IqtisodiyBlog

Agar adolat sizning manfatlaringizga zid kelayotgan bo'lsa bilinki siz qayerdadir xudbinlik qilyapsiz.

(1) Jon Maynard Keyns

Keynsning "Bandlik, foiz va pulning umumiy nazariyasi" asari iste'mol, jamg'arma, investitsiyalar va boshqalarning jami ko'rsatkichlari bilan ishlaydigan zamonaviy makroiqtisodiyotga asos soldi. Qisqa qilib Keynsni "Makroiqtisodiyot" fanining otasi deyishimiz mumkin.
XX asr tarixida J.M. Keyns alohida o'rin tutadi(1999-yilda Times jurnali olimni yil odami deb topadi). Hatto uning eng ashaddiy tanqidchilari ham Keyns g'oyalaridan tashqariga chiqib ketaolmaydi.

Iqtisodchi ishlab chiqarish darajasi va uni belgilovchi omillar masalasini asosiy ko'rib chiqish mavzusiga aylantiradi va uning markaziga ishsizlik muammosini qo'ydi. Hozirgi kunda ishsizlik muammosi iqtisodiyot nazariyasining ajralmas qismi hisoblansa, XX-asr boshlarigacha u ko'proq ijtimoiy muammo - qashshoqlik sifatida qaralgan.
Keyns kapitalistik tizimda yalpi talabni pasaytirish poyezdi ishlab chiqarish va bandlikning oldingi darajasiga qaytishiga imkon beradigan ichki muvozanat mexanizmi yo'q degan pozitsiyasini bildirdi, iqtisodiy tizimning uzoq depressiya tuzog'iga tushib qolish xavfini tan oldi. Shunday qilib, u "laissez-faire" ta'limotining tanqidchisi sifatida harakat qildi. Ammo uning tanqidi ilgari mavjud bo'lgan tanqidlardan tubdan farq qilardi. Gap shundaki, 19-asrda ko'p tanqidchilar "laissez-faire" ta'limotini rad etish uchun iqtisodiy argumentlar topa olmagan. Resurslarni taqsimlash nuqtai nazaridan erkin raqobat tizimi eng yaxshisi bo'lib tuyuldi va yalpi ishlab chiqarish va iste'molning o'sishini ta'minlaydi, shu bilan birga erkin bozor mexanizmining og'ir ijtimoiy oqibatlari ko'pchilik tomonidan tan olingan.
Keyns ko'rsatdiki, bu tizim resurslarni taqsimlash sohasida muvaffaqiyatsizlikka uchrab turadi va eng muhim resurs - mehnatdan to'liq foydalanishni ta'minlamaydi. Shu bilan birga, u ishsizlik muammosini demokratik tuzum doirasida hal etish vazifasini qo‘ydi. U ishsizlikni hal qilishda iqtisodiyot faniga va uning vakillariga katta rol yukladi, boshqa ma'lumotli jamiyat bilan birgalikda tizimli inqirozni bartaraf etishda etakchi kuch sifatida harakat qildi. Keyns demokratiyani zamonaviy tsivilizatsiyaning eng muhim belgisi deb hisoblagan, shuning uchun u oldingi davr fan va amaliyoti uchun noan'anaviy bo'lsa-da, lekin ijtimoiy muammolar bilan shug'ullanadigan demokratik jamiyat uchun maqbul bo'lgan muammolarni hal qilish usullarini taklif qildi.

