Eshmon Malla

Хазина

УНУТИЛАЁТГАН СЎЗЛАР

Ажойибхона — томоша майдони. Кўчма ҳайвонот боғини ҳам ажойибхона дейишарди.

Пилик — мойчироқ, керосин плитасига ёқиб қўйиш учун ўрнатиладиган тасмасимон мато.

Пўстак — қили қирқилмаган эчки терисидан қилинадиган тўшамчи, тўшак.

Чирги — эшак жабдуғининг бир қисми, тўқим.

Талқон — қотган нонни келида эзиб, майдалаб тайёрланадиган таом, егулик.

Кели — талқон ясаш ускунаси.

Чўлиқ — чўпон ёрдамчиси.

Замонавий ўзбек ше'рияти

Эшқобил ШУКУР

ҚАССОБ ВА КАПАЛАК

Ҳовлида қўй сўяётган қассоб
Ҳоридими, бир муддат тинди.
Бир капалак учиб келди-да шу тоб,
Қассобнинг қон қўлига қўнди.

Қассоб ҳайрон эди: қимирласа, бас,
Учиб кетар эди шундай мў'жиза.
Шу лаҳзада асло у қассоб эмас,
Гулми, капалакми эди ўзича.

Тош қотиб туради қассоб жонсарак,
Кўнглидан не кечар, бошидан не ўй?
Қўлида адашиб қўнган капалак,
Бир қадам нарида бўғизланган қўй...

https://t.me/Eshmonmalla

Тил мў'жизалари

Калла кўтаролмай қолдим — оғриқдан, хасталикдан калла кўтаролмай ётдим.

Бош кўтаролмай қолдим — уятдан, хижолатдан бош кўтаролмай қолдим.

Синоним сўзлар бир хил ма'нони англатса-да, уларнинг нутқдаги вазифалари ҳар хиллигини қаранг. Тилимиз ниҳоятда гўзал...

Сўзлар олами

"МИМИНО" — НИМА ДЕГАНИ?

Яхши асар одамга кўп нарса беради. Мутолаа завқидан ташқари, билимингизни бойитиб, дунёқарашингизга та'сир этади.
Бир китобга мусаҳҳиҳлик қилиш асносида (асар чоп этилмасдан олдин унинг номини айтмай турганим ма'қул) бир сўзнинг ма'носини билиб олдим. Машҳур "Мимино" киносини кўргансиз. Филмда бу ҳақда айтилганми-йўқми, эслай олмадим, "мимино" сўзи грузинчадан ўгирганда "лочин" дегани экан. Бош қаҳрамон — учувчи эканини назарда тутсак, бу ном унга бежиз берилмаганини англаймиз.

Маҳорат мактаби

БА'ЗИ АЛДОҚЧИ СЎЗЛАР ҲАҚИДА

Яқин тиллар лексиконида шаклан бир хил, мазмунан эса йироқ, ҳатто буткул бошқа ма'но англатувчи сўзлар анчагина мавжуд; мазкур сўзлар ўгириш давомида таржимонни янглиштиради...
"Жўра" калимаси туркманчада "дугона", "дугонажон" ма'носида келса, ўзбекларда у асосан, эркакларга кўчади ва шунинг баробарида, мазмун ҳам кенгайиб, "дўст-биродар", "гапхўрлик кампанияси", "гапхўр-жўрабоз", шунингдек, "жуфт матоҳ" ("бир жўра шоҳи")ни ҳам англатади.
Чуваш аёллари ўз эрининг кенжа укасини, я'ни, қайнисини, туркманлар, турклар, олтой, хокос, тува, ёқут халқлари эса барча йигитларни "ўғил" деб чақирадилар. Ўтмишда ёқутлар хизматкорларни "ўғил" дейишган бўлса, тува шахматчилари ҳозир ҳам шошиб қолганда "ўғил" сурадилар, улар тилида бу калом "пиёда" ма'носини англатади. Гагауз ва қисман татарларда асалари уяси ва тўдаси "ўғил" деб аталади.
Хуллас, яхшилаб тайёргарлик кўрмай туриб ўзга қутидан бол олмоқчи бўлган таржимоннинг ҳолига вой бўлиши мумкин, кутилмаганда ниш уриб қолувчи асалари янглиғ бундай сўзлар минглаб топилади.

Зуҳриддин ИСОМИДДИНОВнинг "Таржима ва тил" китобидан

https://t.me/Eshmonmalla

Рамазон ҳикмати

ҚАРЗИНИ ҚАЙТАРМАГАН ГУНОҲГА БОТАДИ

Абдуллоҳ ибн Абу Рабийъа розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам мендан қирқ минг (дирҳам) қарз олдилар. Кейин у зотга мол келганида уни менга қайтариб бердилар ва: “Аллоҳ молингга ва аҳлингга барака берсин. Албатта, қарзнинг мукофоти мақтов ва адо этишдир”, дедилар» (Имом Насоий ривояти).
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: «Исро кечаси жаннат эшигида: “Садақага ўн баробар, қарзга ўн саккиз баробар”, деган ёзувни кўрдим. Жаброил алайҳиссаломга: “Нима учун қарзга садақадан кўпроқ?” дедим. У: “Чунки садақа муҳтожнинг ҳам, беҳожатнинг ҳам қўлига тушаверади, қарз эса, фақат муҳтожга берилади”, деди» (Имом Ибн Можа ривояти).

