Ҳавасим келардию, лекин уларга қўшилиб вақтим бекор кетаётганига ҳам ачинардим, чунки, ота-онам мени «одамга ўхшаб ўқиб юрибди», деб ўйлашардида...
Ахир нима қилай, имтиҳонда дарслик китобини ёддан гапириб берган тақдиримда ҳам, домлаларим: «Билимингиз ёмонмасу, лекин ахлоқингиз жуда ёмон!..» деб, яхши баҳо қўйишмасди.
Ботир билан Жамолга мазза эди, уларнинг ўрнига мансабдор оталари «дарс тайёрлаб», таниш домлалари «имтиҳон топширишарди»...
Шу пайт кимдир:
- Муҳаммадиев! Қаёққа? Мажлис бу томонда - ўқув театрида бўлади! - деса, чўчиб кетибман. Қарасам, деканимиз Умида опа пана жойга туриб олиб, ўтган-кетганни кузатиб турган экан. Қандай қилиб уни кўрмай қолдим, ўзим ҳам ҳайронман... Шунинг учун, бироз эсанкираб:
- Ассалому алайкум, Умида опа... Ҳо-о-зир, ҳовлида сигарет чекиб олайлик, кейин мажлисга кирамиз! - дедим, ёлғон гапириб.
Ростини айтсам, мана шу опани ҳурмат қиламан, ҳалол инсон, ҳам яхши педагог. Доим менга ўхшаш дангаса талабаларни қўллаб-қувватлаб туради, керак бўлса ҳимоя қилади. Ўқишга қайта тикланишимга ҳам мана шу киши ёрдам берган. Аммо, у негадир «Муҳаммадиев, қозонга яқин юрсанг, қораси юқади!» - дейди, доим. Қачон, қаерда қозонга яқин юрган эканман, ҳайронман... Яна бир ғалати гапи бор: «Сен «уларга» эмас, ўзингга ўхшашга ҳаракат қил!» дейди...
Қизиғи шундаки, бирон ўқитувчи менга бир соат вайсаганда ҳам ичим жиз этмасди, аммо Умида опа бироз тикилиб қараса, тамом, қилган гуноҳларим бирма-бир кўз олдимдан ўтиб, ўзимдан ўзим уялиб кетардим...
Опанинг ташвишлари кўп, ишлари бошидан ошиб-тошиб ётарди. Шунинг учун, ҳозир нимадир рўй берадию, у пистирмадаги «пост»ини ташлаб кетади, деган умид билан сигаретни «чўзиб-чўзиб» чека бошладик. (Аслида сигаретни ҳам дўндириб чекмасдим, ҳидидан бошим айланарди. Шунчаки, йигитлардан қолмаслик учун тутатардим, холос.)
Ниҳоят бир ўқитувчи деканимизнинг ёнига келиб, «Умида опа, сизни боядан бери қидираман-а...» деди-да муаммолари ҳақида гапира бошлади. Деканимиз уни диққат билан тинглаб, нималарнидир куюниб таъкидлади. Биз қулай фурсат пайдо бўлганидан фойдаланиб, яна дарвоза томонга диконгладик.
Аммо Умида опа бизни зимдан кузатиб турган экан:
- Санжар!.. Санжар, деяпман!.. Чекиб бўлган бўлсанг, ҳозироқ мажлисга! - деди буйруқ оҳангида.
Оббо-о-о!.. Нега менга буйруқ беради-а? Ботирга эмас, Жамолга эмас...
Бошқа ўқитувчи бўлганда, буйруқни эшитмаганга олиб, йўлимда давом этган бўлардим. Лекин Умида опани яна хафа қилгим келмади. Ёлғон тўқиш учун атрофга алангладим. Қарасам, ўқув театрининг асосий эшигига рўпара келиб қолган эканман:
- Эшитяпман, Умида опа! Эшитяпман!.. Мана, мажлисга кетяпмизку! - дедим, ўқув театри томонга шартта бурилиб. Буни кўриб, Ботир билан Жамол хиринглай бошлашди. Шунга бироз аччиғим чиқиб:
- Биз асосий эшикдан кирмоқчи эдик, холос... - дедим, зарда билан.
Ўқув театрининг эмандан ясалган, қалин, икки тавақали эшиги - асосий кириш жойи бўлса ҳам, ўқув биносидан узоқроқда жойлашганди. Шунинг учун, у ерда ҳеч ким кўринмасди. Агар эшикни яхшилаб тақиллатсангиз ортида кимдир бўлса ва ўша кимдир тасодифан эшитиб қолиб, «Намунча шовқин соласиз?..» деб вайсаганча эшикни очса, ичкарига кириш мумкин эди, бўлмаса йўқ! Бинони айланиб ўтиб, ҳамма қатори орқа эшикдан киришга тўғри келарди...
Эшик қулф бўлишига умид қилиб, секин унга яқинлашдик. Бизни ҳамон узоқдан кузатиб турган Умида опа «Нега тўхтаб қолдиларинг! Ичкарига киринглар!» дегандек имо-ишора қилди. Унинг қўл силкиши ҳам, айнан менга қаратилгандек туюлди, гўё. Шунга бироз иккиланиб:
- Балки, етар! Умида опанинг шаштини қайтармай, мажлисга кирармиз?.. - дедим.
Турган гапки мендаги ўзгариш йигитларга ёқмади. Ботир дарров бақувват қўлини елкамга қўйиб, норози оҳангда пўнғиллади:
- Шошма, укам... Ана, «кампирча» кетяпти, - деди. - Мана энди, «точно» қочамиз...
Қарасам, чиндан ҳам Умида опа дадил юриб кетяпти. Лекин, айнан унинг мана шу ҳолати менга кўпроқ таъсир қилди, гўё «Санжар, мен сенга қоровул эмасман! Энди бу ёғи ўзингга боғлиқ!» дегандек.
