Tarix Al-Islam🕋🕋🕌🕌

V.V. Bartold o'zining "Temur saltanati" asarida shunday yozadi:

Suriyada Ali va uning avlodlarining himoyachisi bo‘lgan Temurni natijada suriyaliklar g‘ayratli shia deb bilishgan. Ammo Temur Xurosonda sunniylikni tiklagan, Mozandaronda esa shia darveshlarini payg‘ambarning sahobalari xotirasini haqorat qilganliklari uchun jazolagan.



Ibn Xaldunning Mag‘rib hukmdoriga yozgan maktubida qiziq bir fikr bor:

Bu podshoh Temur eng buyuk va qudratli podshohlardan biridir. Ba'zilar unga ilmi nisbat berishsa, boshqalari uni Ahli Bayt (Payg'ambar alayhissalom) a'zolarini afzal ko'rgani uchun shia deb biladi, boshqalari esa u sehrgarlik va jodugarlik qiladi, deyishadi, ammo bularning barchasi shunchaki mish-mishlar. Darhaqiqat, u nihoyatda ziyoli, fahm-farosatli, bilgan va bilmagani haqida munozara va munozaraga moyil.



Bu guvohliklarda Temurning “sunniylik urf-odatlariga sodiq qolgan holda” koʻpincha sof siyosiy maqsadlardan kelib chiqib ish yuritganligi, bu esa muayyan vaziyatlarda uning shialikka sodiqligi illyuziyasini yaratishi mumkinligini taʼkidlaydi.

Shuningdek, Temur avlodlarining aksariyati, jumladan, Boburiylar saltanati hukmdorlari ham sunniy bo‘lib qolgan. Temuriylar saltanatining davomi boʻlgan Boburiylar saltanati asosan sunniylar boʻlgan davlat boʻlib, Janubiy Osiyoni islomlashtirishda muhim rol oʻynagan.


Davomi bor....


@Islombilanbirgamiz

Sulton Salohiddin Ayyubiy Taifa podshohlari va mahalliy rahbarlarga qarshi 33 oyga yaqin ichki urushlar olib bordi. Bu urushlar natijasida, u ichki tomondan mamlakatni birlashtirdi

Salibchilarga qarshi urushlar esa atigi 13 oy davom etdi..!


Salohiddin Ayyubiyga:

“Sen Misrda Fotimiylar davlatiga qarshi kurashasan. Ammo boshqa tomondan, Rim salibchilarni Quddusni egallash uchun imkon berasan”, deyishdi.

U: «Orqa tarafim shialar uchun ochiq ekan, men salibchilar bilan jang qilmayman», deb javob berdi.

Soʻngra, u Fotimiylar davlatini tugatdi va Levantdagi ichki kurashuvchi rahbarlarni ham birlashtirdi, keyin Quddusni fath etdi.


Suriya haqida gapirib, "Ular nima uchun Quddus uchun urush qilmayapti?" deydiganlarga mos voqea



@Islombilanbirgamiz

Saljuqiylar vazirlari: Nizom al-Mulk Hasan at-Tusiy. - 1-qism

Biz sizlar uchun Nizom al Mulk nomi bilan mashhur bo‘lgan oliy vazir, olim, zo‘r siyosatchi, strateg va sarkardaning tarjimai holini arab tilidan rus tiliga tarjima qilishga qaror qildik. Maqola koʻp qismli bo'lib chiqdi, shuning uchun uni qismlarga bo'lishga qaror qildik.

Allohning izni bilan o'qing va foyda oling.

Tarixiy manbalarda buyuk vazirning ilk hayoti va tarbiyasi haqida ko‘p ma’lumotlar yo‘q, lekin u, albatta, yaxshi ta’lim olgan, Qur’onni o‘rgangan, arab tilini biladigan, shuningdek, shofe’iy fiqhi va hadis ilmi bilan yaqindan tanishgan, saltanat ishlariga oid adabiyotlardan tahsil olgan.