Ҳақиқатан, муҳтож одамга қарз бериб, мушкулини осон қилиш – улкан савоб. Мўмин киши биродарининг мушкули осон бўлишини кўзлаб қарз беради. Шундай экан, қарз берган одамнинг яхшилигини қадрлаш ва омонатни ўз вақтида эгасига қайтариш лозим.
Афсуски, бугун жамиятимизда қарз олди-бердисига ўта енгил қарайдиганлар кўпайиб кетди: кимдир қайтара олиш-олмаслигини ўйламай қарз олса, кимдир қайтармаслик ниятида олади. Натижада қарз берувчига жабр бўлади. Одамлар ўртасидаги ўзаро ишончга путур етади. Қарз олди-бердисини деб нафақат дўстлик-биродарлик, балки қариндошлик алоқалари ҳам узилиб кетмоқда.
Шундай кишилар борки, ўзларига тўқ бўлатуриб, қарз олишади-да, қайтаришни атайин ортга суришади. Қарз берган кишининг эсидан чиқишини кутишади. Улар ўзларича шу йўл билан қарзларидан қутулмоқчи бўлишади. Айримлар эса, аввал-бошдан қарзни қайтармаслик ниятида олишади. Қарзни бермаслик учун турли баҳоналарни рўкач қилиб, ўзларини муҳтож кўрсатишади. Охир-оқибат ҳақдор ҳам қарзини кечиб юборишга мажбур бўлади. Улар мана шу йўл билан ўзгаларнинг ҳақини ўзлаштириб олишади.
Ба'зида олган қарзларидан тонадиган кимсалар ҳам учраб туради. Улар пулни қайтармаслик учун ҳар қандай ёлғон-яшиқдан тап тортишмайди. Шунинг учун қарз олди-бердисини гувоҳлар ёрдамида ёзиб қайдлаб қўйиш мақсадга мувофиқдир.
Аллоҳ таоло: «Эй иймон келтирганлар! Бир-бирингиздан бирор муддатга қарз олиб, қарз берсангиз, уни ёзиб қўйингиз!» (Бақара сураси, 282-оят), деб марҳамат қилган.
Набий алайҳиссалом марҳамат қиладилар: “Ким қарзини адо қилишни ирода қилиб одамлардан мол олса, Аллоҳ таоло унга тўлаш сабабларини муҳайё қилиб қўяди. Ким талафот етказишни ирода қилиб олса, Аллоҳ унинг ўзига талафот етказади” (Имом Бухорий ривояти).
Бошқа ҳадисда: “Ким одамларнинг молларини (қарзга) олиб, уни қайтаришни ният қилса, Аллоҳ уни адо этишда ёрдам қилади. Ким йўқ қилишни ният қилиб олса, Аллоҳ уни йўқ қилади”, деб огоҳлантирилган.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Бадавлат кишининг (бировдан қарз олиб, уни қайтармай вақтни) чўзиб юриши зулмдир”, дедилар (Имом Бухорий ривояти).
Ҳар бир мўмин ушбу кўрсатмаларни яхши билиб олиши ва уларга оғишмай амал қилиши зарур. Ўзгаларнинг ҳақини ўзлаштиришдан, ишончини суиисте'мол қилишдан эҳтиёт бўлайлик. Албатта, унинг ҳисоб-китоби оғир бўлади.

Дилмурод СОДИҚОВ

Манба: Ўзбекистон мусулмонлари идораси расмий вэб портали

Ассалому алайкум, қадрли ака-укалар, опа-сингиллар!
Кириб келаётган Наврўз байрам — Йилбоши барчангизга муборак бўлсин!
Байрам кайфияти сизни ҳеч қачон тарк этмасин.
Куй-қўшиқлар доим кўнглингизга сиғсин. Ёшликни ёдга солувчи ретро қўшиқларни тинглаб яхши дам олинг.

Бугунги дастуримизда:
1.Охунжон Мадалиев. Насибам.
2. Дилором Соипова. Азизим.
3. Маҳмуд Намозов. Ойбулоқ.

https://t.me/Eshmonmalla

Бола тили

ЕР БИЛАН ТЎҚНАШУВ

Тўрт яшар ўғлим кўчада йиқилиб тушиб, ияги озгина шилиниб уйга кирибди.
Онаси "Йиқилдингми?" деб сўраса, "Йўқ, кўчанинг ерига уриб олдим" дермиш.

