Nurulloh Muhammad Raufxon

#Тилдан_сабоқлар

ЎЗБЕКЧА ГАПИРАМИЗ

Прогноз эмас, тахмин.
Оптом эмас, улгуржи.
Концепция эмас, ғоя.
Тиктокер эмас, тиктўкчи.
Спортсменка эмас, спортчи қиз ёки аёл.
Тем более эмас, маънога қараб: аслида, боз устига, қолаверса... в.ҳ.
Домашний эмас, уйники, қўлбола, хонаки, қўл иши,
Провакация эмас, фитна,
Финиш эмас, марра.
Велогонка эмас, велопойга.
Конфликт эмас, зиддият, можаро.
Скамейка эмас, ўриндиқ.
Аренда эмас, ижара.
Рюкзак эмас, қопчиқ.
Пробка эмас, тиқин.
Полоса эмас, йўл; чизиқ.
Ньюанс эмас, нозик нуқта.

(Давоми)

Жанубий Қурия ўз тилини ҳурмат қиладиган мамлакат экан.
Буни мен қаердан билдим?
Қизим оиласи билан беш-олти йилдан бери Жанубий Қурияда яшайди. Невараларим мактаб ёшига етгунча карисчани пухта ўрганиб олди. Тўғрироғи, невараларимга ва онасига карис тилини Қурия давлати ўргатди. Текинга. Ҳа-ҳа, янглиш ўқимадингиз: буткул текинга! Бунинг устига, уйига келиб! Тегишли ташкилотга “Бизга тил ўргатувчи керак”, деб мурожаат қилиш етарли экан!
Бир йил давомида бир кўнгилли жувон икки бола ва онаси учун атай қизимнинг уйига келди ва ҳар келганида икки-уч соат шуғулланди. Ҳар хил ўйинлар ўйлаб топиб... болалар билан бирга ўзи ҳам ўйнаб туриб... тил ўргатаркан.
Мамлакатда вақтинча яшаб турган чет элликларга карис тилини ўргатиш бўйича ишлаб чиқилган махсус дастурга кўра, бу ишга кўплаб кўнгилли ёшлар жалб этиларкан. Давлат уларга отнинг калласидек ойлик тўларкан, мижозлардан эса бир тийин ҳам олмаскан.
Яъни, давлат ўз тилини чет элликлар билишини жуда-жуда истайди, шундан манфаатдор, шунга тарғиб қилади ва бу ишга жуда катта маблағ ажратади!
Ўзбекистонимиз ҳам ўз тилига муносабатда, бошқа тилли ватандошларимизга ёки юртимизда вақтинча яшаб турган чет элликларга ўзбек тилини ўргатиш масаласида карислардан, Жанубий Қурия давлатидан ўрганса арзийди.

Kelinglar, bu galgi "Til bayrami"ni boʻlakcha nishonlasak:
Kun boʻyi toza oʻzbekcha gapirishga urinsak, soʻzlashuvimizga bironta oʻrischa va boshqa chetcha soʻz qoʻshmasak.
Nima deysizlar?

