Dollarga nisbatan Rasmiy valyuta kursi 12 962 ming so‘mni tashkil etadi. Xo‘sh, valyutamiz “kuchlimi” yoki “kuchsiz”?Shu savol bilan ko‘pchilikka murojaat qilinsa, ularning aksariyati boshqa davlatlarda 1 dollarga sotib olish mumkin bo‘lgan mahalliy valyutalar soni orqali taqqoslashni amalga oshiradi. Masalan,
1 dollarga 530 tenge sotib olish mumkin (
1 so‘m 0.041 tenge) ya’ni bizdagi ko‘rsatkichdan sezilarli darajada past va bu o‘z navbatida tengening “kuchli” so‘mning esa juda “kuchsiz” valyuta ekanligini anglatishi haqida xulosaga kelishadi.
Lekin iqtisodchilar nominal kursga ko‘pam e’tibor berishmaydi.
Chunki nominal kurs mamlakatning raqobatdoshligi yoki valyutamizning xarid qobiliyati haqida deyarli hech qanday ma’lumot bermaydi.Iqtisodchilar tomonidan kuzatiladigan va iqtisodiy siyosatni yuritishda muhim sanaladigan valyuta kursi, bu
real valyuta kursi hisoblanadi. Real kursning nominal kursdan asosiy farqi real kurs nominal kursiga ikki (yoki bir guruh) davlatlardagi narxlar darajasidagi farqni ham hisobga oladi. Yuqorida aytganimdek, nominal kursning o‘zigina bizga yetarli ma’lumot bermaydi.
Masalan, 1 so‘mning 0,041 qozoq tengesiga tengligi bizga raqobatbardoshlik haqida deyarli hech qanday ma’lumot bermaydi. Lekin masalan oshning taxminiy narxi Qozog‘istonda
3000 tenge, O‘zbekistonda esa
40 ming so‘m deyilsa, bilamizki, O‘zbekistonda oshning narxi Qozog‘istonga nisbatan qariyb
39 foizga arzonroq (40000/3000*0.041).
Ya’ni, osh orqali hisoblagan real valyuta kursi ko‘rsatdiki, O‘zbekistonda real kurs muvozanatdan 39 foizga pastroq. Bu esa oradagi farq yo‘qolguncha qozoqlar o‘z palovlarini iste’mol qilishni kamaytirib, ko‘proq O‘zbekistondan kelgan oshni iste’mol qilishiga olib kelishi kerak. Albatta osh xalqaro savdo qilinadigan tovar emas. Shu sababli yuqoridagi holat yuz bermaydi.
Lekin ko‘plab tovarlar borki, ular xalqaro savdo elementi hisoblanadi hamda davlatlar orasida savdo qilinadi.
Real valyuta kursining o‘zgarishi esa bu davlatlar orasida savdo hajmining o‘sishi yoki kamayishiga ta’sir o‘tkazadi (albatta yagona sabab emas). Ya’ni agar real kurs yuqoridagi kabi O‘zbekistonda nisbatan past baholangan bo‘lsa, bu o‘z navbatida boshqa davlatdan
tovarlarimizga talabni oshiradi, ichki iste’molchilarimiz uchun esa import tovarlari narxi yuqorilaydi va ular
ichki ishlab chiqarilgan tovarlarga talabini oshirishadi. Agar real valyuta kursi yuqori baholangan yoki mustahkamlanayotgan bo‘lsa teskari holat yuz beradi.
Ichki iste’molchilar ko‘proq import tovarlarni iste’mol qilsa, eksport tovarlarining tashqi bozorda raqobatdoshligi pasayib ketadi.Albatta yuqoridagi misollar, bitta davlat hamda bitta tovar kesimida, real hayotda esa mamlakatlar bitta mamlakat bilan emas ko‘plab mamlakatlar bilan savdo qiladi, bitta mahsulot emas ko‘plab mahsulotlarni sotib oladi va sotadi.
Boshqa davlatlarga nisbatan raqobatdoshlikning qanday o‘zgarishini ko‘rish uchun
real samarali almashinuv kursidan foydalaniladi.
Uning o‘sishi raqobatdoshlikning kamayayotganligini pasayishi esa oshayotganligini ko‘rsatadi.Agar xotiram pand bermayotgan bo‘lsa, Markaziy bank 2022 yil noyabr oyigacha real samarali kurs bo‘yicha sharh e’lon qilib borar edi, lekin keyinchalik sharhni e'lon qilish to‘xtatilgan. Hozirgi kunda real kurs bo‘yicha doimiy ma’lumotlarni olishning imkoni yo‘q. Real kurs haqida faqatgina Markaziy bankning boshqaruv yig‘ilishlarida qisqa ma’lumot beriladi.
So‘ngi yig‘ilishlarda esa real samarali almashinuv kursi umuman eslanmagan ham. Bundan tashqari, boshqa tashkilotlar tomonidan choraklik yoki yillik
sharhlarda yoki bir
martalik tahlillarida real kurs bo‘yicha ma’lumotlarni uchratish mumkin, xolos.
@Mirkonomika