Bundan tashqari, u aql-zakovat, donolik, ishlarni boshqarish qobiliyati va yaxshi siyosiy qobiliyatlarga ega edi. Yaʼni u sultonlar bilan muloqot qilish va yuqori lavozimlarni egallashga intilganlar uchun barcha zarur fazilatlarga ega edi.

Nizom al-Mulk at-Tusiy Sulton Tug‘rul bekning ukasi va Xurosonni boshqargan Muhammad Alparslonning otasi Dovud ibn Mikoil ibn Saljuq bilan ittifoq tuzdi. U bilan ishlay boshlaganida, Chag‘ri Dovud bek uning malakasi va sadoqatiga qoyil qoladi

Soʻngra, uni o‘g‘li Alp Arslonning Otaligʻi qilib,oʻgʻliga deydi: “

Uni o‘zingga ota qilib qo‘y, uning ko‘rsatmalariga zid bo‘lma”,

Shu tariqa, u Otabek unvonini oldi.

Sunnat himoyachisi Tug'rul bek vafot etgach, uning vaziri Amid al-Mulka al-Qandariy Sultonning jiyani Sulaymon ibn Dovudni saltanat taxtiga o'tqazdi. Bir versiyaga ko'ra u kichik bola,yaʼni hali to'rt yoshda edi. Boshqa versiyaga ko'ra, bunday holat uchun tajribasiz inson boʻlgani aytiladi. Nima bo‘lganda ham, xalq bunga rozi bo‘lmay, yetakchilik fazilatlariga ega, davlatning jiddiy masalalarini hal etishga qodir yosh va iste’dodli siyosatchi Alp Arslon atrofida to‘plandi.

U (455 hijriy zul-hijja = 1063 yil dekabr) vaziri Nizom al-Mulk bilan birga davlat poytaxti Ray shahriga muvaffaqiyatli kirib keldi. Bu vaziyatda vazir al-Qandariy uni qutlab, saltanat bilan tabriklab kutib oladi.

Nizom al-Mulk donishmand va ziyoli boʻlgan, ishbilarmonlik va uzoqni koʻra bilish, shuningdek, yaxshi siyosiy mahorat va ilm-fan, adabiyotda mustahkam bilimga ega boʻlganligi davlatning kengayib, ravnaq topishiga xizmat qilgan.




@Islombilanbirgamiz

Тушунарли, мана шундай реклама:

🌟 5-СИНФДАН 11-СИНФГАЧА БЎЛГАН ЎҚУВЧИЛАР УЧУН ТАРИХ ДАРСЛАРИ! 🌟

📚 Дарслар қандай ўтилади?
Ҳафтада 3 марта 📆
Барча материаллар тушунарли, қизиқарли усулда тушунтирилади ✨

💰 Тўлов:
Ойига 100 000 сўм

🖥 Формат:
Дарслар онлайн тарзда Zoom ёки Telegram орқали ўтказилади 💻

📩 Қўшилиш учун:
Менга ёзинг ёки Telegram орқали боғланинг!

🔍 Ҳар бир дарс ўқувчиларни тарихнинг энг муҳим воқеалари ва қаҳрамонлари билан таништиради! Ҳозироқ қўшилинг ва тарихи билимингизни кенгайтиринг! 🌍

Шундай йўқадими? Агар яна ўзгартириш киритиш керак бўлса, айтаверинг.

Tampliyerlar ritsarlari Fransiyaning Avliyo Tampliyerlar ordenidan edilar, ularning bayrog'i oq rangda boʻlgan va unda qizil xoch bor edi Uning saflarida ta'lim olgan ritsarlarning ko'pchiligi, ayniqsa, gunohlaridan tavba qilgan, gunohlardan kechirim soʻrash va tavba qilib qutulish uchun kishilar edilar. Shuningdek, gunohlardan qutulish va jannatga borish Salib yurishlari shiori edi. Yeropaning ko'plab ritsarlarini shu shior Falastinga tomon yuz o'girishga undadi, ularning eng muhim diniy imtiyozlaridan biri shundaki, uning a'zolari cherkovdan chiqarib yuborilmaydilar. Papalar uyushma vakillarini himoya qiladilar. Ularga katta huquqlar berishga ruxsat berdilar. O'zining cherkovlari tashkil etilganidan keyin ko'p o'tmay, ritsarlar orasida Orden tamoyillari keng tarqaldi. Keyinroq bu tamoyillar butun Yevropaga ham tarqaldi.

