Oʻzbekiston davlat xizmatchilari tizimida oylik toʻlashning ajoyib sxemasi bor. Yaʼni, kichik davlat xizmatchilaridan tortib, vazirlik va boshqa yuqori muassasalar xodimlari asosiy oylik (okladnoy) maoshidan juda kam pul oladi. Oylik turli ragʻbatlantirishlari orqali (Yashnobod hokimi misolida) koʻtariladi. Masalan, okladnoy 2-3 mln, ragʻbatlantirishlar 15-16 mln (oʻsha 200-300 foiz/baravar qoʻshimchalar). Shu yoʻl bilan davlat xizmatchilariga yuqori maosh toʻlash muammosi hal etiladi. Qiziq savol, nega shunchaki okladnoyni koʻtarib qoʻya qolishmaydi?
Bu tizim deyarli barcha sobiq sovet davlatlarida bor. Uning muallifi — Stalin. 1952-1954-yillarda Ukrainaning Kramatorsk shahri Kompartiyasi 1-kotibi, keyinroq Donetsk viloyati 1-kotibi boʻlib ishlagan Aleksandr Lyashko “Xotira yuki” esdaliklarida bu tizimga sharh bergan.
“Ishning birinchi oyidan soʻng, menga moddiy taʼminot borasida yangiliklar ochildi. Buxgalter ofisimga maoshimni olib keldi va hujjatlarga imzo qoʻyishimni soʻradi. Men pulga qaradim va hayron qoldim. U yerda edi 1800 rubl bor edi.
Yaʼni, bu pul men shahar qoʻmitasida olgan oyligimdan 300 rubl, zavod direktori oʻrinbosari sifatida olgan maoshimdan deyarli ikki baravar kam edi. Bu pulga bunday lavozimda qanday ishlash mumkin. Menga berishgan 4-xonali kvartiraning ijarasi oʻzi 400 rubl edi. Hech nima demay imzo qoʻydim.
Buxgalter hujjatlarni sumkasiga solib, keyin yana bir konvert chiqardi. Unda “4000 rubl” yozuvi bor edi.
— Bu esa sizga yordam puli.
— Qanday yordam, koʻchib kelganim uchunmi?
— Sizga tushuntirishmadimi? Bu yordam – qoʻshimcha maosh, uni har oy olasiz. Undan hech qanday soliq olinmaydi. Koʻchish nafaqasini esa hali alohida olib kelaman.
Koʻchish yordami bilan jami 10 ming rubl pulni oyga olib kelganimda, xotinim hayron boʻlib, “buncha pulni nima qilaman endi” deb qoldi.
Shunday qilib, qulogʻimga chalingan, lekin hech qachon nimaligini tushunmagan “konvertlar” siri ochildi. Keyin bilsam, viloyat birinchi kotibi va raisi 7000 rubldan “konvert” olarkan. Kiyev va Moskvadagi nomenklatura esa bundan-da kattaroq “konvertlar” olishini bildim. Yuqori amaldorlar davlat dachalaridan ham bepul foydalanardi.
Keyinchalik Xrushchyovning tashabbusi bilan “konvert” tizimi bekor qilindi. Markaziy Qoʻmitaning kengaytirilgan plenumida soʻzga chiqqan Nikita Sergeyevich toʻgʻridan toʻgʻri Stalin tomonidan oʻrnatilgan bu tizimni “rahbariyat poraxoʻrligidan boshqa narsa emas” deb atadi. Menimcha, Xrushchyov toʻgʻri ish qildi”.
Biroq boshqa tomondan, Xrushchev oʻzi uchun notoʻgʻri qildi. Uning qisqa tashabbusi mamlakatning boʻlajak hukmdorlari uchun yaxshi saboq boʻldi: nomenklatura hayotini yomonlashtirib boʻlmaydi, bu davlat toʻntarishi, tizim rahbarni qoʻllamay qoʻyishi va yuqori boshliqning lavozimidan chetlatilishi bilan tugashi mumkin, xuddi Xrushchyov bilan boʻlgani kabi. Har bir rahbar oʻz nomenklaturasini yaxshi oziqlantirishi va imtiyozlar bilan taʼminlashi kerak.
