DAVLAT TILINI RIVOJLANTIRISH DEPARTAMENTI

#BOBOSO‘Z

Ko‘lik va avtomobil

Ko‘lik so‘zi menga bolaligimdan yaxshi tanish. «Uyda bir ko‘lik bo‘lishi shart», «Ko‘liging bo‘lmasa qiyin», «Bir ko‘lik olishim kerak» kabi gaplarni ko‘p eshitib qolardim. Odamlarimiz ot, eshak qatori kajavali motosiklni, avtomashinani, traktorni ham ko‘lik deyishardi.

Hozirgi paytda bu so‘z tilimizda juda kam qo‘llanadi. Aslida ko‘lik so‘zi juda qadimiy so‘z. Ming yillar davomida bu so‘z ot-ulov, yuk tortuvchi hayvon ma’nosini anglatib kelgan. XX asrga kelib ko‘lik transport ma’nosini ham anglata boshlagan.

Mahmud Koshg‘ariy bu so‘zni kölӱk – «yuk ortish mumkin bo‘lgan hayvon orqasi» deb izohlagan. Yuk ortiladigan va miniladigan tuyasi bor odamni kölӱklӱk ӭr deb atagan. Bu iboraga juda hamohang köliklїk jӭr degan birikma ham qadimgi tilimizda bo‘lgan va u «soya joy» ma’nosini anglatgan.

Shundan kelib chiqibmi, A. Vamberi ko‘lik so‘zining paydo bo‘lishini ko‘lanka ma’nosidagi kölik so‘zi bilan bog‘laydi. Balki bu taxmin ko‘likli odam panasi bor, soyali odam degan ma’noda mulohaza qilishga undar, lekin undan ko‘ra boshqa olimlarning ko‘lik so‘zining o‘zagi ko‘l (köl) «qo‘shmoq», «ortmoq» ma’nosida keladi degan farazi asosliroq tuyuladi.

Menda yana bir taxmin paydo bo‘ldi. Ko‘lik dastlab yuk ko‘taradigan hayvonga nisbatan qo‘llangan ekan, unda ko‘tarmoq fe’lidagi «ko‘» bilan «ko‘lik»dagi «ko‘» o‘rtasida
bog‘liqlik bo‘lishi ham mumkin.

Nima bo‘lgandayam, har kun avtomobilda yuradigan odam ondasonda ota-bobolaridan qolgan ko‘lik so‘zini eslab qo‘ysa yomon bo‘lmaydi.

BOBOSO‘Z IZIDAN
(So‘zlar bilan so‘zlashuv)
✍️Eshqobil Shukur

Kanalga ulanish 👉  https://t.me/dtrdep

Bizning manzil
Veb-sahifa | Telegram | Facebook