Quddus salibchilar qo'lida oʻtgach, salibchilar qo'shinlarining hayotiyligi birinchi navbatda Tampliyerlar va Gospitalyerlar ritsarlari mavjudligi bilan bog'liq edi. Bu ordenlar Rim papasining ta'siri va rahbarligi ostida bo'lgan. Papa hamda Quddus qiroli ularni quturgan itlar kabi islom olamiga qo'yib yuborgan.

Ular bu yerlarda odam o'ldirgan, qishloqlarni,shaharlarni yoqib yuborgan va buzg'unchi qilgan, shuning uchun ular Islom davlati yerlarini buzg'unchilikda davom etganlar. Ammo Tampliyerlarning haqiqiy kuchi Ikkinchi salib yurishi boshlanishi va Andalusiya qulagandan keyin Andalus musulmonlariga rahm-shafqatsiz hujum qilganlaridan bilanadi. Bu davrda ular Rim papasi ularga yo‘l ko‘rsatgan joyda musulmonlarning uylarni vayron qildilar,erkaklar, ayollar, qariyalar va bolalarni o‘ldirdilar.

Tampliterlar ritsarlari o'rta asrlarda katolik cherkovining harbiy elitasini va nayzasini tashkil qilganlar. Ular o'zlariga qarshi bo'lganlarga rahm-shafqat ko'rsatmagan kuchli, diniy ritsarlar edi. Hatto Tampliyerlar o'zlarining e'tiqodlarida boʻlgan, kichik farqlarga ega pravoslav salibchilarni va boshqalarni ham yoʻq qilganlar.


Tamplyerlar ritsarlari jangchilar, rohiblar yoki oddiy odamlar sifatida o'zlarini butunlay o'zlarining muqaddas xochlari uchun kurashishga bag'ishlaganlar




@Islombilanbirgamiz

Uning qurilishlarga boʻlgan ishtiyoqi haqida juda ham koʻp maʼlumotlar mavjud.


Ammo uning qurilish ishtiyoqi faqat diniy muassasalar bilan cheklanmagan. Umar ma'muriyati irrigatsiya tarmoqlari, bozorlar, karvonsaroylar va boshqa obyektlarni faol rivojlantirishni davom ettirdi. Umarxonning o'zi Yangi Ariq kanalini 80 mildan ko'proq masofaga uzaytirishni buyurdi, shuningdek, Yangi Xon Ariq va SHahrixon soy kanallarini qurdirdi, ularning oxirgisi taxminan 40 000 gektar (150 kvadrat mildan ortiq) hududni sug'orar edi.

Turman ta'kidlaganidek, ushbu kanal 1940 yilgacha Farg'ona vodiysining eng yirik sug'orish inshooti bo'lib qoldi. Shahrixonsoy, xususan, Umarning 1815/16 yillarda vodiyning Sharqiy qismida Qirollik panohi sifatida asos solgan Shahrixon [so'zma-so'z "xon shahri"] atrofida joylashishni rag'batlantirish bo'yicha harakatlarini qo'llab-quvvatlash uchun qurilgan.

1800-1803 yillarda Olim xon Yangi Ariqni qazishni buyurganidan keyingi yillarda ushbu uchta yirik sug'orish loyihasi sug'oriladigan dehqonchilik maydonini Farg'ona vodiysi hududining taxminan 10 foiziga kengaytirdi.