Monopoliyalar

Monopoliyadan birinchi bo'lib xalq zarar ko'radi, millat qashshoqlashadi. Eng yomoni - daromadlarga qarab zarar qiymati tepadan pastga oshib boradi, ya'ni yuqori daromadli shaxslar monopoliya siyosatidan kam zarar ko'radi. Lekin, past daromadli, kunlik ehtiyoji uchun zo'rga pul topib xayot kechiruvchi aholi esa monopolyadan eng koʻp zarar ko'ruvchilar hisoblanadi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida foydani oshirish uchun raqobatchilarni siqib chiqarishni o'zi kifoya qiladi. Mavjud richaklar va ta'sir qilish yo'llari orqali monopollar bozordagi yangi o'sib chiqayotgan raqiblarini osongina uloqtirib tashlashi mumkin. Ular xatto xali mavjud bo'lmagan potensial bizneslarni dunyoga kelishiga to'siq bo'lib, butun iqtisodiyotni o'z "qonunlari" bilan xonavayron qiladi.
Odatda mamlakatlar monopoliyalar ustidan nazorat o'rnatish uchun xar xil qo'mitalar tashkil qiladi(Monopoliyaga qarshi kurashish qomitasi).Bu tadbirkorlik faoliyatini nazorat qiluvchi va ijro etuvchi qo'mita bo'lib, u monopoliyaga qarshi qonunchilik sohasidagi huquqbuzarliklarning oldini olish bilan shugʻullanadi. Monopoliyaga qarshi kurashish qomitasining vakolatiga monopoliyaga qarshi qonun hujjatlariga rioya etilishini tekshirish, ular buzilgan taqdirda sudga da'vo qo'zg'atish, qonunlarni buzganlik uchun javobgarlikka tortish, davlat xaridlarini monitoring qilish va tariflarni belgilash kiradi.

Мonopollashuvining oqibatlari:

Nomaqbul yuqori narxlar!
Raqobat mavjud bo'lmagan bozorda monopolistlar narxlarni asossiz ravishda oshirishi mumkin. Maskur holatda iste’molchining tanlovi umuman bo'lmaydi, u bilan xisoblashmaydi – agar unga mahsulot haqiqatan ham kerak bo‘lsa, uni istalgan narxga sotib olishga majbur bo'ladi.

Tovarlarning etishmasligi!
Iqtisodiyotning butun bir tarmog'i bitta yetkazib beruvchi tomonidan amalga oshirilganda hamma uchun tovar yoki xizmatlar etarli bo'lmasligi mumkin. Oqibatda juda uzun navbatlar, qora bozorlar, noqonuniy xattiharakatlar vujudga keladi.
(Yaqinida bir do'stim damasga topshrib qo'ydim, ancha narxlar tushib qolibdi degandi. Qachon chiqadi deb so'rasam 5-6 oyda deb javob berdi. Bu nima degan gap? Puli bor avtomobilga 6 oylik navbat! )

Sifatning yomonlashishi!
Monopol bozorlarda sifat degan tushuncha bo'lmaydi. Ular bu xaqida umuman bosh qotirishmaydi. Chunki shu siz ham ularning tavariga talab yuqori bo'ladi. Ular baribir sotib olishadi, chunki iste'molchilarda boshqa tanlov yo'q.

Tadbirkorlik faoliyatining pasayishi va yangilarini paydo bo'lmasligi!
Mamlakat qonunlari monopolni manfaatlari bo'yicha tuzilgan bo'lgani sababli xali tugʻilmagan yoki mavjud tadbirkorlar o‘z faoliyatini to‘xtatishga majbur bo'ladi. Mamlakatda yuqori ishsizlik, davlat soliq tushumlari juda past bo'ladi.

Sanoatdagi turg'unlik!
Monopolistda yangi texnologiyalarni ishlab chiqish va o'zlashtirish uchun hech qanday rag'bat bo'lmaydi, chunki u tugilib-og' o'lgan bo'ladi. Uning maqsadi - bu erda va hozir iloji boricha ko'proq sof foydani raqobatchilari va xalqdan o'ndirish bo'ladi.

@Iqtisodiyblog

Rus iqtisodchilarini xavotiri.

