Dr. Algorithm

English Speaking Club

O‘zbekistoning qaysi shaharlarida "English Speaking Club"lar bor?

2000 yillarda British Council va Mustaqillik libraryda shunday klublar bo‘lar edi. Har yakshanba borib, suhbatlashsa bo‘lar edi.

Bu klub eshitish va gapirishni rivojlantirishga xizmat qiladi. Ishda, oilada, ko‘chada ona tilimizda gaplashib yurganimiz uchun, biz yangi til o‘rganishda biroz qiynalamiz.

Hatto, IELTS topshirganlarda ham aynan gapirish va eshitish ballari pastroq bo‘ladi.

Agar shunday klublar bor bo‘lsa, izohlarda qoldirsangiz. Ingliz tilini o‘rganmoqchi bo‘lgan yoshlarimiz uchun foydali bo‘lar edi.

18.01.2025 London
@DrAlgorithm

Juniorlarda ko‘p uchraydigan xatolar
[2-qism] (boshi avvalgi postda)

4. Hujjatlar havola qilinish uchun mavjud.

Yangi dasturlarga kirganlar yoki junior dasturchilarda ajoyib fikr bor. Ular hujjatlarga havolar qilish yoki Googledan narsa qidirishni zaiflik deb bilishadi.

Bizning sohada izlamasdan, yoki bajargan ishingizda biror havo (link) qo‘ymasdan ishlab bo‘ladimi? Bugun yozgan kodingizni ertaga ko‘rsangiz, asabiy bo‘lib o‘tirasiz-ku axir.

Hujjatlarga havolar qiling. Ertaga hamkasbingiz bilan ishlaganda, har yarim soatda oldiga borib, "bu qanaqa edi?", "bunisini nima qilgan edik, eslatvor" deb so‘roqqa tutishgan ko‘ra, bir marta ko‘rsatib berilganida izoh yozib qo‘yish, topgan maqolangiz havolasini ko‘rsatish vaqt tejaydi, ish unumli bo‘ladi.

Tavsiya: Googledan narsa izlashga uyalmang. Foydali manbalarni saqlab qo‘ying. Kodingiz yonida (ReadME) foydalangan havolalar ro‘yxatini yig‘ib yursangiz bo‘ladi.

5. Ishlatadigan ish qurolini bilmaslik.

Barcha dasturchilar, shu jumladan junior dasturchilar, kod yozish uchun IDE (ish quroli)ni ishlatishadi. Ammo uni yaxshi bilmaslik, yoki barcha imkoniyatlaridan to‘g‘ri foydalanmaslik ish unumdorligiga salbiy ta’sir qiladi.

Ish qurolining ba’zi imkoniyatlarini ko‘rib chiqsak:

Debugging (yurib chiqish):
* kod qatorlarida harakatlanish, o‘zgaruvchilar qiymatlarini tekshirish, shartli va shartsiz to‘xtash tugunlarini yasash, o‘zgaruvchilarni kuzatish va stack zanjirini ko‘rish.
* Console.log ni ishlatish hech qachon yetarli emas.

Profiling (resurs monitoringi)
* kompyuter resurslarining asosiy tushunchalaridan xabardor bo‘lish
CPU ko‘p ishlatadigan kodni topish va tuzatish
Xotiradan ko‘p foydalanishni oldini olish (memory leak)

Qurish (Build) jarayoni
* turli build sozlamalarini ishlata olish (Debug, Release versiyalar)
* Turli qurilmalar uchun yasash (web, desktop, mobile)

Sinov ish qurollari (Testing)
* Unit test - qanday qilib ishlatish va hisobot olish
* kodning qaysi qismlari sinovdan o‘tganini aniqlay olish (code coverage)

Kod uslubi (code style)
* Formatting - IDE larda tayyor formatlash imkoniyati bor (andozaga solish), shuni doim ishlatib turish
* korxona kod uslubi (corporate code style) ga moslab andozaga solish (format). Shunga git formatlash bilan to‘lib qolmaydi.