Manba: Skott C. Levi"Xoqandning ko'tarilishi va qulashi"‌‌


@Islombilanbirgamiz

🌟 Qoʻqon xoni Olimxonning vafoti

Olimxon Qo‘qonga qaytib ketayotib, Pang‘ozdagi Qizil ko‘prikdan [Qizil Koʻbruk] o‘tmoqchi bo‘ldi, biroq yaxshi qurollangan mahalliy aholi uni o‘tkazishga ruxsat bermadi. Bu vaqtda Olimga atigi 40 nafar sodiq jangchi va haramidan 200 nafar ayol hamrohlik qilgan. Uning maslahatchilaridan faqat Ma’sum sodiq qolgan,. Boshqa qolgan amirlar esa tashlab ketishgan.

Maʼsum Olimxonga Xoʻjandga qochib, mahalliy hokimdan panoh soʻrashni maslahat beradi, ammo Olimxon rozi boʻlmaydi. O‘g‘li Shohruxga Toshkentga qaytib, u yerda hokimlik qilishni buyurdi. Olimxonning o‘zi hamrohlari bilan sovuq, nam va iflos yo‘l bo‘ylab yo‘lda davom etdi. Tog‘lardan oshib, vodiyga yetib borish uchun ikki kun kerak bo‘ldi. Uchinchi kuni Bodam Chashmaga yetib kelishdi.

Umarxon tarafdorlari o‘z askarlariga bu yo‘lni diqqat bilan kuzatib turishni buyuradilar. Kechki payt esa otryadlardan biri Olimxon bilan uning haramiga duch kelishdi. Hujum bo‘lishi muqarrarligini anglagan Ma’sum Umarxonning amirlari oldiga yashirincha borib, vaziyatdan xabar berib, ayollar va bolalarni saqlab qolishlarini iltimos qiladi.

O‘sha kechasi yetti yoshli Hakimxonning chodiriga bir kishi kirib, og‘zini qo‘li bilan berkitib, jim bo‘lishni buyurdi. Bu Olimxon edi. U jiyanining peshonasidan o‘pib, u bilan xayrlashdi, so‘ng besh nafar jangchi bilan haramni tashlab otda g‘oyib bo‘ldi.

Olimxon Qo‘qonga qaytib, Umarxondan rahmat(Saqlab qolish) so‘rashga qaror qildi. Biroq, Umarxon tarafdorlari allaqachon Olimxonni qidirish uchun bir necha otryad askar yuborgan edi. Umarga sodiq boʻlgan oʻn nafar qipchoq jangchisidan iborat bu otryadlardan biri sobiq xon bilan toʻqnash keldi. Bu qipchoqlar o‘zlarining ajoyib jasorati bilan shuhrat qozonganlarki, o‘zbeklar orasida ularga tengi yo‘q edi. Aynan mana shu kabi qipchoqlar bundan bir asr avval Buxoro hukmdori Ubaydullaxonni [v. [1711] ham oʻldirishgan edi.

Qipchoqlar Olimxonni o‘rab olishdi. U dushmanning yaqinlashayotganini ko‘rib, qilichini sug‘urib, yolg‘iz o‘zi jang qildi. Qipchoqlardan biri uni nayza bilan yaralaganida Olimxon allaqachon ikkitasining boshini kesishga ulgurgandi. Olimxon dushman qo‘lidan nayzani tortib oldi va xuddi shu qurol bilan yana ikki kishini o‘ldirdi. Qolgan jangchilar qo‘rqib orqaga chekinishni boshladilar, lekin ulardan biri mushket bilan qurollanib, Olimxonga qarata o‘q uzdi.

O‘q uning qurol-aslahasini piyoz po‘stidek teshib o‘tdi. Olimxon qonga belanib yerga yiqildi. Shu oʻqdan keyin o'lgan edi.

