўнтакларини кўрдик, топилма-
ди. Жирингласа топилар, деб қўнғироқ қилиб кўрдик,
фойда бўлмади. Хўжайин «Балки ишхонамда қолган-
дир», деган ўйга борди. Тестдан кечикиб қолмаслик учун
ота-бола шошиб чиқиб кетишди. Мен ҳам, ўғлим ҳам бу
телефонни ишхонасида қолгандир-да, деб ўйлаб юрган-
дик. Буни қаранг, бахтга қарши хўжайиннинг бир кун ол-
дин кийган шими диваннинг орқа томонига тушиб кет-
ган экан. Яқинда синглим уйни йиғиштирганда шимни
топиб олиб, хўжайиннинг шкафига тахлаб қўйган.
- Раҳмат сизга, опа! - Санжарбек қўлига қоғоз қалам
олиб, расмиятчиликни жойига қўйиб, телефонни жино-
ят ишига қўшди.
- Ҳа, укажон, сал бўлмаса ёдимдан чиқай дебди, - аёл
муҳим сирни очаётгандай шивирлаб гапирди, - жаноза-
дан икки кун ўтиб, бир милиционер хўжайиннинг теле-
фонларини сўраб уйга келганди. Мен «Иккала телефон
ҳам эримнинг ўзида эди, айтишларича, қотил уларни ўзи
билан олиб кетганмиш», дедим. индамай чиқиб кетди.
Телефон уйдан тОпилганда «Милиционер ким экан, бе-
корга келмаган экан-да», деган ўйга бордим.
- Ўша милиция ходими ўзини таништирганмиди?
- Гувоҳномасини очиқ ҳолда кўрсатганди... лекин кўз
ўлгур илмай қўйган...
- Унвони қанақа эди?
- Елкасида иккита юлдузи бор эди, чамамда... нима
дейди?
- Лейтенент экан-да.
- Шундай.
- Ҳозир кўрсангиз танийсизми?
- Қайдам, юзига тикилиб қарамагандим, танимас
ман-ов. Формада ҳаммасй кўзга бир хил кўринади.
- Яхши, раҳмат, сиз бораверинг, яна хабарлашамиз,
Санжарбек ўрнидан қўзғалди.
- Укажон... кечирасиз... бирор янгилик борми? - журъ-
атсизгина сўради аёл. - Ким экан ўша ер ютгур? Хўжайин
нима айб қилган экан?
- Опа, тергов давом этяпти, ишлаяпмиз, янгилик бўл-
са, албатта, хабар қиламиз, - Санжарбек умумий гаплар
билан чегараланишга мажбур бўлди.
Терговчи аёлни кузатиб, ходимлардан бирига
«Затзип^» русумли телефон учун қувватлаш қурилмаси-
ни топиб келишни илтимос қилди. Йигит тезда асбобни
топиб, телефонни электр манбаига улади. Шу орада ол-
динма-кетин шўппайиб Маъмур билан Мухтор ҳам етиб
келишди.
- Ҳа, жаноб изқуварлар, намунча шалвирайсизлар,
янгиликлар борми? - деди гуруҳ раҳбари йигитларнинг
«ов»дан қуруқ қўл билан қайтганини ҳис қилиб.
- Эй, қуриб кетсин, - Маъмур ҳасратини бошлади, -
куни билан тентираб юриб, пичоққа илинадиган нарса
тополмай қайтсанг, алам қиларкан. Луқмоннинг қа-
риндбшлари, яқинлари, касбдошлари, таниш-билиш-
лари яна бир бора чиғириқдан ўтказилди. Бизга маъ-
лумларини ҳисобга олмаганда диққатга сазовор ҳеч
нарса аниқланмади. Раҳматли бошқа ҳеч ким билан ни-
фоқлашмаган. Маҳалладагилар Луқмон ҳақида ижобий
фикр билдиришди, хайрия тадбирлари ва ҳашарларда
фаол қатнашган экан.
- Мухторжон, сизда нима янгиликлар? - гуруҳ раҳба-
ри изқуварга юзланди.
- «Аҳмед йўналиши»да ҳозирча бирор янгилик йўқ.
Биринчи, иккинчи август кунлари қаерларга борганли-
гини текширдик, ёлғон гапирмаган экан. Телефони пеленгацияси, сўзлашувлари таҳлили хдм ҳеч нарса бермади. Худди шундай «Нозима ва Назокат йўналиши» бўйича хам ишимиз «ўлик нуқта»да тўхтаб қолди. Воқеа содир
бўлган куни уларнинг қаерда бўлганлиги тўла тикланди, кўрсатмаларида номувофиқликлар аниқланмади.