Tavsiya: Ishlatadigan ish qurolingizni yaxshilab o‘rganing. Har hafta 2-3 ta yangi imkoniyatini o‘rganish orqali 1 yilda to‘liq o‘rganib olasiz. Boshqa dasturchilardan ular ishlatadigan ish qurollarini so‘rang.

Bu kabi hayotda ko‘p uchraydigan kamchiliklar doim bo‘ladi. 20-30 yil oldin ham bor edi, hali kelajakda ham ancha vaqt davom etsa kerak. Chunki hammamiz insonmiz.

Ammo, savol berish, xatolar ustida ishlash, yangilikka qiziqish bu kamchiliklar oldimi oladi. Shaxsiy rivojlanishimizga yordam beradi.

Shunday ekan, uyalmay izlaning.

Izoh:
Repo - repository. Version control’da saqlanadigan joy nomi. Siz yozgan kodlaringiz yashaydigan shahar.
Force-push - gitga ma’lumot yuklash vaqtida xatolik yuz berganida, barcha boshqalarning o‘zgarishlarini inkor qilib, sizning kodni gitga yuklash.
SVN - Subversion. git chiqishidan avvalroq muomalada bo‘lgan version control dasturi.
IDE - Integrated Development Environment, kod yozish muhiti.

16.01.2025 London
@DrAlgorithm

Juniorlarda ko‘p uchraydigan xatolar
[1-qism]

Kecha yangi kitob o‘qishni boshlagan edim, muallifi podcast yuritar ekan. Eshitib ko‘rish uchun kirdim. Birinchi eshitib ko‘rgan mavzuyim Juniorlar haqida edi.

Juniorlarda ko‘p uchraydigan xatolar

Bilamiz-ki, ko‘p savollar Juniorlar orasida chiqadi. Middle va seniorlar savollari ancha kam va kam takrorlanadi. Bu yerda junior dasturchilarda uchraydigan xatolarning ba’zilarini keltirib o‘taman.

1. Bir vaqtda ko‘p narsa o‘rganish.

Bir vaqtda bir necha katta texnologiyani o‘rganishni boshlashadi. Python, JavaScript yoki MongoDB kabi texnologiyalarni kimdir ularga kerak degani uchun o‘rganishni boshlashadi. Bu esa salbiy natijalarga olib keladi. Biror tilni yaxshi tushunmaslik, kerak bo‘lmasa ham o‘rganishga vaqt sarflash yoki imkoniyatlarni aralashtirib tushunish va ertaga kerak bo‘lganida qo‘llay olmaslik kabi. Eng yomoni biror loyihani faqat shu aytilgan texnologiyada qilish mumkin deb o‘ylash.

Tavsiya: Bir vaqtda faqat bitta til yoki texnologiyani mukammal o‘rganishga harakat qiling.

Vaqti kelib keyin boshqasiga o‘tib olaverasiz.


2. Version contol’ni tushunmaslik.

Version contol juda ajoyib narsa. U bilan tarixga qaytish mumkin, dasturning turli variantlarini sinab ko‘rish mumkin, bir biriga xalal bermay ishlash mumkin. Gitdan yaxshisi bo‘lmasa kerak, lekin man SVNni yaxshi ko‘rar edim. Agar kimdir hali ham file va zip bilan versiya saqlab yurgan bo‘lsa, uzr siz hali junior darajasiga yaqin ham kelmabsiz.

Bu mavzuda nafaqat juniorlar, balki katta dasturchilar ham xato qilib turishadi. Vaziyatlar ham turlicha. Ba’zilarini keltirib o‘taman.

