Just Chemistry | Kimyo Online

☕️ #Qiziqarli_kimyo 69-soni 📖

😴Qaysi olim o’z tushidagi kashfiyoti uchun Nobel mukofotiga sazovor bo’lgan?
◦ Yigirmanchi asrning boshlariga qadar tanadagi nerv impulslari elektr to'lqini orqali uzatiladi deb hisoblanar edi. Biroq, 1903-yilda nemis olimi Otto Lyovi hamkasblari bilan suhbatda, nerv impulsining kimyoviy yo’llar bilan uzatilishi mumkinligini aytadi. O'shanda olim aytgan gaplarini isbotlay olmaganligi sababli, bu fikr uzoq vaqt unutiladi. Ammo bunday fikr olimning miyasida o'n yetti yil o'tib yana paydo bo'ladi va olim ko’plab tajribalarni o’tkazadi. 1920-yilda esa nemis olimi Otto Lyovi inson organizmida nerv impulslarining uzatilishining tabiati kimyoviy ekanligini isbotlaydi.
◦ Bir kuni kechasi Otto Lyovi uxlashga qiynalib, uzoq vaqt u yoqdan-bu yoqqa o‘giriladi. Oxir-oqibat olim uhlab qoladi. Eng ajablanarlisi shundaki, mashhur olim Otto Lyovi tushida o’zining taxminini tasdiqlovchi tajribani ko'radi. Kechayu-kunduz to‘xtamagan ilmiy izlanishlarini Lyovi shunday ta’riflagan edi: “1920-yil yakshanba kuni oldidan kechasi men uyg‘onib, bir varaq qog‘ozga bir nechta yozuvlar yozdim. Keyin yana uxlab qoldim. Ertalab soat oltilarda men kechasi juda muhim narsani yozib qo'yganimni his qildim, lekin men yozganlarimni tushuna olmadim. Kechasi soat uchlarda bu fikr xayolimga qaytdi. Bu mening o'n yetti yil oldin taklif qilgan, nerv impulslarini kimyoviy yo’l bilan uzatilishi haqidagi taxminimni haqiqiyligini aniqlashga yordam beradigan tajriba g'oyasi edi. Men darhol o'rnimdan turib, laboratoriyaga bordim va tushimda ko'rgan qurbaqa yuragida tajriba o'tkazdim“.
◦ Ushbu tajriba natijalari nerv impulslarining kimyoviy uzatilishi nazariyasi uchun asos bo'ldi. Shunday qilib, bu tush tufayli Lyovi 1936-yilda fiziologiya va tibbiyot sohasidagi tadqiqotlar uchun Nobel mukofotiga sazovor bo’ldi.

Maqola muallifi: ©Islomova Sitora

⤵️ Maqola sizga qiziq bo'ldimi?