Ammo hozir, bu tizim ancha oʻzgargan. Hozir qoʻshimcha ragʻbatlantirishlardan ham soliqlar olinadi. Yaʼni, asosiy afzallik yoʻqqa chiqqan. Lekin bu odat postsovet hududida, davlat maosh tizimida baribir saqlanib qolavergan. Xususiy tashkilotlar esa yevropacha standartni qabul qilgan.
@pan_diplomat
Bu tizim deyarli barcha sobiq sovet davlatlarida bor. Uning muallifi — Stalin. 1952-1954-yillarda Ukrainaning Kramatorsk shahri Kompartiyasi 1-kotibi, keyinroq Donetsk viloyati 1-kotibi boʻlib ishlagan Aleksandr Lyashko “Xotira yuki” esdaliklarida bu tizimga sharh bergan.
“Ishning birinchi oyidan soʻng, menga moddiy taʼminot borasida yangiliklar ochildi. Buxgalter ofisimga maoshimni olib keldi va hujjatlarga imzo qoʻyishimni soʻradi. Men pulga qaradim va hayron qoldim. U yerda edi 1800 rubl bor edi.
Yaʼni, bu pul men shahar qoʻmitasida olgan oyligimdan 300 rubl, zavod direktori oʻrinbosari sifatida olgan maoshimdan deyarli ikki baravar kam edi. Bu pulga bunday lavozimda qanday ishlash mumkin. Menga berishgan 4-xonali kvartiraning ijarasi oʻzi 400 rubl edi. Hech nima demay imzo qoʻydim.
Buxgalter hujjatlarni sumkasiga solib, keyin yana bir konvert chiqardi. Unda “4000 rubl” yozuvi bor edi.
— Bu esa sizga yordam puli.
— Qanday yordam, koʻchib kelganim uchunmi?
— Sizga tushuntirishmadimi? Bu yordam – qoʻshimcha maosh, uni har oy olasiz. Undan hech qanday soliq olinmaydi. Koʻchish nafaqasini esa hali alohida olib kelaman.
Koʻchish yordami bilan jami 10 ming rubl pulni oyga olib kelganimda, xotinim hayron boʻlib, “buncha pulni nima qilaman endi” deb qoldi.
Shunday qilib, qulogʻimga chalingan, lekin hech qachon nimaligini tushunmagan “konvertlar” siri ochildi. Keyin bilsam, viloyat birinchi kotibi va raisi 7000 rubldan “konvert” olarkan. Kiyev va Moskvadagi nomenklatura esa bundan-da kattaroq “konvertlar” olishini bildim. Yuqori amaldorlar davlat dachalaridan ham bepul foydalanardi.
Keyinchalik Xrushchyovning tashabbusi bilan “konvert” tizimi bekor qilindi. Markaziy Qoʻmitaning kengaytirilgan plenumida soʻzga chiqqan Nikita Sergeyevich toʻgʻridan toʻgʻri Stalin tomonidan oʻrnatilgan bu tizimni “rahbariyat poraxoʻrligidan boshqa narsa emas” deb atadi. Menimcha, Xrushchyov toʻgʻri ish qildi”.
Biroq boshqa tomondan, Xrushchev oʻzi uchun notoʻgʻri qildi. Uning qisqa tashabbusi mamlakatning boʻlajak hukmdorlari uchun yaxshi saboq boʻldi: nomenklatura hayotini yomonlashtirib boʻlmaydi, bu davlat toʻntarishi, tizim rahbarni qoʻllamay qoʻyishi va yuqori boshliqning lavozimidan chetlatilishi bilan tugashi mumkin, xuddi Xrushchyov bilan boʻlgani kabi. Har bir rahbar oʻz nomenklaturasini yaxshi oziqlantirishi va imtiyozlar bilan taʼminlashi kerak.
Ammo hozir, bu tizim ancha oʻzgargan. Hozir qoʻshimcha ragʻbatlantirishlardan ham soliqlar olinadi. Yaʼni, asosiy afzallik yoʻqqa chiqqan. Lekin bu odat postsovet hududida, davlat maosh tizimida baribir saqlanib qolavergan. Xususiy tashkilotlar esa yevropacha standartni qabul qilgan.
@pan_diplomat