Homidjon Ishmatbekov

Набаъ сураси тўртта мавзуга эътибор қаратган:

Биринчи, суранинг аввалидан то қуйидаги оятгача коинот ва инсониятнинг васфи баён этилган:
"Яна Биз сиқиб чиқарувчи (булут)лардан дув-дув сув (ёмғир) ёғдирдик. Токи, у сабабли дон ва наботот (ундириб) чиқарурмиз. Шунингдек, қалин (сердарахт) боғларни ҳам" (14-16-оятлар).

Иккинчи, ҳисоб-китоб куни ҳақида қисқача таъриф келтирилган:
"Албатта, Ажрим куни (ҳисоб-китоб учун) белгиланган вақтдир. У кунда Сур чалинур, бас, сизлар тўп-тўп бўлиб (маҳшаргоҳга) келурсиз" (17–18-оятлар).
Қуръони каримда қиёмат ҳақида кўп зикр қилинишининг сабаби – одамлардаги дунё ҳаётига бўлган кучли муҳаббатни бир қадар сўндириш учундир.

Учинчи, жиноятчилар учун тайёрлаб қўйилган азоб тасвирланган:
"Албатта, жаҳаннам (тушувчиларни) кутувчи, ҳаддан ошганларнинг борадиган жойидир. (Улар) у жойда узоқ замонлар (абадул-абад) қолувчидирлар" (21–23-оятлар).

Тўртинчи, солиҳ мўминлар учун тайёрланган неъматлар баён қилинган:
"Албатта, тақводорлар учун (жаннатда катта) нажот (ва неъматлар) бордир. Яъни боғлар ва узумлар, (ёш ва ҳуснда) тенгқур, бўлиқ сийнали (ҳур қиз)лар" (31–33-оятлар).

Албатта, маънавий мукофот ҳақдир. Жаннатда мўминларнинг юзлари порлаб, фаришталар билан бирга Аллоҳга ҳамд этиб, Уни улуғлаб зикр қилиб турадилар. Уларнинг бу шодлигини янада мукаммал қиладиган нарса – гуллаб-яшнаган боғлар ва ёқимли суҳбатдошлардир.

Шундай гўзал манзаралар баёнидан сўнг, ақл эгаларига қилинадиган хитоб шуки:
"Бу ҳақ (ва рост) кундир. Бас, ким хоҳласа, Парвардигори томон қайтадиган йўлни тутсин" (39-оят)

Тақво билан тайёргарлик кўрган киши нажот топади, ғофил яшаб, Роббисига ҳеч бир эзгу амалсиз йўл олган киши эса афсус чекиб қолади:
"Дарҳақиқат, Биз сизларни яқин(да воқе бўладиган) азобдан огоҳлантирдик. У кунда (ҳар бир) киши ўзи қилиб ўтган нарсани (яъни барча яхши-ёмон амалларини) кўради ва кофир кимса: «Эҳ, кошки, тупроқ бўлсам!» – дейди (40-оят).

https://t.me/tuhur

Исо алайҳиссалом туғилганидан кейин олти аср ўтганида, ер юзидаги нур сўнган, бутпарастлик ва залолат бутун ер юзини қамраб олган эди. Шайтон дунёнинг турли жойларини айланиб, ўз ўсимликлари – ботил эътиқодлар ва ширк уруғлари нечоғлик ўсганини кўриб хурсанд бўлаётган эди.
Форсдаги зардуштийлик (оташпарастлик) Ҳинд, Хитой ва Арабистондаги ширк билан бир қаторда туриб, бутпарастликнинг катта фронтига айланган эди. Насронийлик эса худди Ҳинд ва Миср бутпарастлигига ўхшаб қолган эди.
Шу боис, Аллоҳ таоло мусулмон умматига душманлик икки йўналишдан – бутпарастлардан ҳам, китоб аҳлидан ҳам келиши ҳақида огоҳлантирди. Уларни сабр ва тақво билан бу фитналарга қарши тура олишга чорлади:
"Албатта, молларингиз ва жонларингиз билан синаб кўриласиз. Сизга ўзингиздан олдин китоб берилганлар ва мушриклар томонидан кўп озор етказилади. Агар сабр ва тақво қилсангиз, бу катта жасоратдир." (Оли Имрон, 186)

