Birinchi va ikkinchi darajali fikrlashBritaniya Hindistonni bosib oladi. Bosqinchi g’arbliklarga shahar va qishloqlarda kobralar borligi yoqmaydi. Kobralarni qirib tashlashni buyuradi.
Yechim sifatida har bir o’ldirilgan kobra uchun pul mukofoti taklif etishadi. Kambag’al mahalliy aholi uchun pul topishga yaxshi imkoniyat. Odamlar kobralar o’ligini olib keladi va pul ishlashni boshlaydi.
Ammo…
o’lgan kobralar soni qanchalik ko’paysada ular umumiy soni kamayishi o’rniga orta boshlaydi. Bosqinchilar hayron. Tekshiruvchilar qo’yadi.
Ma'lum bo'ladiki ayrim mahalliy aholi biznes deb kobralar fermasini yaratib soqqa qilayotgan bo'ladi. Bundan xabar topgan britlar g’azab ustida o’lgan kobra uchun mukofot pulini berishni to’xtatadi. Mahalliy aholi uchun kobra fermasi endi zarar, hammasini dalaga qo’yib yuboradi.
Kobra muammosi yanada og’ir tus oladi. Shuncha harakat va pul sarfidan so’ng muammo yanada battar holatga keladi.
Bundan qanday xulosa qilish mumkin? Muammolarga chuqur o’ylanmagan holda tez va oddiy yechimlar berish, salbiy natijalarga olib kelishi mumkin. Bu yerda birinchi va ikkinchi darajali fikrlash haqida o’rganishimiz mumkin.
Birinchi darajali fikrlash bu yuzaki fikrlash bo’lib tez biror natijaga erishish uchun tez qaror qabul qilish. Qarorimiz natijasining natijasi haqida fikrlamasligimiz.
Britlar uchun muammo - kobra ko’pligi edi. Taklif etgan tez yechim - kobralarni o’ldirish va bu uchun mahalliy aholini ishga solish.
Ikkinchi darajali fikrlash qanday bo’lar edi? Britlarning “shunday qilsak keyin nima bo’ladi?” degan savol berishlari muhim edi. Mahalliy aholi bilan maslahatlashib ko’rishlari muhim edi.
Kundalik hayotimizdan oddiy misol Birinchi darajali fikrlash: muammo - chanqadim → yechim - kola ichishim kerak → natija chanqoq qondi, mazza qildim.
Ikkinchi darajali fikrlash: chanqadim → kola → mazza qildim → kola odat bo'ldi → diabet bo'ldim
Yana bir misolBirinchi darajali fikrlash: muammo - yigit 20 ga kirdi → yechim - 18 yosh qizga uylash kerak → natija oila qurildi ammo ularni endi kim boqadi? - “Ha, bir gap bo’lar…” → yigit bolasi tug’ilishidan 3 oy oldin Rossiyaga ketishga majbur bo’ldi.
Ikkinchi darajali fikrlash: yigit 20 ga kirdi → 18 yoshliga uylash kerak → "keyinchi? Xo’p, oila qurdi ham deylik, ammo ularni keyin kim boqadi?” → “asosli savol, ota-ona bo’lib biz yordam berarmiz, ammo o’g’limiz oila boshi sifatida mas’uliyatni bo’yniga olishni o’rgana olmasligi mumkin. 20 yoshda hali o’zi bola bo’lsa. Qo’lidan ish kelmaydi hali. 9 oydan keyin farzand ko’rsayam ko’chada to’p tepib yuraversa, kelajak qanday bo’ladi unda? Yo’q, hozir ota-ona sifatida to’y qilishga sharoitimiz bo’lsada, o’g’limizga mas’uliyatli bo’lishi muhimroq. Patinkadagi sabzini olib tashlab, unga mas’uliyatli bo’lishni o’rgatishimiz shart. Oilani eplay oladigan bo’lishi shart. Demak hozir to’y o'rniga mas’uliyat yuklaymiz. Oila boshi mas’uliyatli bo’lishi shart.”
Hayotimizdagi ko’p muammolar ikkinchi darajali fikrlashimiz yo'qligidan. Birinchi darajadan nariga o'ta olmasligimizdan. Ikkinchi, uchinchi, to’rtinchi darajali fikrlash oson emas, vaqt oladi, miya energiyasini oladi. Har doim ham bir o’zimiz o’ylab natijalarni ko’ra olmaymiz, aqlimiz yetmasligi mumkin. Shu sabab maslahat qilishimiz kerak bo’ladi.
Biror bir muammoga yechim topishda ikkinchi darajali fikrlash muhim. Fikrlarni tartibga solish uchun yozish kerak. Muammo → yechim → dastlabki natija → ikkinchi darajali natija/asorat → uchinchi daraja va hok…
Bu uchun Shumboladagi boy kabi “innaykeyinchi?” degan savol berishni o’rganish kerak.
Bek Olimjon01.04.24
Norvegiya
![](data:image/svg+xml;charset=utf-8,<svg width="640" height="640" style="background-color:%2344badc;font-family:Nunito,sans-serif" viewBox="0 0 100 100" preserveAspectRatio="xMidYMid meet" xmlns="http://www.w3.org/2000/svg">
<text font-size="30" x="50%" y="50%" dy="5" fill="white" dominant-baseline="middle" text-anchor="middle">SR</text>
</svg>)