🌱 7-9 Yosh Inqirozi: O‘sish, Mustaqillik Va Ichki Dunyo O‘zgarishi
7-9 yosh oralig‘ida bolalar hayotlarida muhim bosqichdan o‘tadilar. Agar 5-7 yosh inqirozi "kichik o‘smirlik davri" bo‘lsa, 7-9 yosh “o‘zini anglash va ijtimoiy ong shakllanishi” bosqichidir. Bu davrda bolalar shaxsiy chegaralarini aniqlash, ma’naviy qadriyatlarni shakllantirish va atrof-muhit bilan chuqurroq munosabat o‘rnatish jarayonini boshdan kechiradilar.
Bu bosqichda bola:
🔹 O‘zining jamiyatdagi o‘rnini tushunishga harakat qiladi.
🔹 Adolat va axloqiy tushunchalarga qiziqa boshlaydi.
🔹 Mustaqil fikr yuritib, kattalarga shubha bilan qarashni boshlashi mumkin.
🔹 Hissiy jihatdan barqarorlikni izlaydi, lekin ba’zan tushkunlik yoki bezovtalik holatlari bo‘lishi mumkin.
Ba’zi ota-onalar bu davrni “Itoatsizlik yoki isyonkorlik bosqichi” deb hisoblaydilar, ammo aslida bu bolaning ichki olami shakllanayotgan muhim bosqichdir.
🧠 7-9 Yosh Bolalarida Kuzatiladigan O‘zgarishlar
Mustaqil Fikr Yuritish Rivojlanadi
Bola atrofdagi qoidalar va qonuniyatlarni tahlil qila boshlaydi.
Buyruqlarga bo‘ysunish o‘rniga, “Nima uchun?” degan savolni tez-tez beradi.
Kattalarning ham xato qilishi mumkinligini tushunib, ba’zan ularga ishonchsizlik bildirishi mumkin.
✅ Yechim:
- Bolaning savollarini jiddiy qabul qiling va mantiqiy javob bering.
- Unga tanqidiy fikrlash imkoniyatini bering, o‘z fikrini bildirishiga yo‘l qo‘ying.
- Qo‘pol tarzda “Men shunday aytdim, shu uchun!” demaslik kerak. Buning o‘rniga, “Bu qoida nima uchun muhim?” deb savol bering va birga muhokama qiling.
Ijtimoiy Va Axloqiy Ong Rivojlanadi
Boshqalarga nisbatan adolat va tenglik tushunchalariga qiziqa boshlaydi.
Do‘stlarining fikri ota-onanikidan ham muhimroq bo‘lib qolishi mumkin.
“Bu adolatli emas!”, “U bunday qilmadi-ku, nega men qildim?” kabi iboralarni ko‘p ishlatadi.
O‘yinlarda qoidalarni buzadigan yoki firibgarlik qiladigan tengqurlariga nisbatan keskin munosabatda bo‘lishi mumkin.
✅ Yechim:
- Ochiq va halol muloqot qiling, axloqiy qadriyatlarni amalda namoyish eting.
- Bolani qat’iy qoidalar bilan emas, balki axloqiy tamoyillar bilan tanishtiring. Masalan, “Haqiqiy do‘st qanday bo‘ladi?” yoki “Adolat nima?” kabi mavzularda suhbatlashing.
- Agar bola do‘stlari bilan mojaro qilsa, uni o‘z his-tuyg‘ularini tushunishga va muammoni hal qilishga o‘rgating.
O‘ziga Bo‘lgan Bahosi O‘zgaradi
Bola o‘zini boshqalar bilan taqqoslaydi va o‘z qobiliyatlarini tahlil qila boshlaydi.
Yutqazish yoki muvaffaqiyatsizlikni og‘ir qabul qiladi.
Ba’zi bolalar o‘zlariga haddan tashqari ishonishsa, boshqalari esa o‘z qobiliyatlarini past baholay boshlaydi.