📱Kanalimizga a'zo bo'ling: @Just_Chemistry

╰➤ Telegram | Instagram

☕️ #Qiziqarli_kimyo 68-soni 📖

⚠️Hamfri Devi qanday xavfli tajribalarni o’tkazgan?
◦ Deyarli uch asr oldin, amerikalik kimyogar Jozef Pristli kashfiyot qildi. Olim gazning yangi turini - azot (I) oksidini ochdi. Azot (I) oksidi (N₂O) "kuldiruvchi gaz" deb ham ataladi. Ushbu modda havo molekulalaridan og'irroq, ta'mi shirin va kuchli hidga ega. O’sha vaqtlarda yangi kashf qilingan gazning xususiyatlari noma’lum bo’lganligi sababli, unga qiziqish yo'q edi va gaz hech kimga kerak bo'lmagan, yangi turdagi modda sifatida qoldi. Biroq, amerikalik olim Hamfri Devi barchasini o’zgartirib yubordi.
◦ 18-asrlarda yashagan ingliz olimi Hamfri Devi oʻz sohasining ishqibozi edi. Ilm-fan uchun u hayotiga xavfli bo'lishi mumkin bo'lgan kimyoviy birikmalarni o'z ustida sinab ko'radi. Bir kuni, olim azot (I) oksidini o'rganayotganda, undan nafas olishga qaror qiladi. Har safar tajribadan so'ng u quvnoq bo'lib, atrofidagi odamlarning har qanday harakatlaridan zavqlanar edi. 1799-yilda azot (I) oksidi odamlar uchun yaroqliligini isbotlamoqchi bo'lib, Devi bu gaz bilan nafas oladi va zarar ko'rmaydi. Keyinchalik, olim haftada bir necha marta nafas olishni boshlaydi va tanasining holatini diqqat bilan kuzatadi. Shu bilan birga, keyingi tajriba paytida Devi o'ylamasdan, jasorat bilan gaz miqdorini oshiradi. Oxir-oqibat, olim tajriba vaqtida hushini yo'qotadi. Shundan keyin, azot (I) oksidi tibbiyotda, xususan, jarrohlikda, masalan, tishlarni olib tashlashda qo'llanila boshlandi. Odamlar uning ta'sirini o'zlarida sinab ko'rmoqchi bo'lib, olimning oldiga kelishar edi.
◦ Bunday xavfli tajribadan so'ng, Devi bir muncha vaqt og'ir kasal bo’lib qoladi. Afsuski, bu tajribalar olimning sog'lig'iga yomon ta’sir ko’rsatib, olim atigi 50 yoshida vafot etadi.

Maqola muallifi: ©Islomova Sitora

⤵️ Maqola sizga qiziq bo'ldimi?

📱Kanalimizga a'zo bo'ling: @Just_Chemistry

╰➤ Telegram | Instagram

☕️ #Qiziqarli_kimyo 67-soni 📖

🪂Buyuk kimyogar Mendeleyevning havo sharidagi xavfli parvozi haqida eshitganmisiz?
◦ Buyuk kimyogar Dmitriy Ivanovich Mendeleyev o'z hayotini nafaqat kimyoga balki aeronavtikaga ham bag'ishlagan. Olim, bir muncha vaqt boshqa barcha mashg'ulotlardan voz kechib, aeronavtika bilan shug’ullanishni boshlaydi.
◦ Kunlarning birida, Rossiya texnik jamiyati olimni, quyosh tutilishini kuzatish bo'yicha tadqiqot parvozida ishtirok etishga taklif qiladi, o'sha paytda 53 yoshda bo'lgan Dmitriy Ivanovich Mendeleyev darhol rozilik bilan javob beradi. Afsuski, parvoz oldidan bir necha kun yomg'ir yog'adi. Mendeleyev ertalab parvoz joyiga yetib borib, u yerda sharni boshqarishi kerak bo'lgan leytenant Kovankoni ko’radi. Ertalab soat 6 lar atrofida shar uchishi kerak edi, ammo o'sha paytda parvozning iloji yo'qligi ma'lum bo'ladi. Ma'lum bo'lishicha, ertalabki yomg'ir tufayli shar bir kishidan boshqa hech kimni ko'tara olmas ekan. Mendeleyev biroz o’ylab, yolg'iz uchishini aytadi va leytenantdan bu sharni qanday boshqarishni tezda aytib berishini so’raydi. Havo sharining parvozi keng jamoatchilik e’tiborini tortadi. Bir necha ming odamlar parvozni tomosha qilish uchun yig'iladi.
◦ 1887-yilda Dmitriy Ivanovich Mendeleyev havo sharida parvoz qiladi. Pastga tushish vaqti kelganida, sharni tushirish uchun mas'ul bo'lgan uskuna nosoz ekanligi ma'lum bo'ladi. Mendeleyev buni tuzatishga muvaffaq bo'ladi va shar sekin pastga tushadi. Parvoz olimning hayotida birinchi bo’lganligiga qaramay, olim o'zini tajribali aeronavt kabi tutdi va parvoz muvaffaqiyatli bo'ldi.

Maqola muallifi: ©Islomova Sitora

⤵️ Maqola sizga qiziq bo'ldimi?