Manba: Skott C. Levi «Qo‘qon xonligining yuksalishi va qulashi»


@Islombilanbirgamiz

Iso Avliya 1873 yildagi qirg‘izlarning Munduz urug‘idan bo‘lgan Ma’murning harakatlari natijasida qo‘zg‘atilgan qirg‘iz qo‘zg‘olonini bostirishda qatnashgan. Maʼmur o‘z yigitlari bilan soliqchilarni o‘ldirib, bir qancha qishloqlarni talon-taroj qilgan. Xudoyorxon qoʻzgʻolonni bostirish uchun Iso Avliyo va Xalnazar Turk boshchiligida qoʻshin yuboradi. 1873-yil sentabrda qirgʻizlar Qoʻqonga yurish uyushtirishga harakat qildilar, ammo bu urinish muvaffaqiyatsizlikka uchradi. Shundan soʻng ular Kosonni qamal qilishdi, qipchoqlar va boshqa baʼzi qabilalar ham qamalga qoʻshilishdi. Xudoyorxon qoʻzgʻolonchilarga qarshi Abdurahmon Aftabachi boshchiligidagi qoʻshinlar korpusini yubordi, ular Iso Avliyo bilan birgalikda qoʻzgʻolonchilar otryadlarini yengishga, qirgʻiz Musulmonqulni [qipchoq Musulmonqul bilan adashtirmaslik kerak] va bir qancha qirgʻiz biylarini asir olishga muvaffaq boʻldi. Qolganlarni qo'rqitish uchun ularni qatl etish ijro etiladi.

Keyinchalik, 1875 yilda Iso Avliyaning o'zi yangi qo'zg'olon ishtirokchisiga aylandi. Farg‘ona vodiysida Xudoyorxon hukmronligidan norozilik avjiga chiqdi. O'sha yilning iyun oyida qo'zg'olon ko'tarildi, uni barcha tabaqa vakillari, jumladan, yuqori martabali amaldorlar qo'llab-quvvatladilar. Qo'zg'olon paytida ular Xudoyorxonning to'ng'ich o'g'li Nasriddin-bekni qo'lga olib, uni yangi xon deb e'lon qildilar va uning hokimiyatini qonuniylashtirishga harakat qildilar, bu esa muxolifat saflarining bo'linib ketishiga olib keldi, chunki ba'zi qirg'izlar uni hukmdor sifatida tan olmadilar.

Qo‘qon qamalida Xudoyorxon Turkiston general-gubernatori K. P. Kaufmanga maktub yo‘llab, qo‘zg‘olonni bostirishda yordam so‘radi. Biroq, Rossiyaning yordamiga qaramay, qo'zg'olon davom etdi. Abdurahmon Aftobachi Iso Avliyo va boshqa ittifoqchilar bilan birgalikda xonga qarshi birlashdi. Ko‘p o‘tmay Xudoyorxon xonlikni qo‘zg‘olonchilar qo‘liga topshirib, Xo‘jandga qochib ketadi.

Abdurahmon Aftabachi va Iso Avliyo tashabbusi bilan Qo‘qonga to‘plangan musulmonlar Rossiyaga qarshi “g‘azovot” – “muqaddas urush” e’lon qildilar. Ular Turkiston general-gubernatorligi tarkibiga kirgan Qoʻqonga tutash hududlarga deklaratsiyalar yubordilar. Bu eʼlonlarda nufuzli zodagonlar va qabila boshliqlarining nomlari sanab oʻtilgan boʻlib, ularni Rossiya imperiyasiga qarshi umumiy ish – “gʻazavat”ga qoʻshilishga chaqirgan.

1875 yil avgustda Maxram jangi boʻlib oʻtdi, shundan soʻng Qoʻqon xonligi rasman tugatildi. Maxram qal’asi Qo‘qon xonligining asosiy va oxirgi tayanchi bo‘lgan. U qulagandan keyin xonlik poytaxti Qoʻqongacha boshqa yirik mudofaa istehkomi boʻlmagan. Aynan shu yerda, Maxramda rus askarlari eng katta qarshilikka duch kelishdi va bu xonlik tarixidagi so‘nggi muhim qarshilik bo‘ldi.