* Commit qilishni unutish
* Keraksiz filelarni repoga yuklash. Masalan, IDE ishlatadigan sozlama (config)lar, muhit (env) fayllari, vaqtincha va ishga tushuvchi fayllar (build, .class, .so va boshqalar)
* Begona shoxga (branch) kodni yuklash.
* Force-push buyrug‘ini ishlatish 🤯
* Keng tarqalgani, Commit qilib, Push qilmaslik. (Yuklashga tayyorlab, yubormaslik)

Bularni qilmaslik uchun juda ko‘p usullar va qoliplar mavjud. (GitFlow masalan).

Tavsiya: Gitdan foydalanish qoidalari va korxonalar ishlatadigan usullar bilan tanishib qo‘ying. Agar siz ishlayotgan joyda joriy qilinmagan bo‘lsa, kiritishga harakat qiling.

3. Ma’lumotlar shakllarini bilmaslik

Ma’lumotlar bilan ishlaganda ko‘pchilik yosh dasturchilar ma’lumotning xotiradagi shaklini biladi. Integer, String va Array kabi. Hayotda esa ko‘proq CSV, JSon va XML lar bilan ishlashi kerak bo‘ladi.

Ko‘rinishidan juda sodda, ammo bilmaganlar uchun vaqt oladigan narsalar. Bu shakllar mohiyatini yaxshi bilmagan dasturchi ishi tushganida parser (o‘qigich) yasashga harakat qiladi. Vaholanki buning har biri uchun minglab parserlar allaqachon internetda bor.

Bu boradagi ba’zi maslahatlar:

CSV
* Barcha matn qiymatlarni qo‘shtirnoqqa oling.
* UTF-8 kodlashdan foydalaning.

JSON
* JSON va JavaScriptni farqini bilib oling.
* JSON to‘g‘ri bo‘lish tablarini o‘rganing.
* JSON ma’lumotingizni json schema yordamida tekshirishni biling.

XML
* Atributlar va elementlarni tushib oling.
* HTML bilan farqini biling.
* XQuery va XPath yordamida so‘rov yozishni o‘rganing.
* Case sensitive (bosh va kichik harflar bir xil hisoblanishi)ni hisobga oling.
* CData nima ekanini va mohiyatini tushunib oling.

Tavsiya: Fayllar bilan ishlaganda avval u fayl kengaytmasiga mos dasturlar bor ekanini qarab chiqing. Tayyor kutubxonalarni o‘rganib, ishlatib ko‘ring.

davomi bor...

Bitta xabarga sizmadi. Davomini keyingi postda.

16.01.2025 London
@DrAlgorithm

Mutolaa'ga obuna sotib oldim

Nuruddinga rahmat, Mutolaadan foydalanish vaqti kelganini eslatdilar. Kindlega oʻrganib qolib, Mutolaani ishlatmay qoʻygan edim.

Chet elda yurib, oʻzbek tilida kitob sotib olishga qiynaladigan vatandoshlarimiz uchun qulay ekan.

Yiliga £8.5

11.01.2025 London
@DrAlgorithm

Darsxona

Yoshligimdan ko‘p qiziqadigan mavzularimdan biri yosh bolalarning dars xonalari.

Men hali maktabga chiqmagan paytlarim buvimning alohida ish stollari bo‘lar edi. Uni ko‘rib biz havas qilar edik.

"Katta bo‘lsam, menda ham shunday stol bo‘ladi", - deb.

Ish stollariga tegmas edik. Ustida doim turli kitoblar va qog‘ozlar yoyilib yotardi (bizning fikrimizda).

Maktabga chiqqanimizda ota-onamiz har birimizga alohida shunday dars stoli qilib berishgan. Ba’zida farzandlarning hammasiga dars stoli yetmasligi mumkin, vaqtini kelishib, almashib dars qilsa bo‘ladi. Ko‘pincha bitta xona dars stollari bilan to‘la bo‘ladi :)

Vaqti kelib farzandli bo‘lganimda menda ham shu tuyg‘u bor edi.

- Farzandimning dars stoli bo‘lishi kerak, - degan.