📱Kanalimizga a'zo bo'ling: @Just_Chemistry

╰➤ Telegram | Instagram

☕️ #Qiziqarli_kimyo 66-soni 📖

🖼️ Qaysi olimlar mashhur bo'lish uchun rassom Kustodiyevdan o'z portretlarini chizishni iltimos qilishgan?
◦ 1921-yillarda rassom Boris Kustodiyev taniqli shaxslar, jamoat arboblari va rassomlarning portretlarini chizish bilan mashhur edi. Bir kuni mashhur rassom Boris Kustodiyevning ustaxonasiga ikki olim keladi. Bu ikki olim fizika va kimyo bo'yicha Nobel mukofoti sovrindorlari, Pyotr Kapitsa va Nikolay Semyonovlar edi.
◦ Hali mashhur bo'lmagan Kapitsa va Semyonov rassomga bir iltimos bilan murojaat qilishga qaror qilishadi. Ular rassomdan o’z portretlarini chizishni so’rashadi. Kustodiyev hayron bo'lib, ularga faqat taniqli odamlarning portretlarini chizishini aytadi. Ammo ikki olim o'zlarining kelajakdagi buyukligiga ishonchlari komil edi. Kustodiyev ularning ishtiyoqini ko’rib, portret chizishga rozi bo'ladi. Rassom ikki yosh olimning portretini chizadi va portret keyinchalik "San'at va hayot" jurnalida chop etiladi.
◦ Bu ikki olimning o‘zlariga bo‘lgan ishonchi va ishtiyoqi kelajakdagi yutuqlariga sabab bo’ldi. 1978-yilda Pyotr Kapitsa fizika bo'yicha Nobel mukofotiga, 1956-yilda esa Nikolay Semyonov kimyo bo'yicha Nobel mukofotiga sazovor bo’lishadi.

Maqola muallifi: ©Islomova Sitora

⤵️ Maqola sizga qiziq bo'ldimi?

📱Kanalimizga a'zo bo'ling: @Just_Chemistry

╰➤Telegram | Instagram

☕️ #Qiziqarli_kimyo 65-soni 📖

🏅Qaysi mashhur fizik kimyo bo'yicha Nobel mukofotini olgan?
◦ 20-asrning eng mashhur fiziklaridan biri Ernest Rezerford, o’zining kashfiyotlari bilan mashhur. Ernest Rezerford asosan fizika sohasida izlanishlar olib borgan. Biroq, o'z hayotini fizik hodisalarni o'rganishga bag'ishlaganiga qaramay, 1908-yilda Rezerford fizika emas, balki kimyo bo'yicha Nobel mukofotiga sazovor bo’ldi. Olim har doim o'zini fizik deb hisoblagan va kimyo bo'yicha sovrinni qo'lga kiritish, o‘zi uchun ham, boshqa olimlar uchun ham kutilmagan voqea bo‘ldi.
◦ Rezerford uran va toriy kabi radioaktiv elementlarning xususiyatlarini chuqur o'rgangan. U radioaktivlik shunchaki energiya chiqishi emas, balki atom yadrosining boshqa element yadrosiga aylanish jarayoni ekanligini aniqladi. Natijada, Nobel qo'mitasi Rezerfodga kimyo bo’yicha Nobel mukofotini berishga qaror qildi.
◦ Radioaktivlikni o'rganish jarayonida Rezerford turli xil o'zgarishlarni kuzatgan. Olim suhbatda hazillarni yaxshi ko'rar va osongina kular edi. Olimning o'zi kimyo bo'yicha mukofotga sazovor bo'lganini bilib, yuzida tabassum bilan, shunday deydi: "Men kuzatgan barcha o'zgarishlardan eng kutilmagani mening fizikdan kimyogarga aylanishim bo’ldi".

Maqola muallifi: ©Islomova Sitora

⤵️ Maqola sizga qiziq bo'ldimi?