Шайх Муҳаммад Ғаззолий

https://t.me/tuhur

Бутпарастлик цивилизациялар устидан ғолиб келди

Ҳаёт тарихи ғамгиндир... Одам Ато ва унинг болалари ерга тушганидан кейин, вақт ўтиши билан тараққиёт бошланди, цивилизациялар шаклланди, авлодлар кетиб, янги авлодлар улар ўрнини эгаллади. Ўша қадим замонлардан бери инсонлар ўзаро ихтилофда бўлиб келган. Бир неча вақт ҳақ йўлда юрган бўлсалар, кейин бир неча вақт залолатга кетганлар. Баъзан ҳақиқат нурларини кўрган бўлсалар, баъзан ботилнинг қоронғулиги уларни ўраб олган.
Агар инсоният тарихини – Аллоҳга бўлган иймон ва Унинг ҳузурига қайтадиган кунга тайёргарлик нуқтаи назаридан ўргансак, дунёни худди маст одамга ўхшашини кўрамиз: ақли ҳушига келишидан кўра мастлиги кўпроқ бўлган, ёки юқумли касалликка чалинган одам каби, оғриқ азобида онгини йўқотган ва худди ҳушсиз ҳолда гапираётганга ўхшайди.
Инсонлар ўзлари ва дунёси билан қилган тажрибаларида кўп марта ибрат олишлари мумкин эди, зулмдан қайтишлари ва яхшиликка юзланишлари мумкин эди. Лекин, инсоннинг нафси ва ҳавоси устун келганида, билим ҳам, тажриба ҳам фойда бермайди.
Дунё қанча йил ўтказдики, Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам дунёга келдилар?
Жуда кўп асрлар ўтди, бу муддат ичида жуда кўп билимлар тўпланди, тажрибалар ошди, адабиёт ва санъат ривожланди, фалсафа ва фикрлар кенг ёйилди. Лекин, шунга қарамай, жаҳолат ғалаба қозонди, залолат кучайди ва кўплаб миллатлар ўз мақсадларига ета олмай, қулаб тушди.
Миср ва Юнон, Ҳинд ва Хитой, Форс ва Рим цивилизациялари қандай аҳволга тушди? Мен буни сиёсат ёки ҳукмдорлик нуқтаи назаридан эмас, балки инсоннинг ҳиссиёт ва ақлий тараққиёти нуқтаи назаридан сўрамоқдаман.
Уларнинг барчаси пасткаш бутпарастлик томонидан йўқ қилинди, инсонни Аллоҳ ердаги халифа сифатида яратган бўлса-да, у осонликча ердаги энг паст нарсаларга қул бўлиб қолди. Қандай қилиб одамлар сигирлар ва буқаларни муқаддас деб билишлари мумкин? Ёки тошлар ва ёғочларга сиғинишлари мумкин? Бутун миллатлар ана шу хомхаёлларга ишониб, шу ботил йўлга тушиб кетганлар!
Бутпарастлик – бу инсон қалбидаги хорликдан келиб чиқадиган иллат бўлиб, ҳаёт ташқарисидан эмас, балки инсоннинг ўзидаги заифлик ва жаҳолат туфайли пайдо бўлади. Чунки, инсон ғам-андуҳ ва қўрқувни ташқи муҳитга юклаганидек, ақли паст, маънавияти паст бўлган одам ҳам атроф-муҳитидаги нарсаларни муқаддас деб билиши ва уларга сиғиниши мумкин.
Шу сабабли, дин инсоннинг ичкарисида ўзгариш қилмас экан, ташқи муҳитдаги бутларни йўқ қилишдан ҳеч қандай фойда бўлмайди. Агар муқаддас деб билинган сигирлар сўйилса, бутлар йўқ қилинса, аммо инсоннинг қалби ўша эски қарашларда қолса, унинг қалби яна янги "илоҳлар" излашни бошлайди. Шунинг учун ҳам, ҳақиқий маънода бутпарастликка қарши кураш одамнинг ички дунёсида бошланиши керак.
Бутпарастлар бут олдида тўпланмаган бўлса ҳам, уларнинг фикр тарзи ва эътиқодлари бутпарастликдан ҳоли эмас. Инсон ҳақиқий Аллоҳни унутадиган бўлса, у янгидан-янги ботил ишончларга берилса, бу ҳам бутпарастликнинг бошқа кўриниши саналади.
Бутпарастлик ҳеч қачон ўзини очиқчасига ботил деб эълон қилмайди. У ҳақиқат либосини кийиб, ўзини ҳақиқатга яқин қилиб кўрсатади. У ҳақиқатнинг айрим қисмларини ўз ичига олади, баъзи тўғри фикрларни ўз ичига олади, сўнгра уларни бузиб, одамларни ҳақиқатдан узоқлаштиради.
Натижада, аслида Аллоҳни танимаган бутпарастлик "биз бу бутлар орқали Унга яқинлашмоқдамиз" деб даъво қилади. У ҳақиқатни ботил билан аралаштириб, одамларни ҳақиқий Аллоҳдан узоқлаштиради.
Энг катта фожеа – бутпарастликнинг динларга тажовуз қилиши оқибатида содир бўлган ўзгаришлардир. Масалан, Исо алайҳиссаломнинг динига бутпарастлик аралашгач, бу дин таниб бўлмас даражада ўзгариб кетди.
Учлик (тринитаризм) ва "гуноҳлар учун қурбонлик" ҳақидаги ақида айнан шу йўл билан пайдо бўлди. Бутпарастлик насронийликка кириб борди ва уни икки марта ғолиб қилди:
1. Бутпарастлик ўзини мустаҳкамлади.
2. Бошқа динларни ҳам ўз иллатлари билан зарарлантирди.

