SALIKH_STUD1O

Ikkilamchi bozor tushunchasi

Ikkilamchi bozor — bu moliyaviy bozorning bir qismi bo‘lib, unda ilgari chiqarilgan qimmatli qog‘ozlar (masalan, aktsiyalar va obligatsiyalar) investorlar o‘rtasida sotiladi va qayta sotiladi. Ikkilamchi bozorning asosiy vazifasi moliyaviy aktivlarni likvidligini ta’minlash va investorlar uchun oldingi sarmoyalarni naqd pulga aylantirish imkonini berishdir.

Ikkilamchi bozorning asosiy xususiyatlari:
1. Qimmatli qog‘ozlarning qayta sotilishi:
• Birlamchi bozorda sotib olingan qimmatli qog‘ozlar ikkilamchi bozorda boshqa investorlar o‘rtasida sotiladi.
2. Likvidlikni oshirish:
• Investorlar qimmatli qog‘ozlarini istalgan vaqtda sotib yoki sotish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
3. Bozor ishtirokchilari o‘rtasida to‘g‘ridan-to‘g‘ri savdo:
• Ikkilamchi bozorda savdolar qimmatli qog‘ozlarni chiqaruvchi kompaniya ishtirokisiz amalga oshiriladi.
4. Narx belgilanishi:
• Qimmatli qog‘ozlarning qiymati talab va taklif asosida belgilanadi.

Ikkilamchi bozorning asosiy funksiyalari:
1. Likvidlikni ta’minlash:
• Investorlar qimmatli qog‘ozlarini tezkorlik bilan sotish yoki sotib olish imkoniga ega bo‘lishadi.
2. Bozor narxining aniqlanishi:
• Savdolar jarayonida qimmatli qog‘ozlarning haqiqiy bozor narxi shakllanadi.
3. Investorlarga xavflarni kamaytirish imkoniyati:
• Investitsiyalarni istalgan vaqtda qaytarib olish imkoniyati mavjud bo‘lgani sababli investorlar o‘z moliyaviy xavflarini boshqarishlari mumkin.
4. Kapitalning samarali taqsimlanishi:
• Moliyaviy resurslar yuqori samaradorlikka ega bo‘lgan subyektlarga yo‘naltiriladi.

Ikkilamchi bozorda ishtirokchilar:
1. Investorlar:
• Jismoniy va yuridik shaxslar, institutsional investorlar.
2. Brokerlar va dilerlar:
• Savdolarni tashkil etuvchi vositachilar.
3. Birjalar:
• Aktsiyalar va obligatsiyalar savdosini amalga oshiradigan bozor maydonlari (masalan, fond birjalari).

Ikkilamchi bozor turlari:
1. Organizatsiyalashgan bozor:
• Fond birjalari orqali amalga oshiriladigan savdolar.
• Masalan: Nyu-York fond birjasi (NYSE), Toshkent fond birjasi (TSE).
2. Tashkilotlashmagan bozor (OTC – Over The Counter):
• Birjalardan tashqarida, vositachilar orqali amalga oshiriladigan savdolar.

Ikkilamchi bozordagi muammolar:
1. Narxlarning o‘zgaruvchanligi:
• Qimmatli qog‘ozlar narxi tez-tez o‘zgarib turadi, bu esa investorlar uchun xavfni oshiradi.
2. Shaffoflik yetishmasligi:
• Ba’zi savdolar haqida ma’lumotlarning to‘liq oshkor etilmasligi ishonchsizlikni keltirib chiqaradi.
3. Spekulyatsiyalar:
• Savdo faoliyatining haddan tashqari spekulyativ bo‘lishi bozor barqarorligiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
4. Likvidlik muammolari:
• Kam talab bo‘lgan qimmatli qog‘ozlarni sotish qiyinchilik tug‘dirishi mumkin.

Ikkilamchi bozorning ahamiyati:
1. Kapital bozorining barqarorligi:
• Ikkilamchi bozor qimmatli qog‘ozlarning likvidligini ta’minlab, iqtisodiy tizimda kapital oqimini barqaror qiladi.
2. Investorlarga qulaylik:
• Investorlar o‘z qimmatli qog‘ozlarini istalgan vaqtda sotish yoki sotib olish orqali moliyaviy moslashuvchanlikka ega bo‘lishadi.
3. Bozor ishonchliligi:
• Ikkilamchi bozorning samarali ishlashi investorlarga qimmatli qog‘ozlarga nisbatan ishonchni oshiradi.

