Lev Tolstoy – HojimurodKavkazlik mard va jasur jangchi hikoyasiLev Tolstoyning ba’zi asarlari –
Sergiy ota,
Iqrornoma – falsafiy va diniy mavzular bilan to‘yingan bo‘lib, ularning asl ma’nosini tushunish biroz murakkab bo‘lishi mumkin. Ayniqsa, Dostoyevskiydan farqli o‘laroq, Tolstoy o‘z qissalarida diniy falsafaga chuqurroq sho‘ng‘igan. Shunga qaramay, bu ikki buyuk yozuvchi doimo yonma-yon solishtiriladi. Hatto Tolstoyning o‘zi ham Dostoyevskiyni undan zo‘rroq yozuvchi deb tan olgan.
Tolstoy va KavkazLev Tolstoy 1851–1853-yillarda Kavkazda harbiy xizmat qilgan. Yosh ofitser sifatida u Rossiya imperiyasining Kavkazdagi urushlarida qatnashgan, shu yerdagi hayotni o‘z ko‘zi bilan ko‘rgan. Bu tajriba uning ijodiga katta ta’sir o‘tkazgan va keyinchalik
Kavkaz asiri,
Nabati hamda
Hojimurod kabi asarlarida aks etgan. Tolstoy
Hojimurod qissasining boshida bu hikoyani hayotiy voqealarga asoslangan holda yozganini ta’kidlaydi.
Qissaning mohiyatiHojimurod – ozodlik yo‘lida kurashgan mard va jasur jangchi (musulmon Kavkaz xalqi vakili) haqidagi qissa. Hojimurod dastlab Kavkaz tarixining muhim shaxslaridan biri bo‘lgan Shomil bilan birga Rossiya imperiyasiga qarshi kurash olib boradi. Biroq, oralarida kelishmovchilik yuzaga kelib, Hojimurod Kavkazdan chiqib ketishga majbur bo‘ladi.
Shomil esa Hojimurodning oilasini asir olib, uni tanlov oldida qoldiradi:
Ruslarga taslim bo‘lib, o‘z yurtiga qarshi jang qilish,
Shomilga bo‘ysunib, oilasini ozod qilish.
Biroq, Hojimurod bu shartlarga ishonmaydi va Rossiyadan yordam so‘rashga qaror qiladi. Rossiya imperiyasi uni qabul qiladi, ammo byurokratik tartiblar va shubhalar tufayli unga yordam berishni paysalga soladi. Aslida esa imperiya Hojimurodga umuman ishonmagan, balki undan siyosiy vosita sifatida foydalanmoqchi bo‘lgan.
Hojimurod esa vaqtni boy bera olmasligini, oilasi xavf ostida qolganini tushunadi va Rossiya yeridan qochishga urinadi. Biroq, u yo‘lda qo‘lga tushib, fojiali tarzda o‘ldiriladi.
Bu qissa Tolstoyning eng so'ngi asarlaridan biri bo‘lib, inson qismati, Kavkaz halqining ozodlik yo'lida kurashi, mustamlakachilik zulmi va jasoratning fojiali natijalarini ochib beradi.
Hojimurod nafaqat tarixiy voqelikka asoslangan hikoya, balki insoniyatning azaliy muammolari – erkinlik, xiyonat, va’dabozlik va g‘urur haqida falsafiy mulohazalar hamdir.
Kavkaz halqlari orasiga Dog'istonliklar ham kiradi. Ularning mard va Islom diniga kuchli e'tiqodda bo'lishliklari tarixdan boshlangan.
Tarixiy voqealarni o'qish ham albatta judayam qiziq. Hojimurod qissasini o'qish jarayonida, musulmon kavkazliklar tarixi to'grisida bilib olishingiz mumkin. Tolstoy hayoti va ijodini chuqur o'rganaman deganlar ham, uning Kavkazdagi harbiy hayoti to'grisida bilish uchun bu qissani mutoola qilishlari kerak.
@booklovercouple