📱Kanalimizga a'zo bo'ling: @Just_Chemistry

╰➤ Telegram | Instagram

☕️ #Qiziqarli_kimyo 64-soni 📖

💊Qanday voqea antibiotiklarning kashf qilinishiga sabab bo’ldi?
◦ Tibbiy kashfiyotlar ko'pincha katta bilim talab qiladi, lekin ba'zida tasodiflar ham tibbiyot olamida yangi modda ochilishiga sabab bo’lishi mumkin. Bunga tibbiyot tarixidagi eng katta yutuqlardan biri bo'lgan penitsillin haqidagi hikoya misol bo'la oladi!
◦ 1928-yilda ingliz bakteriologi Aleksandr Fleming tajribalar o'tkazishdan tanaffus olishga qaror qiladi. Ta'tilga chiqishdan oldin Fleming Petri idishida stafilokokk bakteriyasini qoldirib, bir necha kun qarovsiz qoldiradi. Fleming ta'tildan qaytgach, stafilokokk bakteriyalari bo’lgan idishda g'alati bir narsa sodir bo'lganini aniqlaydi. Olim, laboratoriyada qoldirilgan idishda stafilokokklar koloniyasi nobud bo‘lganini ko‘radi. Ma'lum bo'lishicha, uning laboratoriyasidagi odatiy tartibsizligi tufayli idishda mog'orlar koloniyasi o'sib, stafilokokk bakteriyalarni yo'q qila boshlagan. Fleming, stafilokokklarni nobud bo’lishiga, mog’or tarkibidagi qandaydir antibakterial vosita sabab bo’lgan degan xulosaga keladi va tajribalarini davom ettiradi.
◦ Afsuski, uning kimyoviy bilimlari yo'qligi, faol moddani to'g'ri ajratib olishga to'sqinlik qiladi. Faqat 10 yil o'tgach, bu muammolarni bakteriolog Xovard Flori va kimyogar Ernst Cheyn hal qilishadi. Ular sof antibiotik formulasini ishlab chiqadilar. Ushbu kashfiyot tufayli penitsillin ko'p tajribalardan so'ng birinchi kuchli antibiotikga aylandi.

Maqola muallifi: ©Islomova Sitora

⤵️ Maqola sizga qiziq bo'ldimi?

📱Kanalimizga a'zo bo'ling: @Just_Chemistry

╰➤ Telegram | Instagram

☕️ #Qiziqarli_kimyo 63-soni 📖

😳Suyuqliklarni ustida yurish mumkinligini bilarmidingiz?
◦ Nyuton va Nonyuton suyuqliklar bizga suyuqliklarning fizik xususiyatlarini ajoyibligini ko’rsatadi. Ularning xatti-harakatlari noyob va ba'zan aql bovar qilmaydigan bo'lishi mumkin.
◦ Suv kabi Nyuton suyuqliklarining qovushqoqligi faqat tabiat va haroratga bog'liq. Biroq, qovushqoqligi tezlik va tashqi ta’sirga qarab o'zgarib turadigan Nonyuton bo’lgan suyuqliklar ham mavjud. Bu shuni anglatadiki, to'satdan kuch qo'llanilganda, Nonyuton suyuqliklar qattiq moddalar kabi harakat qila boshlaydilar.
◦ Nonyuton suyuqlikning ajoyib namunasi - makkajo'xori kraxmalining suvdagi suspenziyasi. Bu suyuqlik ajoyib xususiyatlarga ega bo’lib, tez va kuchli ta'sir o'tkazilsa, u o'zini qattiq jism kabi tutadi. Bu suyuqlikni katta idishga solib, oyoqlar tez harakatlantirib va har bir zarbaga yetarlicha kuch qo'llanilsa, kuchli ta'sir ostida o'zini qattiq modda kabi tutadigan bu suyuqlik ustida yurish mumkin bo’ladi.

Maqola muallifi: ©Islomova Sitora

⤵️ Maqola sizga qiziq bo'ldimi?