✅ Yechim:
- Bolaning harakatlarini qadrlang, natijaga emas, jarayonga urg‘u bering (“Sen juda urinding, va natijada o‘rganding”).
- Bolani boshqa bolalar bilan solishtirishdan saqlaning. Uning yutuqlarini o‘zining oldingi natijalari bilan taqqoslang.
- Uni yangi narsalarni sinab ko‘rishga undang, lekin muvaffaqiyatsizlikni tabiiy qabul qilishga o‘rgating.
Hissiy O‘zgarishlar Va Ichki Hissiyotlarni Yashirish
- Bola o‘z his-tuyg‘ularini ochiq ifoda etishdan uyalishi mumkin.
- Yolg‘izlikni xohlashi yoki ba’zan yakkalanishni tanlashi mumkin.
- O‘zini kattalar kabi his qilishni istaydi, lekin ba’zan hali kichik bola ekanini unutib qo‘ymaslik kerak.
✅ Yechim:
- Bolaning shaxsiy chegaralariga hurmat bilan yondashing.
- Uning his-tuyg‘ularini tushunish va ifodalashiga yordam bering: "Men sening bugun biroz xafa ekaningni sezdim. Gaplashishni xohlaysanmi?"
- Undan ko‘proq “Bugun seni nima quvontirdi?”, “Bugun nimadan xafa bo‘lding?” kabi savollar orqali fikrlarini bilib oling.
💡 Xulosa
7-9 yosh rivojlanish inqirozi bolaning mustaqil fikrlash, axloqiy ong shakllanishi va o‘z-o‘zini anglash jarayoni bilan bog‘liq.
✅ Bolani eshitish, hurmat qilish va u bilan ochiq muloqot qilish – eng yaxshi yondashuv.
✅ Montessori ta’limi tamoyillariga ko‘ra, bola tajriba orqali o‘rganadi, shuning uchun unga mustaqil bo‘lish imkoniyatini bering.
✅ Uning fikrlari, his-tuyg‘ulari va qarorlariga e’tibor bering.
7-9 yosh oralig‘ida bolalar hayotlarida muhim bosqichdan o‘tadilar. Agar 5-7 yosh inqirozi "kichik o‘smirlik davri" bo‘lsa, 7-9 yosh “o‘zini anglash va ijtimoiy ong shakllanishi” bosqichidir. Bu davrda bolalar shaxsiy chegaralarini aniqlash, ma’naviy qadriyatlarni shakllantirish va atrof-muhit bilan chuqurroq munosabat o‘rnatish jarayonini boshdan kechiradilar.
Bu bosqichda bola:
🔹 O‘zining jamiyatdagi o‘rnini tushunishga harakat qiladi.
🔹 Adolat va axloqiy tushunchalarga qiziqa boshlaydi.
🔹 Mustaqil fikr yuritib, kattalarga shubha bilan qarashni boshlashi mumkin.
🔹 Hissiy jihatdan barqarorlikni izlaydi, lekin ba’zan tushkunlik yoki bezovtalik holatlari bo‘lishi mumkin.
Ba’zi ota-onalar bu davrni “Itoatsizlik yoki isyonkorlik bosqichi” deb hisoblaydilar, ammo aslida bu bolaning ichki olami shakllanayotgan muhim bosqichdir.
🧠 7-9 Yosh Bolalarida Kuzatiladigan O‘zgarishlar
Mustaqil Fikr Yuritish Rivojlanadi
Bola atrofdagi qoidalar va qonuniyatlarni tahlil qila boshlaydi.
Buyruqlarga bo‘ysunish o‘rniga, “Nima uchun?” degan savolni tez-tez beradi.
Kattalarning ham xato qilishi mumkinligini tushunib, ba’zan ularga ishonchsizlik bildirishi mumkin.
✅ Yechim:
- Bolaning savollarini jiddiy qabul qiling va mantiqiy javob bering.