Ахир нима қилай, имтиҳонда дарслик китобини ёддан гапириб берган тақдиримда ҳам, домлаларим: «Билимингиз ёмонмасу, лекин ахлоқингиз жуда ёмон!..» деб, яхши баҳо қўйишмасди.
Ботир билан Жамолга мазза эди, уларнинг ўрнига мансабдор оталари «дарс тайёрлаб», таниш домлалари «имтиҳон топширишарди»...
Шу пайт кимдир:
- Муҳаммадиев! Қаёққа? Мажлис бу томонда - ўқув театрида бўлади! - деса, чўчиб кетибман. Қарасам, деканимиз Умида опа пана жойга туриб олиб, ўтган-кетганни кузатиб турган экан. Қандай қилиб уни кўрмай қолдим, ўзим ҳам ҳайронман... Шунинг учун, бироз эсанкираб:
- Ассалому алайкум, Умида опа... Ҳо-о-зир, ҳовлида сигарет чекиб олайлик, кейин мажлисга кирамиз! - дедим, ёлғон гапириб.
Ростини айтсам, мана шу опани ҳурмат қиламан, ҳалол инсон, ҳам яхши педагог. Доим менга ўхшаш дангаса талабаларни қўллаб-қувватлаб туради, керак бўлса ҳимоя қилади. Ўқишга қайта тикланишимга ҳам мана шу киши ёрдам берган. Аммо, у негадир «Муҳаммадиев, қозонга яқин юрсанг, қораси юқади!» - дейди, доим. Қачон, қаерда қозонга яқин юрган эканман, ҳайронман... Яна бир ғалати гапи бор: «Сен «уларга» эмас, ўзингга ўхшашга ҳаракат қил!» дейди...
Қизиғи шундаки, бирон ўқитувчи менга бир соат вайсаганда ҳам ичим жиз этмасди, аммо Умида опа бироз тикилиб қараса, тамом, қилган гуноҳларим бирма-бир кўз олдимдан ўтиб, ўзимдан ўзим уялиб кетардим...
Опанинг ташвишлари кўп, ишлари бошидан ошиб-тошиб ётарди. Шунинг учун, ҳозир нимадир рўй берадию, у пистирмадаги «пост»ини ташлаб кетади, деган умид билан сигаретни «чўзиб-чўзиб» чека бошладик. (Аслида сигаретни ҳам дўндириб чекмасдим, ҳидидан бошим айланарди. Шунчаки, йигитлардан қолмаслик учун тутатардим, холос.)
Ниҳоят бир ўқитувчи деканимизнинг ёнига келиб, «Умида опа, сизни боядан бери қидираман-а...» деди-да муаммолари ҳақида гапира бошлади. Деканимиз уни диққат билан тинглаб, нималарнидир куюниб таъкидлади. Биз қулай фурсат пайдо бўлганидан фойдаланиб, яна дарвоза томонга диконгладик.
Аммо Умида опа бизни зимдан кузатиб турган экан:
- Санжар!.. Санжар, деяпман!.. Чекиб бўлган бўлсанг, ҳозироқ мажлисга! - деди буйруқ оҳангида.
Оббо-о-о!.. Нега менга буйруқ беради-а? Ботирга эмас, Жамолга эмас...
Бошқа ўқитувчи бўлганда, буйруқни эшитмаганга олиб, йўлимда давом этган бўлардим. Лекин Умида опани яна хафа қилгим келмади. Ёлғон тўқиш учун атрофга алангладим. Қарасам, ўқув театрининг асосий эшигига рўпара келиб қолган эканман:
- Эшитяпман, Умида опа! Эшитяпман!.. Мана, мажлисга кетяпмизку! - дедим, ўқув театри томонга шартта бурилиб. Буни кўриб, Ботир билан Жамол хиринглай бошлашди. Шунга бироз аччиғим чиқиб:
- Биз асосий эшикдан кирмоқчи эдик, холос... - дедим, зарда билан.
Ўқув театрининг эмандан ясалган, қалин, икки тавақали эшиги - асосий кириш жойи бўлса ҳам, ўқув биносидан узоқроқда жойлашганди. Шунинг учун, у ерда ҳеч ким кўринмасди. Агар эшикни яхшилаб тақиллатсангиз ортида кимдир бўлса ва ўша кимдир тасодифан эшитиб қолиб, «Намунча шовқин соласиз?..» деб вайсаганча эшикни очса, ичкарига кириш мумкин эди, бўлмаса йўқ! Бинони айланиб ўтиб, ҳамма қатори орқа эшикдан киришга тўғри келарди...
Эшик қулф бўлишига умид қилиб, секин унга яқинлашдик. Бизни ҳамон узоқдан кузатиб турган Умида опа «Нега тўхтаб қолдиларинг! Ичкарига киринглар!» дегандек имо-ишора қилди. Унинг қўл силкиши ҳам, айнан менга қаратилгандек туюлди, гўё. Шунга бироз иккиланиб:
- Балки, етар! Умида опанинг шаштини қайтармай, мажлисга кирармиз?.. - дедим.
Турган гапки мендаги ўзгариш йигитларга ёқмади. Ботир дарров бақувват қўлини елкамга қўйиб, норози оҳангда пўнғиллади:
- Шошма, укам... Ана, «кампирча» кетяпти, - деди. - Мана энди, «точно» қочамиз...
Қарасам, чиндан ҳам Умида опа дадил юриб кетяпти. Лекин, айнан унинг мана шу ҳолати менга кўпроқ таъсир қилди, гўё «Санжар, мен сенга қоровул эмасман! Энди бу ёғи ўзингга боғлиқ!» дегандек.