📱Kanalimizga a'zo bo'ling: @Just_Chemistry

╰➤ Telegram | Instagram

☕️ #Qiziqarli_kimyo 62-soni 📖

🌋Yer yuzida ko’k lavali vulqon borligini bilarmidingiz?
◦ Moviy lavali vulqon haqida eshitganmisiz? Bu xayoliy tasavvur emas! U haqiqatdan ham mavjud! Ushbu vulqon Indoneziyadagi Yava orolida joylashgan. Va u Ijen deb ataladi.
◦ Ko'pchilik bu haqiqiy ko'k lava ekanligiga ishonishadi. Aslida, bu haqiqat emas. Vulqon tomonidan otilayotgan lavaning o'zi qizil rangda. Lavaning ko'k rangda porlashi, juda katta bosim va 600 °C haroratda, vulqon yoriqlaridan chiqadigan oltingugurt gazlarining yonishi natijasida yuzaga keladi. Yer osti vulqon issiqligi oltingugurtni yoqib yuboradi. Lava tarkibidagi oltingugurt kislorod bilan kimyoviy reaksiyaga kirishib, ko'k alangani hosil qiladi va lava ko'k rangga aylanadi. S+O2=SO2. Olovning balandligi 5 metrga yetishi mumkin. Kechasi bu noyob hodisani kuzatish yaxshiroqdir, chunki kunduzi ko'k olov deyarli ko'rinmaydi.
◦ O'zining go'zalligiga qaramay, ko'k lava xavfli hisoblanadi. Oltingugurt yonganda ajralib chiqadigan gazlar zaharli bo'lib, zaharlanishga olib kelishi mumkin. Shuning uchun sayyohlar va fotosuratchilar ko'k lavani xavfsiz masofadan kuzatishadi.

Maqola muallifi: ©Islomova Sitora

⤵️ Maqola sizga qiziq bo'ldimi?

📱Kanalimizga a'zo bo'ling: @Just_Chemistry

╰➤ Telegram | Instagram

☕️ #Qiziqarli_kimyo 61-soni 📖

🇬🇧Qanday qilib ingliz tilini bilmaslik yangi modda ochilishiga sabab bo’ldi?
◦ Eng samarali shakar o'rnini bosuvchi moddalardan biri sukraloza tasodifan kashf qilingan. Bu modda 1976-yilda Londonda ingliz tilini kam biladigan odam tomonidan ochilgan.
◦ Kunlarning birida, London Qirollik kolleji talabasi Shashikant Phadnis, professor Leslie Hough bilan tadqiqotlar olib boradi. Tajribalar davomida talaba saxarozaning xlorlangan shakli, ya’ni sukraloza, juda shirin ta'mga ega ekanligini aniqlaydi. Gap shundaki, professor izlanishlar chog‘ida o‘zining yangi shogirdi Shashikant Phadnisga, laboratoriyada olingan xlorli shakar birikmalari bilan bir qator tajribalar o‘tkazishni, ya’ni sinov qilishni buyuradi. Professor unga qarab ingliz tilida “Test this compound” ya’ni “Bu birikmani tekshiring” deb aytadi. Hindistondan kelgan Shashikant ismli kimyogar iqtidorli bo‘lsa-da, ingliz tili unga qiyin edi. U talaffuzni tushunishga astoydil harakat qilardi, lekin ba'zida eshitish qobiliyati uni tushkunlikka solar edi. Shashikant, undan moddani tatib ko'rishni so'rashayotgan deb o'ylaydi. Shashikant “test" so’zini o'rniga "taste" (tatib ko’rmoq) so’zini eshitadi. U o‘ylab o‘tirmay, tiliga bir tomchi moddani qo’yadi va shu payt hayratlanib, modda shirinligini aniqlaydi. Birikma nihoyatda shirin bo'lib chiqadi, hatto shakarning o'zidan ham ancha shirinroq edi!
◦ Boshqa ko'plab shakar o’rnini bosuvchi moddalar ham tasodifan topilgan. Masalan qo'llarini yuvishni unutgan kimyogar Falberg saxarinni tasodifan kashf etgan.

Maqola muallifi: ©Islomova Sitora

⤵️ Maqola sizga qiziq bo'ldimi?