Шунингдек, уларнинг алоқалари доирасини ўрганишлар қам ҳеч нарса бермади. Бекорга вақтимиз кетди.
- Яна бир бор такрорлайман: натижа чиқмаслигининг
ўзи ҳам натижа! - йигитларнинг кўнглини кўтармоқчи
бўлди Санжарбек.
- У ҳолда натижаларимиз чакки эмас экан-да! - кул-
ди Маъмур. - Чакки дегандай, ёдимга бир воқеа тушиб

монни қўярда қўймай неча марта олдингга жўнатдим.
Ҳой, ноинсоф, ҳозир менинг уйим йўқ. Кўчада қолдим...
Ҳеч бўлмаса ярим пулини беринглар!
- Эсинг жойидами? Нега туҳмат қиласан! - жеркиб
ташлади Шарифхўжа. - Уйсиз қолган бўлсанг, сенинг
муаммонг! Ҳовлини Шуҳратга ўзинг сотгансан! Шартно-
мага ўзинг қўл қўйгансан, пулини шахсан ўзинг қуртдай
санаб олгансан, яна нима дейсан? Кимга пул берган бўл-
санг, бор ўшандан талаб қил! Менга нима дейсан?
- Яхши, яхши, прокуратурада, терговчининг ҳузури-
да ўтирганларинг эсларингдан чиқмасин, - танбеҳ бер-
ди Санжарбек. - Гап талашишдан фойда йўқ, бу ёғига энди тергов, суд баҳо беради. Ҳабибов сизга жавоб, лозим бўлса чақиртирамиз, - деди терговчи Аҳмедга қарата. Сўнг Шарифхўжага юзланди: - Сиз ҳозирча шу ердн
бўлиб турасиз.
Чечен Шарифхўжага ёв қараш қилиб, чиқиб кетди.
- Санжаржон, нима қилмоқчисиз? Шу бир дайдининг
гапига ишониб...
- Қонун олдида ҳамма тенг! Қолаверса, унинг шу кўй-
га тушишига... - Санжарбек «Сиз айбдорсиз» деб юбор-
моқчи бўлди-ю, «Айбсизлик презумпция»си ёдига ту-
шиб, мавҳумроқ гап қилди: - бошқаларнинг ҳам айби
бор... Ҳозирча йўлакда пойлаб турсангиз.
Шарифхўжа афтини бездай қилиб, истар-истамас
эшик тарафга юрди. Хонада ёлғиз қолган Санжарбек Ша-
рифхўжа масаласида Тоҳир Ғафурович билан маслаҳат-
лашиб олишни кўнглига тугди. «Телефонда сўраш ноқу-
лай, яхшиси ишдан сўнг ёнига бориб, ётиғи билан ба-
тафсил гаплашиб олган маъқул», хаёлидан ўтказди у. Шу
пайт навбатчи ички телефондан қўнғироқ қилиб, уни
Азиза Шарипова деган аёл сўраб келганини хабар қилди.
Терговчи аёлни ичкарига киритишга изн берар экан ми-
ясига «Кеч бўлганда нима қилиб юрган экан?» деган ўй
келди. Зум ўтмай навбатчи хонага аёлни бошлаб келди.
- Ассалому алайкум, укажон яхшимисиз? - сўрашган
бўлди аёл терговчи кўрсатган жойга ўтирар экан.
- Опажон, ўзингиз яхшими? Зерикмасдан ўтирибсиз-
ларми?
- Раҳмат, амаллаб турибмиз. Нима қиламиз... пешона-
мизда шу кунлар хдм бор экан-да, укажон! - Аёл сумкаси-
ни кавлаб, қоғозга ўралган нарса чиқарди ва стол устига
қўйди, - кеча хўжайиннинг ёзги кийимларини маҳалла-
даги камбағал оилаларга бермоқчи бўлиб, тахлаб тур-
сам, шимининг чўнтагидан манави телефон чиқиб қол-
ди. Бир нафи тегар деган ўйда...
- Жуда тўғри қилибсиз, - терговчи қоғозни очиб,
кичкинагина икки буклаб очиладиган уяли телефонни
чиқарди, - бу ростдан ҳам хўжайнингизга тегишлими?

Давоми бор
@ibratlii_xikoyalar