hasan.juraev

Турон театрида Раджив Жозефнинг “Тож Маҳал посбонлари” пьесаси асосида яратилган “Шикор” спектаклининг кўриги бўлиб ўтди. Спектакл режиссери Сайфиддин Мелиев.

Америкалик драматургнинг “Тож Маҳал посбонлари” пьесаси охирги йилларда дунёнинг кўплаб театрларида саҳналаштирилган. Биринчи саҳна қўриқчилар турган жойларида қимирламай, реплика ижро қилишларини тақозо қилади, бундай статик ҳолатни спектаклда акс эттириш, ҳаракатсизликни ифода эта олиш режиссер, актерлардан маҳорат талаб қилади.
С. Мелиев асарга ёндашар экан, архаикага асосланган ифода услубини танлайди - декорация элементларидан фақат пичан тўшалган саҳна юзаси ҳамда саҳна марказида пластик елим пленка билан ўралган иккита хум жойлашган. Актер либосларида ҳам бобурийлар даври билан узвий боғлиқ бўлмаган архаика элементларини кўрамиз.

Актерларнинг билак ва товонлари қизил мато билан бир неча қават қилиб ўралган, қора тўрдан иборат узун арқон спектаклда универсал ифода воситаси сифатида қўлланади, арқон қаҳрамонларни узвий боғлагандек, шу арқон билан улар жаҳл устида бир-бирини савалайди, арқон билан ўзига тортади ёки бўйнига сиртмоқ ташлайди, арқоннинг тўрлари билан юзини тўсиб ёки ҳиндча сари кийгандек тўрга бурканиб, ноз-карашмали ҳаракатлар билан ҳарамдаги қизлар ҳақида эҳтиросга тўлиб сўзлашади.

Спектаклга динамика, шиддат бериш учун пьесадан фарқли равишда илк саҳна кўриниши кульминация нуқтасидан бошланади. Ҳукмдор қуриб биритилган Тож Маҳал дунёда тенгсиз қолиши учун сарой бунёдкорлари - йигирма минг устанинг қўлларини чопишга фармон беради. Икки посбон ҳозиргина ҳукмдор буйруғини бажариб, усти-боши, қўли, юзи қонга беланган ҳолда, қилган ишларидан даҳшатга тушиб, изтироб, ҳаяжонларини босолмай саҳнага кириб келади. Хумдаги сув билан ювиниб, пичан устида чарчоқдан ҳолдан тойиб ётган йигитлар ҳаётларида қалтис бурилиш рўй берганини тушуниб етгандек бўлади.

Жўрабек Арзиев (Ҳумо) ва Ўлмас Ўраев (Боб) нинг персонажлари зуваласи бир жойдан олингандек таассурот қолдиради. Ҳар иккаласи жисмонан бақувват, бир муҳитда яшаб, бирга хизмат қилиб, эртанги кун, тўқ ҳаёт, ҳарам қизлари билан базм, яна нималарнидир орзу қилишади. Тўғри, улардан бири катта амалдорнинг ўғли, ўз кучи, ҳаракати билан отаси даражасига етишни мақсад қилган, иккинчиси эса камбағал оиладан, лекин қалби пок йигит. Шундай ҳолат юз берадики, уларнинг бири ўз хизмат бурчини кўр-кўрона бажариш қандай оқибатларга олиб келишини тушуна бошлайди, у ларзага тушади. Режиссер талқинида Ўлмас Ўраевнинг қаҳрамони характеридаги бу ўзгариш узоқ ўй-фикрлар оқибатида эмас, қўққисдан, қилган иши даҳшатидан юзага келади.

Актерлар ижросида кучга тўлган йигитларнинг брутал ҳаракатларини кўрамиз, улар тортишади, курашади, паҳлавон келбатли Ҳумо дўстини ҳукмдорни ўлдириш фикридан қайтариш учун уни деворга тираб, томоғидан бўғади, бир неча бор хумдаги сувга бўктиради. Лекин Боб бўғиш саҳнасида оёғи ерга тегмай, шалвираб қолса ҳам, сувга пишиб, нафас ололмай қолса ҳам ўз фикридан воз кечмайди. Содир бўлган қотиллик, якуний кульминация, спектакл таъсир кучини таъминлай олган, бунда актерларнинг ҳиссаси катта.

Икки қаҳрамоннинг мунозараси бурчга содиқлик ёки ёвузликка қарши исён ҳақида,охир оқибат эса ёмонлик ёки яхшилик йўлини танлашдан иборат бўлади. Бундай талқин икки биродар Қобил ва Ҳобил афсонасини эслатади. Спектаклнинг асосий мотиви уйғоқ виждонли инсон фожеаси, тизимлар, тартибларнинг “қатъий посбонлари” билан ижтимоий бефарқ бўлмаган инсонлар ўртасидаги зиддият.