📱Kanalimizga a'zo bo'ling: @Just_Chemistry

╰➤ Telegram | Instagram

☕️ #Qiziqarli_kimyo 60-soni 📖

🤔Shvetsiyaning Itterbi qishlog'i nima bilan mashhur?
◦ Ko'pgina kimyoviy elementlar mamlakatlar nomi bilan atalgan. Ajablanarlisi shundaki, bir vaqtning o'zida 4 ta elementga, Ittriy, Itterbiy, Terbiy va Erbiyga o’z nomini bergan Itterbi deb ataladigan joy mavjud. Bu mamlakat yoki katta shahar emas, balki Shvetsiyaning kichik Itterbi qishlog'i.
◦ 1787-yilda shved mineralogi Karl Arrenius yozgi ta'tilni Stokgolm yaqinidagi Itterbi qishlog’ida o'tkazishga qaror qiladi. Ta’til davomida Arrenius Itterbi yaqinida yangi mineralni kashf qilib, uni “itterbit” deb nomlaydi. Keyinchalik bu mineralda bir qancha yangi elementlar topiladi.
◦ 1794-yilda, bu mineral bilan Yoxan Gadolin qiziqib qoladi. Gadolin mineralni kimyoviy tahlildan o'tkazadi va ushbu mineralda yangi bir elementning oksidini topadi. Shvetsiyalik Ekeberg yangi ochilgan elementni “ittriy” deb ataydi. 1843-yilda esa shved kimyogari Karl Mosander ittriyga e'tibor qaratishni boshlaydi. Mosander ittriyda boshqa element ham bo'lishi mumkin deb o'yladi. Keyinchalik u ittriydan ikkita metall oksidini muvaffaqiyatli ajratib oladi. Yangi elementlar Itterbiy, Terbiy va Erbiy deb nomlanadi.

Maqola muallifi: ©Islomova Sitora

⤵️ Maqola sizga qiziq bo'ldimi?

📱Kanalimizga a'zo bo'ling: @Just_Chemistry

╰➤ Telegram | Instagram

☕️ #Qiziqarli_kimyo 59-soni 📖

💧Qanday qilib oddiy hazil ba'zi mamlakatlarda suvni taqiqlanishiga olib keldi?
◦ 1990-yillardan boshlab, veb-saytlar va pochta ro'yxatlarida digidrogen monooksiddan foydalanishni taqiqlash uchun tez-tez qo'ng'iroqlar bo'ldi. Xavfli bo'lishiga qaramay, modda sanoatda erituvchi, oziq-ovqat qo'shimchasi sifatida faol ishlatiladi. Albatta bu hazil edi - axir, digidrogen monooksidi suvdan boshqa narsa emas.
◦ Hazil Kaliforniya universitetining uchta talabasi Erik Lechner, Lars Norpchen va Metyu Kaufman tomonidan o’ylab topilgan. Ular suvning yangi xavfli modda bilan ifloslanishi haqida ma’lumotlarni tarqatib, bu moddani taqiqlashga chaqirishgan. 1997-yilda amerikalik maktab o'quvchisi Neytan Zoner o'zining 50 ta sinfdoshi bilan so'rov o'tkazadi va ushbu kimyoviy moddani taqiqlash uchun 43 ta ovoz to'playdi. Maktab o'quvchisi Zonerning so'roviga va digidrogen monooksidini xavfliligi haqida gapirayotganlarga ishongan har bir kishi, bu murakkab ilmiy nom ortida oddiy suv yashiringanini bilmagan.
◦ Aslida, digidrogen monooksid IUPAC kimyoviy birikmalarni nomlash tizimiga ko'ra suvning nomi. Hammamizga ma'lumki, suv "H2O" formulasiga ega, unda "H2" digidrogendir, chunki ikkita vodorod atomi va "O" monooksiddir, chunki faqat bitta kislorod atomi mavjud.

Maqola muallifi: ©Islomova Sitora

⤵️ Maqola sizga qiziq bo'ldimi?