Тузумлар ўзгариши мафкуравий курашдан бошланади.
Мафкуравий кураш тузумлар ўзгариши учун ҳам, ўзгариб олганидан кейин жамиятда қарор топиши учун ҳам керак. Бусиз бўлмайди.
Буни билган мустамлакачи давлатлар биринчи галда ўзлари босиб олган мамлакатларнинг миллий мафкурасини ўзгартиришга, маҳаллий халқлар фикрини, дунёқарашини, ўлчовларини ўзлариники билан бирхиллаштиришга, ҳеч бўлмаганда, яқинлаштиришга тиришади. Жанг майдонида енгишнинг ўзи ҳали ҳеч нарса эмаслигини жуда яхши билади улар.
Бу ҳолни яқин тарихимизда бошимиздан ўтказдик. Олдин Чор Ўрисияси, сўнгра совет коммунистлари Туркистон халқларини ўзларига тўла ва узил-кесил бўйинсундириш учун маҳаллий халқларнинг миясини ювиш билан жиддий шуғулланди, ўзларининг тили билан айтганда, “ўтмиш сарқитларидан тозалаб, янги совет кишисини яратиш” йўлида жидду жаҳд кўрсатди. Бу иш тизимли равишда, узоқ ва муттасил олиб борилди. Натижада минг йиллар давомида сиёсат бобида ҳам, давлатчилик бобида ҳам, илм-фан бобида ҳам, адабиёт бобида ҳам тирих саҳифаларида шон-шавкатли из қолдириб келган туркистонликлар охирги юз йил ичида ўзининг ўтмишига босқинчи хўжайинларининг кўзи билан боқадиган, ҳар ҳолини уларнинг ўлчови билан баҳолайдиган, мустақил фикрлай олмайдиган қип-қизил манқурт-қул бўлиб қолди. Ўз йўлини йўқотди, ўзига, ўзлигига ишонмай қўйди.
Оллоҳнинг инояти билан бундан ўттиз уч йил бурун мустақил бўлган эканмиз, мустақиллик арафаларида мафкура майдонларида бошланган курашни янада кучайтириб, тезда миллий мафкурамизни, ўз кўзқарашларимизни тиклаш ишига жиддий киришишимиз, ўз ўлчовларимизни қайтадан қўлга олишимиз лозим эди. Афсус, бу ишга ё жиддий диққат қилмадик, ё атай диққат қилдиришмади. Бугун жамиятнинг катта бир бўлаги кечаги хўжайинини қўмсаётганининг, мустақилликни ёмон кўраётганининг бош сабаби шу нуқтада.
Миллий мафкурани яратиш ва оёққа турғазиш учун эса, ишни кечаги совет адабиётини қайтадан синчиклаб таҳлил қилишдан, қайтадан, энди ўзимизнинг элагимиздан ўтказишдан бошлаш керак. Чунки адабиёт фикр ўчоғи бўлиб, совет мафкурасини эл миясига, юрагига, вужудига сингдиришда асосий қурол қилинган ва бу йўлда жуда катта жонбозлик кўрсатган.
Университетларда виждонли адабиётшунос олимларимиз бу ишни балки қилишаётгандир, синф хоналарида ўтирмаганимиз учун бу бизга қоронғи, аммо мафкура майдонларида, расмий ОАВларда бу кураш жуда суст олиб борилаётгани кўз ўнгимизда.
Шу маънода ёш тадқиқотчи Одилжон Содиқ ўғли махсус телеграм канал очиб бу курашга бел боғлагани таҳсинга сазовор. Каналига кириб, мақолаларини кўриб чиқдим. Тўғри, ҳали жуда оз. Тўғри, таҳлиллари ҳозирча бир оз саёз. Бироқ йўлни тўғри танлагани одамни қувонтиради. Тажриба ортгани сари куч ҳам, салмоқ ҳам ортиб боради деб умид қиламиз. Чунки бу иш одам умрини бағишласа арзийдиган ишдир.
Укамизга бу йўлда собитқадамлик тилайман.

https://t.me/odiljon_sodiq

#Тилдан_сабоқлар

Ўзбекча сўзлаймиз (бу гал сиз азизлардан келган таклифлардан ҳам фойдаланилди):

“Коммент”, “комментарий” эмас, балки “ШАРҲ”, “ИЗОҲ”!
“Поделитса” эмас, балки “УЛАШИШ”!
“Ностальгия” эмас, балки “СОҒИНЧ”, “ҚЎМСАШ”!
“Отказ” (Атказ) эмас, балки “ҚАЙТАРИЛДИ”, “ҚАЙТДИ”, “РАД ЭТИЛДИ” в.ҳ.
“Администрация” эмас, балки “ДЕВОН”!
“Зубачистка” эмас, балки “ТИШЧЎП”!
“Контент” эмас, балки “МАЗМУН”!
“Цивилизация” эмас, балки “МАДАНИЯТ”, “ТАМАДДУН”!
“И” эмас, балки “ВА”!
“Уже” эмас, балки (гап маъносига қараб) “АЛЛАҚАЧОН”, “ҲАЛИТДАН” в.ҳ.!
“Зато” эмас, балки (гап маъносига қараб) “ЛЕКИН”, “АСЛИДА”, “
“Наоборот” эмас, балки “АКСИНЧА”, “УНДАЙ ЭМАС, БУНДАЙ” в.ҳ.!
“Вопшем” эмас, балки “Умуман олганда”!
“Вапше” эмас, балки (гап маъносига қараб) “ЖУДА”, “УМУМАН” в.ҳ.!
“Мотивация” эмас, балки “РУҲЛАНИШ”, “КУЧ ОЛИШ”, “ИЛҲОМЛАНИШ” в.ҳ.!

