👤 G‘ofur G‘ulom
🗂 "Shum bola"
“Shum bola” qahratonda qulf urib gullagan bodom, Choʻlpon iborasi bilan aytganda, qor qoʻynidagi lola yangligʻ kishini hayratga soladi”.
Qissa qahramoni asl ismi pinhon tutilgan Shum bola, 14-15 yoshli oʻsmir yigitdir. U yarim yillik sarguzashti davomida hayotning barcha jabhalarini, undagi ikir-chikirlargacha koʻzdan kechiradi.
Agar yerda zulm koʻpaysa, ijodkor mavzu va makonni oʻsha yerdan olisga koʻchiradi, qahramonlarini sarguzashtga chorlaydi yoxud voqea-hodisalarni arshi aʼloga koʻchiradi. Gʻafur Gʻulom qahramoni sarguzashtga chiqadi. Muallif oʻz badiiy niyatini sarguzasht davomida anglatib boradi. Qissadagi real voqeliklar gʻayrishuuriy tarzda aks ettiriladi. Ruhiyat birinchi planga olib chiqilib, aql ikkinchi darajali qurolga aylanadi. Agar Shum bola aql egasi sifatida gavdalantirilganda bu kabi erkinliklarga ega boʻlmasdi va asar ham hozirgidek mavqe qozonolmasdi. Muallif buni anglagan holda oʻz qahramoniga katta ruhiy erkinlik beradi. Badiiy asarda ruhiy erkinlikni taʼminlash esa badiiylikning muhim asosi sanaladi.
Bu qissada ruhiy kechinma va tuygʻu bolada rivojlangan boʻlib, uni shakllantirish, butun boshli mafkuraga qarshi qoʻyish, aql bilan tizginni boshqarish yozuvchining oʻzida qolgan. Muallif va qahramon oʻrtasidagi aqliy va ruhiy asoslar uygʻunlashib asar badiiy qimmatini taʼminlagan.
Shum bolaning oʻsmir yoshda boʻlishi diqqatga sazovor. Yosh davrlari psixologiyasiga koʻra, u oʻtish davrini boshdan kechirayotgan, rivojlanayotgan oʻsmirdir. Bu davrda oʻsmirning “men”i qaytadan shakllanadi. Uning atrofidagilari, ayniqsa, oʻz-oʻziga munosabati, qiziqishlari, qadriyatlari yoʻnalishi keskin oʻzgaradi. Psixologlar oʻrtasida yoshni davrlashtirishda tafovutlar bor, lekin barcha psixologlarning tasnifiga koʻra ham Shum bola oʻsmirdir. Psixolog D. I. Feldshteynning fikricha, shaxs shakllanishi jarayonida ikkita katta taraqqiyot bosqichini bosib oʻtadi. Bu “Men jamiyat ichida” va “Men va jamiyat”, degan pozitsiyalardir. Bu bosqichlarni bosib oʻtish uchun shaxsga kamida besh-olti yil kerak boʻladi. Shum bola esa, olti oy ichida bu bosqichlardan oʻtib, oʻz-oʻzini anglashga yetib boradi. Bundan anglashiladiki, Shum bola dinamik tarzda rivojlanuvchi xarakter, uning xarakteri dinamikasiga ijtimoiy hayot hodisalari turtki beradi.
Ijod ahli erkinlik kishilari ekanligiga va ijod mahsuli erkinlik mevasi sifatida maydonga kelishiga shubha yoʻq. Gʻafur Gʻulomning ong ostida hamisha ruhiy erkinlikka tashnalik yashab kelgan. Hukmron mafkura tazyiqi ostida bu tashnalik yana ham ortgan. Ruhiy tashnalikni ifodalash uchun unga ramziy obraz, aynan Shum bola kerak edi. Muallif unga badiiy, ramziy soʻz vositasida oʻzidagi ruhiy tashnalik, oʻtkir yumorni yuklay olgan. Natijada, Shum bola oʻsmirlikdayoq oʻz-oʻzini anglagan, yetarli darajada mukammallikka erishgan badiiy obraz sifatida gavdalangan.
📚
@kitoblar_pdf