Xulosa:

Ikkilamchi bozor moliyaviy tizimning ajralmas qismi bo‘lib, kapital oqimini samarali ta’minlash, qimmatli qog‘ozlarni likvid qilish va iqtisodiy subyektlarning moliyaviy barqarorligini oshirishda muhim o‘rin tutadi. Bu bozorning rivojlanishi iqtisodiyotda investitsiya faoliyatini kengaytirishga yordam beradi.

Birlamchi bozor tushunchasi

Birlamchi bozor — bu moliyaviy bozorning bir qismi bo‘lib, unda kompaniyalar, hukumatlar yoki boshqa tashkilotlar moliyaviy instrumentlarni (aktsiyalar, obligatsiyalar va boshqa qimmatli qog‘ozlar) birinchi marta chiqaradi va sotadi. Bu bozorda sotuvchilar va xaridorlar o‘rtasida to‘g‘ridan-to‘g‘ri moliyaviy munosabatlar shakllanadi.

Birlamchi bozorning asosiy xususiyatlari:
1. Moliyaviy instrumentlarning birinchi marta chiqarilishi:
• Kompaniyalar va tashkilotlar o‘z faoliyatlarini moliyalashtirish uchun yangi qimmatli qog‘ozlarni chiqaradilar.
2. Emissiya jarayoni:
• Emissiya jarayonida kompaniya o‘z aktsiyalarini yoki obligatsiyalarini bozorga chiqaradi.
• Moliyaviy maslahatchilar va banklar qimmatli qog‘ozlarni joylashtirishda yordam beradi.
3. Bozorda to‘g‘ridan-to‘g‘ri sotuv:
• Xaridorlar (investorlar) qimmatli qog‘ozlarni bevosita emitentdan (masalan, kompaniyadan) sotib oladilar.
4. Foyda maqsadi:
• Emitentlar birlamchi bozor orqali mablag‘ jalb qilish orqali ishlab chiqarishni kengaytirish, texnologiyalarni modernizatsiya qilish yoki boshqa investitsiya loyihalarini moliyalashtirishni rejalashtiradilar.

Birlamchi bozorning funksiyalari:
1. Kapital jalb qilish:
• Kompaniyalar va davlatlar investitsiya loyihalarini amalga oshirish uchun kapital jalb qiladi.
2. Moliyaviy resurslarni qayta taqsimlash:
• Bo‘sh turgan mablag‘larni iqtisodiyotning faol tarmoqlariga yo‘naltirishga yordam beradi.
3. Investorlarga yangi imkoniyatlar yaratish:
• Birlamchi bozor orqali investitsorlar uzoq muddatli daromad olish uchun imkoniyatga ega bo‘ladilar.

Birlamchi bozordagi asosiy jarayonlar:
1. IPO (Initial Public Offering):
• Kompaniyaning birinchi marta ochiq savdo uchun aktsiyalarini chiqarishi.
• Investorlar bu jarayonda kompaniyaning aktsiyalarini sotib olishadi.
2. Obligatsiyalar emissiyasi:
• Hukumatlar yoki korporatsiyalar o‘z obligatsiyalarini chiqarib, moliyaviy resurslarni qarz sifatida jalb qilishadi.
3. Private Placement (Yopiq joylashtirish):
• Qimmatli qog‘ozlarni cheklangan miqdordagi investorlarga (masalan, institutsional investorlar) sotish.

Birlamchi bozorda ishtirokchilar:
1. Emitentlar:
• Kompaniyalar, davlat tashkilotlari yoki boshqa subyektlar.
2. Investorlar:
• Jismoniy yoki yuridik shaxslar, institutsional investorlar.
3. Moliyaviy vositachilar:
• Investitsiya banklari, maslahatchi firmalar, brokerlar.

Birlamchi bozor muammolari:
1. Shaffoflikning yetishmasligi:
• Moliyaviy ma’lumotlarning to‘liq oshkor etilmasligi investorlarda ishonchsizlik keltirib chiqaradi.
2. Narxlarni baholashdagi noaniqlik:
• Qimmatli qog‘ozlarning boshlang‘ich narxini to‘g‘ri belgilash murakkab.
3. Yuqori xarajatlar:
• Emissiya jarayoni qimmatga tushishi mumkin, ayniqsa kichik kompaniyalar uchun.

Xulosa:

Birlamchi bozor iqtisodiyotda kapitalni samarali taqsimlash, kompaniyalarni moliyalashtirish va investorlar uchun yangi imkoniyatlar yaratishda muhim o‘rin tutadi. Uning samarali faoliyat ko‘rsatishi uchun shaffoflik, qonuniy tartibga solish va investorlar huquqlarini himoya qilish muhim ahamiyatga ega.