Tajribamda 2 ta narsani ko‘rdim:

1. Bolalar ko‘zining oldida kutubxona bo‘lishi ularga foydali.

Mehmon kutish xonasi (zal)da odatda servant turadi. Uning ichi turli chiroyli idishlar bilan to‘la bo‘ladi. Kelin kelganida bezatiladigan idishlardan...

Bir kuni shartta kelib, barcha idishlarni yig‘ishtirtirdim va turli joylarda saqlanib kelayotgan kitoblar bilan to‘ldirdim. Ko‘rinishi kitob jovoni emas, biroz xunuk ko‘rindi. Kelgan mehmonlar ham avvaliga (negativchilarimizga o‘xshab) tanqid ham qilishdi. Ba’zi kitob nima ekanini biladiganlar aksincha, xursand bo‘lishdi.

Vaqt o‘tib sezgan narsam, farzandlarimga ijobiy ta’sir qilgan ekan. Jiyanlar bilan o‘ynab o‘tirganda birga kitob o‘qish odatlarini ham ko‘rdim.

Kutubxona paydo qilishning bitta usulini aytib o‘taman. Menga buni bir do‘stim o‘rgatgan.

- Har safar oylik olganingda, bollaring bilan kitob do‘koniga bor. Ular qiziqadigan bitta kitob olib ber. Ko‘ribsanki 1 yilda uyingda kutubxona paydo bo‘ladi, - degan edi.

Bu usulni sinab ko‘rganman. Juda maroqli. Bir tomondan foydali narsa olib berasiz, ikkinchidan unchalik qimmat emas (25-30 ming atrofida edi). Uchinchidan jiyanlar kelsa ularga ham olib berasiz. To‘rtinchidan o‘zligi tanlashadi, boshingizni ham qotirmaysiz. Axir qaysi kitobni o‘qiganini o‘zi yaxshiroq biladi-da.

2. Bolalarning shaxsiy dars stoli bo‘lishi kerak.

Farzandingizga dars xona yoki dars stoli qilib bersangiz, unda ko‘p ijobiy odatlar paydo bo‘ladi. Intizom bilan stolni toza va osoyishda saqlashni o‘rganadi. Darsini qilish va diqqatini (fokus) yig‘ishni o‘rganadi. Doim turli joyda dars qilgandan ko‘ra osonroq diqqat yig‘iladi. Dars stolida begona (ovqatlanish kabi) ishlar qilinmagani uchun shaxsiy mulk nima ekani, uni saqlash usullari rivojlanadi. Stolni ham dars uchun ham oilaviy ovqatlanish uchun ishlatilsa, bolada bu narsalar bo‘lmaydi.

Shunday ekan,

Farzandimizga o‘zining dars stoli (yoki xonasi)ni tashkil qilib beraylik.

Izoh: Rasmdagi kitob sahifasi Oxford universiteting LinkedIn kanalida chop etildi.

1733 yilgi kitob sahifasi. Matnda to‘g‘ri o‘tirish va dars stolining holati husnixatga ta’siri haqida yozilgan. Dars stolingiz o‘zingizga qulay bo‘lsa, unda yozish oson bo‘lar ekan. Agar yozishda biror tomonga og‘ib ketadigan husnixatga ega bo‘lsangiz, stolni qanday qilib to‘g‘rilash tushuntirilgan.

Demak dars stoli yangilik emas, 300 yil oldin ham bu masala dolzarb bo‘lgan ekan.

09.01.2025 London
@DrAlgorithm

Yetim Dasturchining xatini (post) o‘qib qoldim. 1 kursda o‘qigan fanlarimizdan biri esimga tushib ketdi.

Darslarning birida Mnemokod bilan tanishgan edik. Doskada faqat 1 va 0 lardan iborat qatorlar yozilgan edi. Masalan:

111 10110
101 01001
100 10011

kabi.

Avvaliga buni tushunish qiyin. Keyin sizda dasturlashning keng imkoniyatlari ochila boshlaydi.