📱Kanalimizga a'zo bo'ling: @Just_Chemistry

╰➤ Telegram | Instagram

☕️ #Qiziqarli_kimyo 58-soni 📖

⚽️Nima uchun fullerenlar futbol to'piga aniq o'xshashligiga qaramay, futbol to’pi deb nomlanmadilar?
   ◦   Fullerenlar uglerod molekulalari bo'lib, fulleren hosil qiluvchi 60 ta uglerod atomidan iborat. Futbol to'piga aniq o'xshashligiga qaramay, fullerenlar o'z nomlarini futbol to’pi sharafiga emas, balki Richard Bakminster Fuller sharafiga oldilar.
   ◦   Fullerenlar 1985-yilda Richard Smolli, Robert Kerl va Xarold Krot tomonidan kashf etilgan. Bu olimlar tadqiqot davomida grafit inert gaz atmosferasida juda yuqori haroratda bug‘langanda, futbol to’pini eslatuvchi fullerenlar hosil bo‘lishini aniqladilar. Ushbu kashfiyot uchun ular 1996-yilda Nobel mukofotiga sazovor bo'lishdi.
   ◦  Olimlar yangi kashf qilingan molekulani, futbol to’piga o’xshagani uchun “football” yoki ”soccer” deb atashmoqchi bo’ldilar. Ammo qaysi so'zni asos qilib olishni hal qila olmadilar. Shuning uchun, yangi molekula, tetraedralardan tashkil topgan bir nechta binolarni qurgan amerikalik arxitektor Richard Bakminster Fuller sharafiga fulleren deb ataldi.

Maqola muallifi: ©Islomova Sitora

⤵️ Maqola sizga qiziq bo'ldimi?

📱Kanalimizga a'zo bo'ling: @Just_Chemistry

╰➤ Telegram | Instagram

☕️ #Qiziqarli_kimyo 57-soni 📖

🪙Nima uchun shved kimyogari Karl Sheelening mukofotini boshqa bir odam oldi?
◦ 18-asrda ajoyib olim, kimyogar Karl Vilgelm Sheele yashagan. U shved kimyogari bo’lib, marganets, xlor, glitserin, limon kislotasi va boshqa ko'plab moddalarni kashf etgan. Ko'pgina shvedlar vatandoshi Sheele bilan faxrlanishar edi, ammo Shvetsiya qiroli Gustav III hatto Sheele borligini ham bilmas edi. Kunlarning birida, ilmiy tajribalarni sevuvchi Shvetsiya qiroli Gustav III Parijga tashrif buyuradi. Bu vaqtda qirol, Sheele haqida juda ko'p yaxshi so'zlarni eshitadi. Fransuz olimlari uning yutuqlarini ishtiyoq bilan sanab o'tishganda, qirol hayratda qoladi. Fransuzlar qirolni o'z vatandoshlari va fuqarolari orasida Sheele kabi ajoyib shaxs borligi bilan tabriklaydilar. Gustav III esa Sheelening mavjudligi haqida hech qanday tasavvurga ega emas edi. Fransuzlar oldida obro'sini yo'qotmaslik uchun Gustav III zudlik bilan bosh vazirga Sheeleni topishni va mukofot berishni buyuradi.
◦ Bosh vazir qirolning xabarini oladi. Ammo, u Sheeleni shaxsan o’zi qidirmaydi, va buni kotiblardan biriga ishonib topshiradi. Bir soatdan keyin bosh vazirning yordamchisi to'liq ma'lumot bilan paydo bo'ladi. Kotib haqiqiy kimyogar Sheeleni boshqa Sheele bilan adashtirib qo’yadi. Mukofot esa soxta, omadli “olim” Sheelega topshiriladi. Buyuk kimyogar esa umrining oxirigacha shoh va uning saroy a'zolariga noma'lum bo'lib qolib, mukofotga sazovor bo’la olmaydi.

Maqola muallifi: ©Islomova Sitora

⤵️ Maqola sizga qiziq bo'ldimi?

📱Kanalimizga a'zo bo'ling: @Just_Chemistry

╰➤ Telegram | Instagram

☕️ #Qiziqarli_kimyo 56-soni 📖

🦑Yapon taomida o'lik kalmar qanday qilib raqsga tushadi?
◦ Kimyo haqidagi qiziqarli ma'lumotlardan biri, yaqinda Yaponiyada ixtiro qilingan noodatiy taom bilan bog’liq.
◦ Yapon oshxonasida "raqsga tushayotgan kalmar" deb nomlangan juda qiziqarli taom bor. Bu taomni tayyorlash uchun yangi tutilgan va o‘ldirilgan kalmar guruch solingan idishga solinadi. So'ngra kalmar ustiga soya sousi quyiladi. Shu daqiqada, kalmar xuddi raqsga tushgandek paypaslagichlarini qimirlata boshlaydi. Ma'lum bo'lishicha, bu hodisa soya sousi tarkibidagi natriy ionlari tufayli sodir bo’ladi. Kalmarning nerv tolalari soya sousi tarkibidagi natriy ionlari bilan reaksiyaga kirishadi. Buning natijasida paydo bo'lgan impulslar uning mushaklarining qisqarishiga olib keladi.
◦ Darhaqiqat, kalmar umuman tirik bo’lmaydi va faqatgina soya sous tarkibidagi natriy ta’sirida paydo bo’ladigan kimyoviy jarayon tufayli "raqsga tushadi".