Суратлар муаллифи @soginchsadosiofficial

Маданият ва санъат институтининг Ўқув театрида институтнинг рус тили 3-курс талабалари билан Николай Эрдманнинг “Самоубийца” пьесаси асосида саҳналаштирилган спектакл премьераси намойиш қилинди.

Мураббий-педагог ва режиссер Ҳамида Маҳмудова қўйган спектакл профессионал даражада, талаба-актерлар ўз ижро қилаётган ролини нафақат саҳнанинг олдинги планида ўз репликаларини гапираётган пайтда, шунингдек кўп персонажли мизансаҳналарда ҳам ўз образидан чиқиб кетмай, жисмоний ҳаракатлар орқали саҳнада умумий жонли ансамблни кўрсатиб бера олишди. Бу айниқса спектаклнинг динамикага тўла иккинчи ва учинчи қисмларида томошабин эътиборини тортди.

“Самоубийцы” пьесасида бироз гротеск маиший вазият баҳонасида кўтарилган тоталитар тузум ва оддий инсон қарама-қаршилиги мавзуси бугунги кунда ҳам долзарб. Николай Эрдман ўз пьесасида Гоголнинг сатирик анъаналарини давом эттириб, заҳарханда юмор, киноя ва истеҳзо орқали кучга тўлиб бораётган тоталитар давлат унсурларини яққол намойиш қилади, бундай тузумда инсон экзистенциал муаммолар қаршисида ёлғиз қолиши, унинг фожеаси кўрсатилган. Финалдаги видеоқаторда санаб ўтилган Сталин даврида ўз жонига қасд қилган шоирлар Сергей Есенин, Владимир Маяковский, Марина Цветаевалар тасвири орқали спектакл мавзусига кучли урғу берилган.

Талабалар билан қўйилган спектакл айрим тузатишлар билан профессионал театрларимиз репертуарига киритишга лойиқ, деб ҳисоблайман.

АҚШ, Европа, Россия театрларида спектакллар қўйиб келаётган америкалик Роберт Уилсон жаҳон театрининг энг машҳур режиссерларидан бири ҳисобланади. Унинг услубини бир қарашда таниш мумкин. Роберт Уилсоннинг режиссерлик эстетикаси тасвирий мукаммалликка, саҳнадаги мусиқий, тасвирий (аудиовизуал) образлар орқали рефлексияга интилишга асосланган. Спектакллар сценографиясида деярли бўш саҳна сатҳи, минимализм ҳукм суради. Чироқ ёрдамида ёрқин ранг бериш, баъзан соя, қоронғулик, мавҳумликка урғу бериш, актер жестларида юмшоқ пластика ва тўлиқ ҳаракатсизлик ҳолатлари алмашиши, асосан оқ гримдан фойдаланишни кўрамиз.

Режиссер услубида ҳар бир актернинг либосида фақат бир рангли матодан фойдаланиш, ранг-барангликка эса чироқ, сценография элементлари ва турли персонажларнинг турли рангдаги кийимлари орқали эришиши намоён бўлади. Ўз фаолиятини рассомликдан бошлаган Р. Уилсон спектакл яратишни аввало визуал образлардан бошлайди. Албатта бундай тасвирий мукаммаллик, Миллатлар театрининг бадиий раҳбари Евгений Мироновнинг эътирофига кўра, жуда катта ҳаражатлардан ташқари актерлардан режиссернинг саҳна ҳаракати, ижро услубига мослашишни талаб қилади.

Роберт Уилсон 1976 йилда саҳналаштирган тўрт ярим соатлик “Эйнштейн пляжда” (Филипп Гласс мусиқаси) операси мусиқали спектаклнинг пост-опера янги жанрида қўйилган, спектаклда медитативлик ҳукм суради, монотон ҳаракат қилаётган актерлар, саҳнада чироқ билан ёритилган ва бошқа декорация элементлари, уларни жуда секинлик билан саҳнага кириб келиши ва шу тариқа ғойиб бўлиши, ҳар бир кўриниш бир неча ўн минутлаб давом этиши, асосийси эса спектаклда ҳикоячилик – нарративдан воз кечилгани яққол кўзга ташланади. Ижодкорлар томошабин спектакл давомида бемалол кириб-чиқиши, ҳатто ухлаб олиши мумкин деб ҳисоблашган.

Режиссер Комеди-Франсез театрида қўйган “Лафонтен масаллари”, Берлинер Ансамбль театрида “Уч чақалик опера”, “Шекспир сонетлари”, Миллатлар театрида “Пушкин эртаклари” спектаклларида ҳам таниш эстетика, сценографияда замон ёки маконга боғланмаган абстракт шакллар, ёрқин чироқлар ёрдамида яратилган саҳна кўринишлари, актерларнинг юмшоқ, меланхолик ҳаракатлари Роберт Уилсон яратаётган постдраматик театрнинг унсурлари. Режиссер актердан психологизмни, “таклиф этилган шароит”га киришни, ролнинг мағзини излашни талаб қилмайди. Роберт Уилсон ўйин асосидаги театр тарафдори.