- Unga tanqidiy fikrlash imkoniyatini bering, o‘z fikrini bildirishiga yo‘l qo‘ying.
- Qo‘pol tarzda “Men shunday aytdim, shu uchun!” demaslik kerak. Buning o‘rniga, “Bu qoida nima uchun muhim?” deb savol bering va birga muhokama qiling.
Ijtimoiy Va Axloqiy Ong Rivojlanadi
Boshqalarga nisbatan adolat va tenglik tushunchalariga qiziqa boshlaydi.
Do‘stlarining fikri ota-onanikidan ham muhimroq bo‘lib qolishi mumkin.
“Bu adolatli emas!”, “U bunday qilmadi-ku, nega men qildim?” kabi iboralarni ko‘p ishlatadi.
O‘yinlarda qoidalarni buzadigan yoki firibgarlik qiladigan tengqurlariga nisbatan keskin munosabatda bo‘lishi mumkin.
✅ Yechim:
- Ochiq va halol muloqot qiling, axloqiy qadriyatlarni amalda namoyish eting.
- Bolani qat’iy qoidalar bilan emas, balki axloqiy tamoyillar bilan tanishtiring. Masalan, “Haqiqiy do‘st qanday bo‘ladi?” yoki “Adolat nima?” kabi mavzularda suhbatlashing.
- Agar bola do‘stlari bilan mojaro qilsa, uni o‘z his-tuyg‘ularini tushunishga va muammoni hal qilishga o‘rgating.
O‘ziga Bo‘lgan Bahosi O‘zgaradi
Bola o‘zini boshqalar bilan taqqoslaydi va o‘z qobiliyatlarini tahlil qila boshlaydi.
Yutqazish yoki muvaffaqiyatsizlikni og‘ir qabul qiladi.
Ba’zi bolalar o‘zlariga haddan tashqari ishonishsa, boshqalari esa o‘z qobiliyatlarini past baholay boshlaydi.
✅ Yechim:
- Bolaning harakatlarini qadrlang, natijaga emas, jarayonga urg‘u bering (“Sen juda urinding, va natijada o‘rganding”).
- Bolani boshqa bolalar bilan solishtirishdan saqlaning. Uning yutuqlarini o‘zining oldingi natijalari bilan taqqoslang.
- Uni yangi narsalarni sinab ko‘rishga undang, lekin muvaffaqiyatsizlikni tabiiy qabul qilishga o‘rgating.
Hissiy O‘zgarishlar Va Ichki Hissiyotlarni Yashirish
- Bola o‘z his-tuyg‘ularini ochiq ifoda etishdan uyalishi mumkin.
- Yolg‘izlikni xohlashi yoki ba’zan yakkalanishni tanlashi mumkin.
- O‘zini kattalar kabi his qilishni istaydi, lekin ba’zan hali kichik bola ekanini unutib qo‘ymaslik kerak.
✅ Yechim:
- Bolaning shaxsiy chegaralariga hurmat bilan yondashing.
- Uning his-tuyg‘ularini tushunish va ifodalashiga yordam bering: "Men sening bugun biroz xafa ekaningni sezdim. Gaplashishni xohlaysanmi?"
- Undan ko‘proq “Bugun seni nima quvontirdi?”, “Bugun nimadan xafa bo‘lding?” kabi savollar orqali fikrlarini bilib oling.
💡 Xulosa
7-9 yosh rivojlanish inqirozi bolaning mustaqil fikrlash, axloqiy ong shakllanishi va o‘z-o‘zini anglash jarayoni bilan bog‘liq.
✅ Bolani eshitish, hurmat qilish va u bilan ochiq muloqot qilish – eng yaxshi yondashuv.
✅ Montessori ta’limi tamoyillariga ko‘ra, bola tajriba orqali o‘rganadi, shuning uchun unga mustaqil bo‘lish imkoniyatini bering.
✅ Uning fikrlari, his-tuyg‘ulari va qarorlariga e’tibor bering.