Markaziy saylov komissiyasi

Сайлов жараёнида очиқлик ва ошкоралик қуйидаги усуллар орқали таъминланади:

Биринчидан, сайлов комиссиялари томонидан фуқароларни тегишли маълумотлар тўғрисида хабардор қилиш, таништириш ва маълум қилиш орқали: сайлов комиссиялари фуқароларни ўз иши тўғрисида, сайлов округлари, участкалари тузилганлиги ҳақида, сайлов комиссияларининг таркиби, уларнинг жойлашган ери ва иш вақти тўғрисида хабардор этади, сайловчиларнинг рўйхатлари, сайловда иштирок этаётган сиёсий партияларнинг рўйхати билан таништиради, депутатликка номзодлар тўғрисидаги, шунингдек, овоз бериш ва сайлов якунлари ҳақидаги маълумотларни маълум қилади.

Иккинчидан, сайловга тайёргарлик кўриш ва уни ўтказишнинг барча жараёнларини оммавий ахборот воситаларида, шунингдек ижтимоий тармоқларда ёритиш орқали: оммавий ахборот воситалари сайлов жараёнини ҳаққонийлик, тенглик ва холислик асосида ёритиб боради. Улар томонидан тарқатиладиган ахборот ҳақиқатга мос бўлиши, номзодлар ва сиёсий партияларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини бузмаслиги керак.

Учинчидан, сайловга тайёргарлик кўриш ҳамда уни ўтказишга доир барча тадбирларда маҳаллий, хорижий (халқаро) кузатувчилар ва оммавий ахборот воситалари вакилларининг иштирокини таъминлаш орқали. Сайловга тайёргарлик кўриш ҳамда уни ўтказишга доир барча тадбирларда, шунингдек сайлов куни овоз бериш хоналарида ва овозларни санаб чиқишда Қонунчилик палатаси депутатлигига, маҳаллий Кенгашлар депутатлигига номзодлар кўрсатган сиёсий партиялардан, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларидан кузатувчилар, оммавий ахборот воситалари вакиллари ва бошқа давлатлардан, халқаро ташкилотлардан кузатувчилар иштирок этиш ҳуқуқига эга.

Яширин овоз бериш – яширин овоз бериш сайловчининг хоҳиш-иродаси устидан ҳар қандай тарзда назорат қилиш имкониятини истисно этадиган тегишли шароитларни яратиш орқали таъминланади. Сайлов бюллетинини олган сайловчи яширин овоз бериш хонасида (кабинасида) ўзи муносиб деб топган номзодга ҳеч қандай тўсиқ ва таъсирларсиз эркин овоз бериши ҳамда уларнинг хоҳиш-иродасини назорат қилинишига йўл қўйилмаслигини англатади. Турган жойида овоз беришда ҳам яширин овоз бериш принципига амал қилинади, яъни сайлов комиссияси аъзолари сайловчининг хоҳиш-иродаси сир сақланишига риоя этган ҳолда овоз бериш амалга оширилишини таъминлайди.

Тенг сайлов ҳуқуқи принципи Ўзбекистонда сайловда иштирок этувчи ҳар бир фуқаро бир овозга эга бўлишини, овозларни санаб чиқишда битта сайловчининг овози бошқаси билан тенглигини, бирорта овоз бошқасидан устун эмаслигини англатади. Суд томонидан муомалага лаёқатсиз деб топилган фуқаролар, шунингдек оғир ва ўта оғир жиноятлар содир этганлик учун суднинг ҳукмига кўра озодликдан маҳрум этиш жойларида сақланаётган шахслар сайловда иштирок этиш ҳуқуқидан фақат қонунга мувофиқ ҳамда суднинг қарори асосида маҳрум этилиши мумкин. Бошқа ҳар қандай ҳолларда фуқароларнинг сайлов ҳуқуқларини тўғридан-тўғри ёки билвосита чеклашга йўл қўйилмайди.

Сайлов ўтказишнинг асосий принциплари – сайловнинг умумий, тенг, тўғридан-тўғри сайлов ҳуқуқи асосида яширин овоз бериш орқали ўтказилиши.

Cайловга оид қонунчилик ҳужжатлари тизими – Ўзбекистон Республикаси Конституцияси, Ўзбекистон Республикасининг Сайлов кодекси, Ўзбекистон Республикаси Марказий сайлов комиссиясининг қарорлари.

Умумий сайлов ҳуқуқи принципи Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси ва халқ депутатлари маҳаллий Кенгашлари депутатлари сайлови кунига қадар ёки сайлов куни ўн саккиз ёшга тўлган Ўзбекистон Республикаси фуқаролари сайлаш ҳуқуқига эгалиги, шунингдек, фуқаролар жинси, ирқий ва миллий мансублиги, тили, динга муносабати, ижтимоий келиб чиқиши, эътиқоди, ижтимоий мавқеи, маълумоти, машғулотининг тури ва хусусиятидан қатъи назар, тенг сайлов ҳуқуқига эгалигини англатади.

Тенг сайлов ҳуқуқи – сайловда иштирок этувчи ҳар бир фуқаронинг бир овозга эга эканлиги. Суд томонидан муомалага лаёқатсиз деб топилган фуқаролар, шунингдек суд ҳукми билан озодликдан маҳрум этиш жойларида сақланаётган шахслар сайланиши мумкин эмас. Суд томонидан муомалага лаёқатсиз деб топилган фуқаролар, шунингдек оғир ва ўта оғир жиноятлар содир этганлик учун суднинг ҳукмига кўра озодликдан маҳрум этиш жойларида сақланаётган шахслар сайловда иштирок этиш ҳуқуқидан фақат қонунга мувофиқ ҳамда суднинг қарори асосида маҳрум этилиши мумкин. Бошқа ҳар қандай ҳолларда фуқароларнинг сайлов ҳуқуқларини тўғридан-тўғри ёки билвосита чеклашга йўл қўйилмайди.

Ўзбекистон Республикасида сайлов ўтказишнинг асосий принциплари:
– умумий сайлов ҳуқуқи;
– тенг сайлов ҳуқуқи;
– тўғридан-тўғри сайлов ҳуқуқи;
– яширин овоз бериш;
– сайловга тайёргарлик кўриш ҳамда уни ўтказишдаги очиқлик ва ошкоралик.

Тўғридан-тўғри сайлов ҳуқуқи – Ўзбекистон Республикаси Президенти, Қонунчилик палатаси депутатлари, маҳаллий Кенгашлар депутатларининг фуқаролар томонидан бевосита сайланиши.