Асанов формати

Сайланган номзодлар мандатдан воз кечиши мумкинми?

Марказий сайлов комиссияси ягона сайлов округи бўйича Қонунчилик палатасига сайлов натижаларини тасдиқлаганидан кейин ижтимоий тармоқларда партия рўйхатидаги вазирлар ва бошқа юқори лавозимли шахсларнинг депутатликка ўтиши масаласида турли талқинлар пайдо бўляпти. Аслида вазирлар ва юқори лавозимдаги шахсларнинг партия рўйхатида кўрсатилиши катта сайловчилар оммасини жалб қилишга қаратилган сиёсий технология ҳисобланади.

Сайлов кодексига мувофиқ, партия рўйхати бўйича сайланган шахс депутатлик мандатидан воз кечган тақдирда, партия рўйхатидаги тартиб рақам бўйича кейинги номзод автоматик равишда депутатликка ўтади. Бу механизм нафақат бизда, балки бошқа мамлакатларда ҳам жорий қилинган ва кенг қўлланиладиган тажриба.

Хусусан, Россияда 2011 йилги Давлат Думаси сайловида 111 нафар, 2021 йилги сайловда эса 88 нафар сайланган номзод ўз хоҳишига кўра депутатликдан воз кечган. Бу ҳолат партиялар учун жамиятда обрўли шахсларнинг қўллаб-қувватлови билан кўпроқ сайловчи овозини тўплаш имконини беради.

Бизда ҳам партия рўйхатига киритилган вазир ёки юқори лавозимли шахсларнинг депутатликдан воз кечиши қонуний ва одатий ҳолат бўлиб, ушбу сиёсий технология партияларга сайловда кўпроқ ишонч қозонишда ёрдам беради.

#sаylоv24
@AsanovEldar

Кейинги саволга келсак: халифалик ва Усмонли христианликни йўқ қилишга уринмаган бўлса, нега христианлар сони кам? Камми ўзи?

Ростдан, христианлар сони охирги 100-150 йил давомида минтақада кескин камайиб кетди. Ҳозирги аҳолиси 95 фоиз мусулмон бўлган минтақа — янги давр маҳсули.

XX аср бошида минтақа аҳолисининг 25 фоизини христианлар ташкил қилган. Бу — жудаям катта рақам. Яқин Шарқни ислом дини маркази деб биладиган, аммо тарихни билмайдиган одамларни ҳайратга солиши ҳеч гапмас.

Қуддус, Байрут, Дамашқ, Ҳалаб каби пойтахт шаҳарларда аҳолининг 30-50 фоизини христианлар ташкил қилган (масалан, Қуддусда 46 фоиз бўлган). Кичикроқ шаҳарларда (Антакья, Траблус, Наблус, Вифлеем, Назарет) христианлар кўпчиликни ташкил қилган. Фаластин аҳолисининг камида 20 фоизи, Ливаннинг 60 фоизи христиан бўлган.

Христианларнинг камайиб кетишининг илдизлари колониал сиёсатга бориб тақалади. Европа империялари Усмонлига қарши курашда, шунингдек, ўз маданий таъсирини ёйишда маҳаллий христианларга таянган. Улар (арманилар, араблар, юнонлар) тезда европалашиб, европача қиёфадаги маданиятни олиб кира бошлаган, европача шаклдаги миллатчиликларни шакллантира бошлаган, айрим миллатчи гуруҳлар Усмонлидан ажралиб чиқишга ҳаракатни бошлаб юборган. Бу ҳукуматнинг ва мусулмон аҳолининг норозиликларини ва ишончсизлигини келтириб чиқарган.

Бу жараёнларда келиб чиққан конфликтларда ҳамма диний жамоалар азият чеккан, аммо якунда сони кичикроқ бўлган ва Европа империялари қўлловидан маҳрум бўлган христианлар оғирроқ йўқотишларга учраган: бугунги Туркия, Сурия ва Ливан ерларида арманилар ва оссурияликлар қирғин ва депортация қилинган; юнон-турк урушидан кейинги аҳоли алмашувда юнонлар Туркиядан Юнонистонга кўчирилган; араб дунёсида авж олган курашларда ҳам христианлар кўп жабр кўрган. Уларнинг катта қисми урушлардан қочиб, Европага, АҚШга ва Лотин Америкасига кўчиб кетган. XXI асрда араб дунёсида қайта авж олган диний урушларда ҳам христианлар диний террорчи гуруҳларнинг ҳужум объектларига айланмоқда.