Yuqori darajadagi inson kapitaliga ega bo'lgan odamlarning ketishi kuzatilmoqda, ammo uning uzoq muddatli oqibatlari hali aniqlanmagan. Aniq oqibatlari haqida bir-nima deyish qiyin, bu ularning borgan joyida qancha muddat bo'lishiga bog'liq.
"Ommaviy qochqin" uzoq muddatda katta investitsiyalarni o'z ichiga oladi. Birinchi bosqichda odamlar haqiqatan ham yangi joyga investitsiya kiritishdan oldin "kutishni" ni afzal ko'radi. Agar ular yangi joyga moslashishga ulgurmay, sarmoya kiritishdan oldin qaytib kelishadigan bo'lsa, u holda "ommaviy qochqin" ning oqibatlari yengilroq kechadi.

Ammo, agar vaziyat davom etsa va "kutish" tugasa - ish topish, bolalarni maktabga yuborish, til o'rganish va ijtimoiy kapitalga ega bo'lish vaqti keladi.

Bundan tashqari "ommaviy qochqinning" bevosita va bilvosita tasirlari bor.
Bevosita - sifatli ishchilarning ketishi tufayli inson kapitalining yo'qolishi.
Bilvosita - qolgan ishchilarning potentsial sifatining uzoq muddatda pasayishi.
Masalan, kimdir yaxshi menejeridan, yana kimlardir sevimli o'qituvchisidan ayriladi.

Xalqaro yordam rivojlanayotgan mamlakatlarga foydadan koʻra koʻproq zarar keltiradi.

Kambag'al mamlakatlardagi qashshoqlik va kasalliklarning sababi nafaqat resurslarning etishmasligida, balki bu mamlakatlar hukumatlarining o'z fuqarolari muammolarini hal qilishdan manfaatdor emasligida ham. Shuning uchun ularga yordam ko'rsatish ijobiy emas salbiy tasir qiladi. Xalqaro yordam iqtisodiy taraqqiyotga hissa qo'shmaydi, aksincha, unga to'sqinlik qiladi. Xa, to'g'ri eshitdingiz! Taraqqiyotiga bolta uradi.

Xorijiy yordamning sezilarli oqimi mamlakatdagi siyosat yomon tomonga o'zgarib, uzoq muddatli o'sishni ta'minlash uchun zarur bo'lgan institutlarni zaiflashtirishga olib keladi.
Ammo boy davlatlar kambag'allarga printsipial jihatdan yordam bera oladimi, ular buni qanday qilishni bilishadimi? Javob: Yo'q, xech qanday!

Biz ko'pincha ular nimaga muhtojligini, nimani xohlashlarini, jamiyati qanday ishlashini shunchalik yomon bilamiz/tushunamizki, ularga biz to'g'ri deb hisoblagan shartlarda yordam berishga bo'lgan bema'ni urinishlarimiz foydadan ko'ra ko'proq zarar keltiradi.

Ertalab maktabga/ishga shoshib ketayotganingizda onangiz tayyorlab qo'ygan shiri nonushta - bu baxt.
Yaqinlaringiz tug'ilgan kuningizda sizning qiziqishlaringizni bilib sevimli narsangizni sovg'a qilishlari - bu qadriyat.

Farqi yo'q qayerda kim bilan bo'lishingizni. Ko'chada yo'lini topolmayotgan insonga ko'chani tushuntirib yuborishingiz, biror narsasi buzilib qolgan odamga tushunsangiz qarashib yuborishingiz, Ingiliz tilini bilsangiz bilmaganlarga maroqli dars o'tib(pulga bo'lsa ham) odamlarga baxt va qadriyat ulashing. Ular bu ishingiz uchun sizga raxmat aytadi, minnatdor bo'ladi, odamlar xotirasiga ijobiy personal sifatida muhirlanasiz.

Sizning uniklalligingiz - bu ichingizdagi imkoniyatlarni boshqalar bilan bo'lishish.
Siz ham qadriyat ulashuvchi, baxt ulashuvchi boling. Unikal bo'ling!

Kitob nomi esimdan chiqib qoldi.