Maqola muallifi: ©Islomova Sitora

⤵️ Maqola sizga qiziq bo'ldimi?

📱Kanalimizga a'zo bo'ling: @Just_Chemistry

╰➤Telegram | Instagram

☕️ #Qiziqarli_kimyo 55-soni 📖

🍌Nima uchun daraxtdan uzilgan mevalar o'z-o'zidan pishishi mumkin?
◦ O'simliklar tomonidan sintez qilinadigan fitogormonlardan biri etilen gazi hisoblanadi. Etilen rangsiz gaz bo'lib, shirin hidga ega. U o'simliklarda muhim biokimyoviy rol o'ynaydi. Sabzavot va mevalarning pishishi etilen ta'sirida sodir bo'ladi.
◦ Bu tabiiy o'simlik gormoni 1912-yilda rus botaniki Dmitriy Nelyubov tomonidan kashf etilgan. Gazni mevaning o'zi ishlab chiqarganligi sababli, meva shoxda bo’lishi shart emas. Bu gaz meva allaqachon shoxdan olingan bo'lsa ham hosil bo'ladi. Shuning uchun, uzoq vaqt davomida tashish kerak bo'lgan ko'plab mevalar, masalan, banan, daraxtlardan yashil tusda terib olinib, idishlarga joylashtiriladi va ular yo'lda o'z-o'zidan pishadi. Pishmagan holda yig'ilgan meva yig'ilmaganidan ham tezroq pishishi mumkin, chunki namlik yetishmasligi bilan etilenning chiqishi ortadi.
◦ Qizig’i shundaki, agar pishmagan meva yoki sabzavotlar orasiga kamida bitta pishgan meva yoki sabzavot solib qo’yilsa, unda mevaning pishishi tezroq ketadi. Pishgan meva pishmagan mevaga qaraganda ko'proq etilen chiqaradi.

Maqola muallifi: ©Islomova Sitora

⤵️ Maqola sizga qiziq bo'ldimi?

📱Kanalimizga a'zo bo'ling: @Just_Chemistry

╰➤ Telegram | Instagram

☕️ #Qiziqarli_kimyo 54-soni 📖

💍Qaysi olim qon tarkibida temir borligini aniqlab, undan uzuk yasagan?
◦ Qondagi temirni birinchi marta fransuz kimyogari Fransua Meri kashf etgan. 19-asrgacha hech kim qonda temir borligini bilmagan. Tibbiyotdan bexabar odamlar Merining kashfiyotidan hayratda qolishdi. Hatto odamlar mashhur kishilarning xotirasini abadiylashtirish uchun qon temiridan medallar yasashni taklif qilgan.
◦ Kunlarning birida, Fransua o'zining sevgilisiga his-tuyg'ularini isbotlash uchun g’alati ish qilishga qaror qiladi. Kimyogar qonidan temirni yetarlicha ajratib olib, undan uzuk yasash va uni sevgilisiga sovg'a qilishni maqsad qilgan edi. Olim o'z sog'lig'i va hayotiga xavfli tajribani boshlaydi. Albatta, 19-asrda odamlar qon topshirish me'yorlari va qoidalaridan bexabar edi. Fransua tajribalarida juda ko’plab xatolar qiladi. Tajriba ayanchli yakunlanib, olim qon yetishmasligidan vafot etadi. U uzuk yasash uchun kerakli miqdorda temir yig’a olmagan va o’z tajribasini yakunlay olmagan.

Maqola muallifi: ©Islomova Sitora

⤵️ Maqola sizga qiziq bo'ldimi?

📱Kanalimizga a'zo bo'ling: @Just_Chemistry

╰➤Telegram | Instagram