1875 yil sentyabr oyida Iso Avliya Rossiya vakillari bilan tinchlik muzokaralarida qatnashdi. Biroq u Zulfiqor bek va Mahmudxon To‘ra bilan birgalikda taklif qilingan tinchlik shartnomasi shartlariga bo‘ysunmay, ruslarga dushmanligini bildirdi. Buning uchun Iso Avloyo va Rossiya bilan tinchlik shartnomasiga qarshilar hibsga olinib, kuzatuv ostida Xo'jand orqali Toshkentga, keyin esa Rossiyaga surgun qilishlari kerak edi. Shu boʻyicha, Iso Avliya Arxangelsk viloyatiga, keyinroq Kalugaga ko'chirildi. Keyinroq, aniqrogʻi, 1883-yilda u yerdan vataniga qaytishga ruxsat berildi.

Manbalar:
Babajanov, B.M. Qo‘qon xonligi: hokimiyat, siyosat, din.
19-asr Qoʻqon xonligi tarixiga oid materiallar, Nauka, 1969 yil.

Bababekov, H.N. Qo'qon tarixi.

Tursunov, B.R. Maxram qal’asini qahramonlarcha himoya qilish va uning Qo‘qon xonligi tarixidagi ahamiyati.



@Islombilanbirgamiz

🍰AYOLLARNING UYDAN TASHRIDAGI ISHI

Agar ayol uydan tashqarida ishlashi kerak bo'lsa(Shunga muhtoj boʻlsa), u uydan tashqarida ishlashi mumkin, ammo o'zining sharafini, ibo-xayosini saqlab qoladigan tarzda, faqat o'ziga,ayollik iffatiga mos keladigan ishni qilishi kerak.

Ayollar islom paydo bo'lganidan to hozirgi kungacha doimo mehnat qilganlar. Ular uyda va uydan tashqarida ishlashgan, lekin uydan tashqarida ular o'zlariga mos bo'lgan ishlarni qilishgan. Erkaklarga aralashmagan, sha’nini kamsitmagan, o‘zini himoya qilgan, kamtarin, hijob kiygan, erkaklardan uzoqlashgan. Ayollar o'zlariga mos bo'lgan kasblarda ishlardilar. Ular koʻpincha uylarini ibodat qilish uchun tark etardilar. Yaʼni hayit namozini ayollar o'qish uchun uylarini tark etardilar, jamoat namozini o'qish uchun uylarini tark etardilar, juma namozini o'qish uchun uylarini tark etardilar, lekin ular o'zlarini himoya qiladigan,hayodor edilar va islomiy me'yorlarga rioya qilar edilar.

Agar uydan tashqarida ishlash islomiy me'yorlarga muvofiq bo'lsa, unda bu taqiqlangan emas. Biz ayolning uydan tashqarida ishlashi mumkinligini rad etmaymiz.

🛡 Lekin har qanday holatda ham uyda o‘tirgani uning uchun yaxshiroqdir, chunki Alloh taolo O‘z payg‘ambarining ayollariga:

“Uylaringizda qolinglar va birinchi johiliyat davridagidek kiyinmanglar”, deydi.

Qarang, Alloh taolo ushbu oyatda qanday qilib uylarni ayollarga nisbat bergan.

Alloh taolo: “Uylaringizda qolinglar...” dedi. Asosan, ayollar yashaydigan uylar erlarga tegishlidir, lekin bu yerda Alloh bu uylarni ayollarga nisbat berib, buyruq bergan, chunki ayollar erlarining uylarda yashasalar ham, uy ishlarining barchasini qiladilar hamda eridan keyin uyning xoʻjayini boʻlib turadilar.

Rasululloh (s.a.v.): “Ularning uylari ular uchun yaxshiroqdir”, dedilar. Shuningdek, u uylarni ayollarga nisbat berib, ayollar uylarda xuddi o'zlarining egalaridek bo'lishlari kerakligini ko'rsatdilar. Yaʼni har bir turmushga chiqqan ayol,erining uyini oʻz uyi deb bilishi lozim

•┈┈••✾•🌿🌺🌿•✾••┈┈•

Shayx Solih al-Favzon “Islomda ayolning maqomi” kitobidan.