Biz biladigan o‘zgaruvchi, buyruqlar va stek o‘zaro o‘rnini almashtira oladi. Dastur o‘zini o‘zi qayta yoza oladi. Dastur faqat tepadan pastga ketma-ket emas, xohlagan vaqt o‘zi yangi kod yozib, uni bajara oladi.

Buni bilgan odam virus qanday yozilishi, uni antivirusdan qanday yashirish mumkin ekani haqida tez tushunib oladi. Ammo bugungi mavzu u haqida emas.

Biznes tomondan qaraganda hamma ham quyi dasturlash tilini bilishi shart emas. Agar bilsa u xodim qimmatga tushadi. Arzon va faqat andoza (template)larda ishlay oladigan dasturchilar ham kerak. Ko‘p kerak, o‘rtacha 70%-80% ishni ular bilan qilinadi. Sunʼiy intellekt (SI) aynan ularning o‘rnini egallamoqda.

Yaxshi dasturchi oyiga $3,000 ga ishlaydi. Lekin website yasab sotadigan korxona uchun 10 ta shunday dasturchi olish qimmat. Undan ko‘ra 2 ta $3,000 lik olib, qolganiga $500 lik 20ta andozada ishlaydigan olsan yetarli. Oyiga 5ta emas, 20ta website yasay olaman. (Hisob kitobni o‘zingiz qilib olarsiz, qaysi biri ko‘proq foyda keltirishini.)

Demak, sizning oldingizda 3 ta yo‘l bor.

1. Quyi dasturlashni qachondir o‘rganish va Arxitektor bo‘lish.

2. Andozalar asosida tez ishlashni o‘rganib, kelajakda Ish boshqaruvchi (manager) bo‘lishga harakat qilish.

3. Bitta texnologiyani zo‘r o‘rganib, Dars berishga o‘tib ketish.

Har 3 ta yo‘l ham yaxshi. Har biriga intilishning o‘ziga xos yo‘li bor. Sizga yoqadigan kasb tanlang va doim o‘sadigan yo‘lda yuring. Bu sizga kasbingizdan zerikish, katta bo‘lganda yoshlardan qo‘rqish, yo‘nalishini yo‘qotishni oldini oladi.

Postdan maqsad. Oldingizga doim maqsad qo‘yib yashang. Rejalashtiring, tugash vaqt (deadline) belgilang va olg‘a bosing.

P.S. Mnemokod haqida alohida yozib o‘taman.

06.01.2025 London
@DrAlgorithm

Kitob javoni

Kechagi xabarda yil davomida kitob o‘qish haqida yozgan edim. Faol kitob muxlislarimiz GoodReads tizimdan ro‘yxatdan o‘tishdi. Ular bilan do‘stlashib ham ulgurdik.

Tizimdan faqat shaxsiy kitoblarim uchun foydalangan ekanman. Yaxshiroq o‘rgansam, guruh ochish imkoni ham bor ekan. Bu menga AyTi (IT)ga oid kitoblar javonini tuzish g‘oyasini berdi.

Tayyor tizimdan tekinga foydalanish sizga ham yoqsa kerak?

Uzbek IT (AyTi) kitobxonlari guruhini ochdim.

https://www.goodreads.com/group/show/1260067-uzbek-it-ayti-kitobxonlari

Guruh ochiq. Xohlagan odam a'zo bo‘lish uchun ariza qoldirishlari mumkin. Men esa o‘z navbatida kitoblarni qo‘shib boraman.

Shu bilan birga kitoblarni mavzular bo‘yicha ajratish mumkin. Siz o‘qish uchun o‘zingizga qo‘shib olishingiz va o‘z navbatida kitobga izoh qoldirishingiz mumkin. Yangi o‘qimoqchi bo‘lganlarga foydali bo‘ladi.