Шу сабаблардан христианлар фаол равишда минтақадан кўчиб кетмоқда. Ҳозир АҚШ ва Лотин Америкасида 18 млн гача христиан араб борлиги тахмин қилинади. Яқин Шарқнинг ўзида қолганлари орасида эса "европа"лашиш натижасида туғилиш камайиб кетган.

150 йиллар ичида минтақада шу қадар туб демографик ўзгаришлар бўлган.

@AsanovEldar

Ростдан, Византия христиан давлат, православ дунёсининг маркази эди, аҳолисининг мутлақ кўпчилиги христиан эди. Араб халифалиги тузилгач, Византия ерларининг катта қисми унга қўшиб олинди ва бу ерларда ислом дини тарқалди.

Халифаликка тегишли Шомда ислом дини тарғиб қилинди, унга ўтиш рағбатлантирилди, турли имтиёзлар берилди, шу боис мусулмонлар кўпайиб борди. Лекин христианлар ва яҳудийлар аҳли Китоб бўлгани боис таъқиб остига олинмади ва маълум чекловлар билан яшашда давом этди, мамлакат ҳаётида фаол иштирок этди. Бу даврда араб христиан ва яҳудий ёзма маданияти жуда тез ривожланди.

Араб халифалиги ва ундан сўнг минтақани бошқарган Усмонли давлати христиан ва яҳудийларга бошпана бўлди. Биринчидан, Византия ва Европада турли черков ва оқимлар ўртасида кураш авж олиб, асосий черковлар майдаларини ютиб юборганида, кўплаб майда черковлар айнан Яқин Шарқда сақланиб қолди. Иккинчидан, реконкиста даврида Испания ва Португалиядан қувилган яҳудий сефардлар ҳам шу ердан бошпана топди. Зеро улар Испанияда ҳам мусулмонлар билан бирга яшарди, христиан оламида уларга қарши кайфият кучли эди.

Шундай қилиб, Яқин Шарқда халифалик ислом динини кенг тарғиб қилиб, унга ўтишни рағбатлантирган бўлса-да, яҳудий ва христиан динларига катта чекловлар қўймади.

Эрон ва Марказий Осиёда вазият бошқачароқ бўлди — зардуштийлар, буддавийлар нотаниш ва "носамовий" динлар вакиллари сифатида аёвсиз таъқиб қилинди ва жуда тез илдизи қуриб кетди. Қилич билан бўйсундирилмаган турклар тангричиликни исломга интеграция қилиб, мусулмон бўлса ҳам, XVI асргача тангричилик анъаналарини у билан ёнма-ён сақлаб келди. Монийлик ва несторианлик христианликнинг оқимлари сифатида кўрилиб, Темур давригача яшаб келди. Нақшбандий лидерлари ҳамда уларга эргашган Темур ва темурийзодалар "ҳаракат"лари билан бу икки дин вакиллари ҳам йўқ бўлиб кетди.

@AsanovEldar

Ўзи Яқин Шарқ дунёсида христианлар биз ўйлаганимиздан кўпроқ. 50-60 млн христиан бор дейишади.

Шуларнинг асосий қисми Мисрда яшайдиган қибтийлардир. Уларнинг миқдори аҳолининг 10-20 фоизи, яъни 10-20 млн атрофида баҳоланади.

Бундан ташқари, Ливан аҳолисининг 35 фоизи, Сурия, Ироқ, Фаластин аҳолисининг 10 фоизи, Иордания аҳолисининг 6 фоизини христианлар ташкил қилади. Эрон, Туркия ва Исроилда ҳам кичик христиан жамоалар бор.

Бу христианларнинг асосий қисми араблардир. Улардан сўнг сурёнийлар (оссурияликлар) келади — 3 млн гача. Арманилар, гуржилар, юнонлар ҳам бор.

Икки хил савол туғилиши мумкин:

- улар нега бунча кўп? Халифалик ва Усмонли даврида йўқ бўлиб кетмаганмиди?

- улар нега бунча кам? Византия давридагилар қаерга йўқ бўлиб кетди?

@AsanovEldar