@Islombilanbirgamiz

O'rta Osiyo aholisi asosan ko'chmanchi turkiy qabilalardan iborat edi. Ularning asosiy kasbi bepoyon hududlar bo'ylab oʻz chorvalarini o'tlatib yurish edi. Ular orasida G'oziantepa va So'g'd turklari, o'zbeklar va qofjaq turklari, bolgar turklar, Xazar turklar, turkmanlar bor edi.

Mashhur rus sharqshunosi, tarixchisi va tilshunosi Vasiliy Vladimir Bartold ushbu mintaqa tarixi haqida shunday yozgan edi:

"Markaziy Osiyoda Islom istilosidan oldin tarixiy asarlar bo'lgan degan xulosaga kelish juda qiyin. Toʻgʻri, xitoylik sayyoh Xyun Sangning so'zlariga koʻra, (VII asrda) bunday adabiyotlarning bir nechtasi mavjud boʻlgan. Ammo boshqalar, masalan, Tosh bitiklar,baʼzi soʻgʻd yozuvlari, arxeologik manbalar yetib kelgani holda, hatto shunchaki (Islomdan oldingi davrga oid)biror asarlar nomlari ham bizning qo'limizga yetib kelmagan.


Milodiy XI asrda Al-Beruniy (Oʻtmishdan qolgan yodgorliklar) deydiki:

"Qutayba Ibn Muslim al-Bahliy (sakkizinchi asr boshlarida) boshchiligidagi Arab qoʻshinlari Eron, So'g'd va Xorazmda ruhoniylik sinfini, ya'ni mahalliy madaniyat aʼzolarini yo'q qildilar. Shuningdek, ularning asarlarini ham yo'q qilganlar."

Ammo dastlabki,oʻsha davrga oid biror manbalarda bu haqda umuman hech narsa aytilmagan. Bundan ko'rinadiki, arablar yurishlari bilan bog'liq bo'lgan voqealarda ruhoniylarning arablar qoʻlida yoʻq qilinishi haqiqatga yaqin emas. Bu arablar yurishlari bilan bog'liq bo'lgan ma'lumotlarda ham yo'q. Shu davrga oid biror asarda arab bosqinchilariga qarshi xalq qarshilik ruhini qo'zg'atish uchun harakat qilgan ruhoniylar tabaqasining mavjudligi haqida gap ham yoʻq. Aslida ruhoniylar Eron kabi Yaqin Sharqda sosoniylar davrigacha kuchli taʼsirga ega bo'lmagan. Ular o'tmishdoshlar tomonidan o'tgan xalq an'analarini davom ettirganlar. Shu sababli ular mahalliy aholi islomni qabul qilgandan so'ng tezda o'z qadr-qimmatlarini yo'qotdilar va arab yurishchilarining bunga hech qanday aloqasi yo'q edi. Aloqasi boʻlganda ham bu eng past ulushda boʻlar edi."

Shunday qilib, Bartold Al-Beruniyga javob bergan(Aslida Beruniy ham Arab fotihlarini bosqinchi demagan boʻlsada, Beruniyning ularning mahalliy madaniyatni yoʻq qilganliklari haqidagi fikrlarga qarshi javob bergan). U bu orqali aslida fath qilingan Markaziy Osiyo yerlarida musulmonlar Islomni majburlash kuchi bilan emas, balki donolik va aql bilan,ibrat orqali aholining qabul qilinishi orqali tarqatganligini ta'kidlaydi(aslida Bartoldning maqsadi bu boʻlmasada, oʻzi sezmagan holda bu ishni amalga oshirgan). Bu haqiqatan ham shunday sodir bo'lgan. Chunki tarixiy jihatdan kuch bilan dinning oʻtkazilishiga oid qayd etilgan aniq manbalar yoʻq.(Narshaxiy ,Tabariy kabi asarlardagi baʼzi tarixiy faktlarning maʼnosini burilishini hisobga olmaganda). Islomning Markaziy Osiyoda tarqalishi bu hududning Islom xalifaligiga qo'shilishi bilan boshlangan.


#Daryoning_narigi_tomonidagi_Islom_qissalari

@Islombilanbirgamiz