Dasturchining || koinoti 🌌

Yandex uzbek market bozoriga kirdi ko'plab kichik market lar katta ehtimol bilan yo'q bo'lib ketadi endi yoki yaxshigini raqobat bo'ladi.

Assalomu Alaykum.
Barchamizga ramazon hayit bayrami muborak bo'lsin. 🙂

Texnalogiyalar 100 yil ichida juda katta o'rgarib ketdi.

Odam o'ylashi mm nimaga bunchalik tez deb.

Texnologiya rivojlanishidan oldin matematikada juda ko‘p muhim natijalar va teoremalar ochilgan edi.

Aslida buning orqasida math va fizika turadi ungacha bu fanlar juda ham zo'r rivojlangan shuning uchun texnalogiya rivojlanib ketdi menimcha.

Mathda oldin juda ko'p theorylar bor va bularning barchasi shunchaki programmingga ko'chirilgan qaysidir ma'noda.

Haqiqiy mehnat qiladigan odamlar bu olimlar va dexqonlar

https://eecs390.github.io/notes/index.html

#resourse #paradigms #principles

1. O‘rnatilgan (Embedded) tizimlar
Xususiyatlari:
🔹 Maxsus qurilmalar uchun ishlaydi – kompyuter deb hisoblanmaydigan, lekin protsessor ishlatadigan qurilmalar.
🔹 Statik dasturiy ta’minot – foydalanuvchilar yangi dasturlar o‘rnatolmaydi.
🔹 Ishonchli va muhofazalangan – faqat oldindan o‘rnatilgan dasturlar ishlaydi.
🔹 Oddiy interfeys – aksariyat holatlarda grafik interfeys yoki klaviatura mavjud emas.

Misollar:
✅ Mikroto‘lqinli pech – ichki mikrokontroller taymer va quvvatni boshqaradi.
✅ Televizorlar – smart TV bo‘lmasa, dasturni almashtirish mumkin emas.
✅ Avtomobillar – dvigatel boshqaruvi, tormoz tizimi.
✅ Tibbiy uskunalar – yurak monitorlari, tomir bosimi o‘lchagichlar.

Mashhur OSlar:
✔ Embedded Linux – yirik qurilmalarda ishlaydi.
✔ QNX – avtomobillar va sanoat uskunalarida keng qo‘llaniladi.
✔ VxWorks – NASA’ning Mars Rovers tizimida ishlatilgan.

🔎 Tahlil:
Embedded tizimlar xavfsizlik va ishonchlilik uchun mo‘ljallangan. Chunki ularga yangi dasturlarni o‘rnatib bo‘lmaydi, bu esa tizimning hujumlarga chidamliligini oshiradi. Bunday tizimlar cheklangan xotira va protsessor resurslariga ega bo‘lgani sababli, ularning dizayni juda soddalashtirilgan bo‘ladi.

2. Sensor-Tarmoq Operatsion Tizimlari
Xususiyatlari:
🔹 Kichik o‘lchamli va kam quvvat sarflovchi – uzoq vaqt ishlashi uchun optimallashtirilgan.
🔹 Dasturlar oldindan o‘rnatiladi – foydalanuvchi yangi ilovalarni qo‘sholmaydi.
🔹 Aloqada bo‘lish qobiliyati – o‘zaro ma’lumot almashish imkoniyatiga ega.
🔹 Voqealarga javob berish – oldindan belgilangan vaqtlarda yoki tashqi signalga ko‘ra ishlaydi.

Qo‘llanilish sohalari:
✅ Harbiy soha – dushman harakatlarini kuzatish.
✅ Ekologiya – o‘rmon yong‘inlarini aniqlash.
✅ Qishloq xo‘jaligi – tuproq namligini nazorat qilish.
✅ Tibbiyot – yurak urishini monitoring qilish.