Асил кўмчу сўзларим

ДАҒДАҒА СЎЗИ ҲАҚИДА

Тилимиздаги бу ажойиб сўз бир қанча ма'ноларга эга.
1. Ваҳима ёки шовқин солиб қилинган дўқ, пўписа.
Мисол:
Милтиқ кўтарган билан овчи бўлмас,
Дағдаға солган билан довчи бўлмас. 
(Мақол)
Латофат Рўзиевнинг овозидаги дағдағани энди пайқагандай, сесканиб кетди. 
Ўткир Ҳошим, "Бир томчи шудринг".

2. Қўрқитиш учун кўтарилган жанжал, низо.
М.:
Биз бу дағдағаларни ўртадан кўтаришга ҳаракат қилурмиз.
 Ойбек, "Навоий".

3. Шовқин-сурон, овоза; дабдаба.
М.:
«Мулкгирлик дағдағаси жиҳатидан кўпгина (хейли) ярашлар урушқа ва дўстлуқлар душманлиққа мубаддал (айланиб) кетар эди».
"Бобурнома"дан

Уч юз одами билан салтанати дағдағаси ерни титратиб, жўнаб кетди. 
"Юсуф ва Аҳмад" достонидан.
Бу ҳам хонлик даврини суриб, подшолик дағдағасини қилиб, неча йил, неча ой ўтди. 
"Муродхон" достонидан

4. Ташвиш, безовталик, уриниш.
Шаҳарнинг шоирлари қофия дағдағаси билан оғрийдилар. 
Ойбек, "Навоий" романидан

5. Кўчма ма'нода: Хавф солиш, туғдириш.
Кўп ўтмай қорамтир булутлар кўк юзида дағдаға қила бошлади. 
Мирмуҳсин, "Умид".
Вақт ярим кечадан ўтганда, ҳавонинг дағдағаси зўрайди. Йўлдош Муқимов, "Матонатли кишилар".

Ўзбек тилининг изоҳли луғати асосида тайёрланди.

Рамазон ҳикмати

Ойиша онамиз (Аллоҳ ундан рози бўлсин) Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қиладилар. У зот алайҳиссалам айтдилар:
"Мўминга бирор мусибат келса, ҳатто тикан кирса ёки ундан катта нарсалар етса, Аллоҳ шу сабабли унинг гуноҳларини тўкади".

Самарқандийнинг "Танбеҳул-ғофилийн" китобидан.

Замонавий ўзбек ше'рияти

Шодмонқул САЛОМ

***
Жўралар, мен шундай кўйга тушганман,
Йўқолган тангадай сойга тушганман.
Бир жондошим ўтди, мотамга жўнаб,
Мезбону меҳмон маст тўйга тушганман.

Жисмим ерда, ўзим ойга тушганман,
Сакраб қирғоқ эмас, сойга тушганман.
Алёрлар айтилди, орзудан эриб,
Парвонага дўниб, майга тушганман.

Мен кўнгил ғорида кетаётгандим,
Дилнинг кўпригидан ўтаётгандим,
Қарсиллаб кетди-ку қирқ битта бандим,
Шундан бери йўқман, ўйга тушганман,
Сира топилмайман, қайга тушганман?

Мендан одам эмас, тандир ясасин,
Хайёмнинг тўнкариб қўйган косасин.
Қўшсин Мажнун оҳи, Лайли ғуссасин,
Лекин ундан аввал топсин, изласин,
Ахир олов излаб лойга тушганман,
Шу лой бино этган найга тушганман.

Йўқолдим, сеҳрли кўзмунчоқ эдим,
Кўнгилдан чиқмасдим, тортинчоқ эдим,
Одамга одамдай овунчоқ эдим,
Одамга ўхшаган ўйинчоқ эдим,
Сотилиб кетдимми, қайга тушганман,
Бир фақирга ёки бойга тушганман.
Жўралар, мен шундай кўйга тушганман.

Манба: @Shodmonqul_Salom

Гипотеза

ЕР АҲОЛИСИ 10 МИЛЛИАРДДАН ЗИЁДРОҚ

Қайта ҳисоб-китобларга кўра, сайёрамиз аҳолиси ўйлаганимиздан анча кўпроқ экани ма'лум бўлди...

Биз интернет ма'лумотларига қараб, сайёрамиз аҳолиси 8 миллиарддан зиёдроқ эканига ишонамиз. Лекин сўнгги тадқиқотлар, аниқроғи, кузатувлар бу ма'лумот ҳақиқатдан йироқ эканини кўрсатмоқда.
Масалан, мен қачон бировга қарз берсам — бир одамни, уни ундириш вақти келганда буткул бошқа одамни кўраман. Демак, улар бир киши эмас, балки иккита — бутунлай бошқа-бошқа кимсалар.
Бунақалар кўпчиликнинг ҳаётида учраб туришини ҳисобга олсак, дунё аҳолиси сони Википедияда кўрсатилганидан анча кўпроқ чиқишини тахмин қилиш мумкин.

Саноқбой МИНГҚЎЙЛИЕВ,
физика-математика фанлари доктори