Ал-Хоразмий

Ал-Хоразмий (780–850) — машҳур мусулмон олими, математик, астроном ва географ. Унинг тўлиқ исми Муҳаммад ибн Мусо ал-Хоразмий. Ал-Хоразмий Бағдоддаги “Байт ул-ҳикма” (Донишмандлик уйи) марказида фаолият юритиб, хусусан, жабр ва арифметика соҳаларида улкан ютуқларга эришган. Унинг асарлари лотин тилига таржима қилинганидан сўнг Европада ҳам кенг тарқалди ва замонавий математикага катта таъсир кўрсатди.

Ал-Хоразмий ҳақида энг муҳим маълумотларни Ибн Надимнинг “Ал-Фиҳрист” асаридан топиш мумкин. Унинг илмий фаолияти асосан Бағдодда, халифа Ал-Маъмун даврида “Байт ул-ҳикма”да олиб борилган. Бу марказда у ўнлаб йиллар давомида илмий ишлар билан шуғулланиб, жаҳон илм-фанига улкан ҳисса қўшган.
Ал-Хоразмий жуда кўп соҳаларда фаолият юритган бўлса-да, унинг энг катта ютуқлари математикага тегишли. У биринчи бўлиб жабр (алгебра) фанига асос солган ва уни мукаммал шаклга келтирган. Унинг "Китоб ал-жабр вал-муқобала" асари Европада XII асрда лотин тилига таржима қилиниб, Европа математикаси тараққиётига кучли таъсир кўрсатган. Шунингдек, у ҳозирги арифметикада ишлатиладиган ҳинд рақамларини Европага таништирган.
Ал-Хоразмий шунингдек, алгоритмлар (логарифмлар) назариясини ривожлантирган. Бугунги кунда "алгоритм" атамаси айнан унинг исмидан келиб чиққан.
У география бўйича "Сурат ал-Арз" (Ер харитаси) асарини ёзган бўлиб, унда 2402 та шаҳар ва жойнинг координаталарини келтирган. У шунингдек, ер юзининг ўлчамларини ҳисоблашда ҳам иштирок этган ва ўзи ясаган хариталар орқали Птолемей хатоларини тузатган.
Астрономия соҳасида эса Ал-Хоразмий жадваллар тузиб, уларни астрономик кузатишларда ишлатишни таклиф қилган. Унинг асарлари XII асрда лотин тилига таржима қилиниб, Ғарб астрономиясига катта таъсир кўрсатган.
Бундан ташқари, у қиблани аниқлаш, соатларни ҳисоблаш, астролябия асбобини такомиллаштириш каби соҳаларда ҳам тадқиқотлар олиб борган. Унинг бизгача етиб келмаган баъзи асарлари ҳақида ҳам маълумотлар мавжуд.
Ал-Хоразмий ўзининг илмий ишлари билан нафақат ислом оламида, балки бутун дунёда буюк олим сифатида танилган. Унинг ишлари ал-Форобий, ал-Киндий, Умар Хайём, ал-Беруний, Ибн Сино, ар-Розий, Ибн Рушд, Насириддин Тусий каби кўплаб машҳур олимларга илҳом манбаи бўлган.

Хоразмий тахминан 850 йилда вафот этган. Унинг илмий ютуқлари ҳозиргача математика, астрономия ва география соҳаларида кенг ўрганилади. Ҳозирда унинг номини абадийлаштириш мақсадида кўплаб университетлар, мактаблар ва илмий марказлар "Ал-Хоразмий" номи билан аталган.

https://t.me/tuhur