Mashhur OSlar:
✔ TinyOS – juda kichik hajmli va kam quvvat talab qiluvchi tizim.
✔ Contiki OS – IoT (Internet of Things) uchun ishlatiladi.
✔ RIOT OS – kam quvvat sarflaydigan real vaqtda ishlovchi tizim.

🔎 Tahlil:
Sensor tarmoqli tizimlar avtonom bo‘lib, cheklangan resurslarga ega, shu sababli maksimal darajada energiya tejashga mo‘ljallangan. Bular real vaqt rejimida ishlashga yaqin, ammo katta hajmdagi murakkab hisob-kitoblarni bajarmaydi.

3. Real-Vaqt Operatsion Tizimlari (RTOS)
Xususiyatlari:
🔹 Aniq vaqt chegaralari – kechikishlar qabul qilinmaydi.
🔹 Deterministik – har bir vazifa aniq vaqtda bajarilishi shart.
🔹 Turg‘unlik – tizim uzluksiz ishlashi kerak.
🔹 Resurslarni oldindan taqsimlash – jarayonlar orasida kechikish bo‘lmaydi.

Turlari:
✅ Qattiq real vaqt tizimlari (Hard RTOS) – kechikish mumkin emas (misol: tormoz tizimi, atom reaktorlar).
✅ Yumshoq real vaqt tizimlari (Soft RTOS) – kechikish mumkin, lekin chegaralangan (misol: video oqim servislari, onlayn o‘yinlar).

Qo‘llanilish sohalari:
✅ Avtomobillar – xavfsizlik tizimlari (ABS, ESP).
✅ Sanoat – avtomatlashtirilgan ishlab chiqarish liniyalari.
✅ Tibbiyot – yurak stimulyatori (pacemaker), rentgen apparatlari.

Mashhur RTOSlar:
✔ FreeRTOS – ochiq kodli, IoT va embedded tizimlar uchun.
✔ VxWorks – kosmik va aviatsiya tizimlarida qo‘llaniladi.
✔ RTEMS – NASA loyihalarida ishlatiladi.

🔎 Tahlil:
RTOSlar ancha yuqori ishonchlilik talab qiladigan tizimlarda qo‘llaniladi. Qattiq real vaqt tizimlarida har bir operatsiya aniq vaqt oralig‘ida bajarilishi kerak. Bu oddiy operatsion tizimlardan farqli o‘laroq, jarayonlarni scheduling qilishda kechikishlarga yo‘l qo‘ymaydi.

Hissiyotlarni ifodalab bo'lmaydi chunki ular uchun so'z yetarli emas.

Yorvordimmi aqilli gaplar bilan.

Post yozish ham oson bo'lib qoldi.

Copy from chatgpt(others) and paste the chanell 😁

Agar siz LLM ustiga o'ziz loyihangizni qurmoqchi bo'lsangiz.

Sizda ko'p ma'lumot kerak bo'ladi(data) dataset.

Bularni saqlash uchun vektor db yaxshi varyant ekan.

LLM bo'lsa bizni db dagi ma'lumotga ko'ra javob beradi.
Meni tushunishimcha uning ishi bizning datamizni to'g'ri tartibga keltirib berdi turli qoidalarga ososan (ton ...).

va uning o'zida ham ancha bazaviy ma'lumotlar bor siz agar biror maxsus soha bo'yicha ishlatsangiz bo'lar ekan buning uchun sizda data bo'lishi kerak.

Endi shu orqali pul qilish ancha rivojlansa kerak.

Sababi turli xil tool lar chiqadi va chiqaib bo'lgan va soqqani bosadi.

Hozirda bir necha LLM(Large language Model) bor.

Bularning bazilar tekin lekin bazilar pullik, eng qizig'i asosiy kerakli joylari pullik.

Embedding qiladigan narsalari pullik ekan menga shu kerak edi.

LLM orqali yaxshigina soqqa qilishayabdi sababi AI hapy bo'layabdi.