#kitob #jamoa

02.01.2025 London
@DrAlgorithm

📚 Goodreads va Kindle'dan foydalanishni boshlaganimdan beri, odamga o`xshab kitob o‘qishni boshladim. Chunki har yili oxirida:
- Kelasi yilga rejalar qanday? - deb uyaltirishni boshlaydi.

Bu shaxsiy nazorat va rivojlanish uchun juda qulay ekan. Kindle sizga ketma-ket o‘qilgan kunlar uchun virtual sovg‘alar bersa, Goodreads uzoq muddatli rejalaringizni nazorat qiladi.

2023 - 3 ta kitob, 500 bet
2024 - 5 ta kitob, 1,000+ bet

Agar kimdir kelasi yil uchun reja tuzayotgan bo‘lsa, Goodreads dan foydalanishni boshlashingizni tavsiya qilaman. Shu bilan birga Shaxsiy sahifangizni boshqa Goodreads foydalanuvchilari bilan ulashishingiz mumkin.

Agar izohlarda qoldirsangiz, men sizga bog‘lanib olgan (Follow qilgan) bo‘lar edim.

https://www.goodreads.com/saidolim

01.01.2025 London
@DrAlgorithm

Bu yil roppa-rosa 100 ta post qo‘yib ulgurgan ekanman.

Barakasini bersin.

Endi yangi rejalar va yangi postlar sari olg‘a...

P.S. Yangi rasm yaxshi chiqibdimi?

31.12.2024
@DrAlgorithm

Matn tahrirlash osonmi?

Dasturlash davomida barcha biror matn muharriri ishlatadi. Masalan, VSCode, Vim, IDEA kabi.

Hech o‘ylab ko‘rganmisiz, sizning matn muharriri (Editor yoki IDE) dagi ishlash mahoratingiz qanday?

Bir kitobda yozishi bo‘yicha, agar siz matn muharririda mahorat bilan ishlay olsangiz, siz 4% vaqtingizni tejar ekansiz. Bu degani yiliga 2 hafta vaqt tejalar ekan.

Mani o‘ylantirgan narsa bu mahoratni qanday qilib baholash mumkin ekani. Axir agar har bir kotib, muharrir, ustoz, talaba shu mahoratga ega bo‘lsa, ularning umri uzayishiga olib keladi.

Ba’zi o‘lchov mezonlarini keltiraman:
• Matn tahrirlash vaqtida kursorni belgi, so‘z, qator va paragraf oralab siljita olasizmi? Masalan, har bir harakat bitta so‘zga siljita olishi kerak.
• Matn tahrirlash vaqtida, turli maxsus belgilar orasida harakatlanish (vergul va nuqtaga borish, funksiya yoki modulga borish kabi(
• Kodni formatlash (indent - bo‘sh joy tashlash, code style ga moslash)
• izohga olish va izohdan chiqarishni bitta harakat bilan qilish.
• undo va redo (oxirgi ishni qaytarish va qaytarishni bekor qilish)
• matn muharriri oynasini bir necha bo‘lakka bo‘lish va ular bilan ishlash.
• kerakli qatorga o‘tish
• tanlangan qatorlarni saralash.
• matn izlashda oddiy so‘z orqali izlash. Maxsus qolib regex orqali izlash. Avvalgi izlashni qayta ishlatish.
• vaqtincha bir nechta kursor hosil qilish, parallel ravishda barcha kursorlarni ishlatib matnni tahrirlash.
• loyihadagi "Compilation error" xatolarini ko‘rsatish
• Joriy loyiha testlarini ishga tushirish

‼️ Shu barcha amallarni sichqoncha yoki trakpad ishlatmasdan bajara olasizmi? Ha,to‘g‘rii tushundingiz faqat keyboard ishlatib. Ha, hammasini.

Aytishingiz mumkin, hozir ishlatib turgan matn muharriringiz bunday qila olmaydi deb, demak uni almashtirish vaqti kelibdi. O‘ylab ko‘ring, yilda 2 hafta ta’til olish imkoni bor-a.

11.12.2024 London
@DrAlgorithm