Давоми бор, тугамайди.

#Тилдан_сабоқлар

Ўзбекча сўзлаймиз:

“Депортация қилинди” эмас, балки “ЧИҚАРИБ ЮБОРИЛДИ”!
“Эвакуация қилинди” эмас, балки “КЎЧИРИЛДИ”!
“Сунъий интелект” эмас, балки “СУНЪИЙ АҚЛ”!
“Ответ (Атвет)” эмас, балки “ЖАВОБ”!
“Дебат” эмас, балки “БАҲС”, “МУНОЗАРА”, “ТОРТИШУВ”!
“Неотложка” эмас, балки “ТЕЗЁРДАМ ШИФОХОНАСИ”!
“Кредит” эмас, балки “ҚАРЗ”!
“Варикоз” эмас, балки “ТОМИР ҚОНТАЛАШИ”!
Ва ҳоказо...
Чексиз давом этади.

ДУНЁНИНГ ИШЛАРИ

Бир университет (қайсилигини айтмай қўяқолай) бўлғуси Тил байрами муносабати билан учрашувга таклиф этди. "Бу кунлар" китобим орқасидан бошимга келган кулфатлардан буён биринчи марта расмий бир давлат ташкилоти мени учрашувга таклиф этиши эди.
Табиий, хурсанд бўлдим. Айни чоқда, ҳайроналигим ҳам йўқ эмасди. Ажабо, билибми таклиф этишди ёки билмасданми, деб ўйладим.
Билмасликлари мумкин эмасди, албатта. Демак, отим қора рўйхатдан ўчибди-да, деб икки карра қувондим.
Рози бўлдим. Кунини тайин этдик. Учрашувнинг шиорини ҳам ўзимдан сўрашди. "Тилсиз миллат, миллатсиз давлат бўлмас" деб айтдим. Ташкилотчи инсонга маъқул келди. Ўша кунни кута бошладим.
Учрашувга ўн кун қолганида, яъни кеча, ташкилотчи олим тилпон қилиб қолди...
Хуллас, бу ёғини тушунган бўлсаларингиз керак: қанақадир... нимадир сабаблар туфайли...
"Бу кунлар" китобим уч-тўрт йилдан бери "Тақиқланган адабиётлар" рўйхатига киритилмаяпти, Оллоҳга шукр. Қўналғадан ҳам бемалол олиб ўтдим. Очишди, у ёқ-бу ёғини варақлаб кўришди ва қайтиб жомадонимга солиб, оқ йўл тилаб чиқариб юборишди. Аммо отим?..
Демак, ҳали ҳам истанилмаган шахс мақомидаман шекилли. Инсоний ҳуқуқларим деярли тикланди - паспортим 2017 йил ўктабиридаёқ қайтариб берилган, нафақам тикланган, бир йилдан кейин ҳатто чеккага чиқиш ҳуқуқи ҳам берилди, сўнгра қизил паспорт ҳам беришди, биров мушугимни пишт деяётгани йўқ, нима десам ва нима ёзсам эътироз билдиришмаяпти.
Аммо ижтимоий ҳуқуқларим...
Адабий жамиятдан буткул узилганман. Бу оламда мен йўқман гўё. Расмий адабиётшунослар тилга олмайди, расмий ОАВ ҳам мен ҳақимда мум тишлаган. Ҳатто бир йили "Жарчи" ҳикоямга Туркия Овроосиё Ёзувчилар бирлиги эълон этган Маҳмуд Қошғарий номидаги халқаро танловнинг республика босқичида юздан ортиқ асар ичида биринчи ўрин берилганида ҳам на "Ўзбекистон адабиёти..." газетаси ғинг деди, на биронта адабиётшунос!
Албатта, мамлакат ва халқаро жамоатчилик шов-шуви орқасидан шахсан президент аралашуви билан қамоқдан озод этилган бўлсам ҳам, мен ҳалигача гўё уй қамоғида қолмоқдаман. Руҳим қамоқда, отим қамоқда, асарларим қамоқда! Орадан эллик йил, юз йил ўтишини кутишяптими?!
Давлатнинг назарида мен ким эканимни, мана, яна бир марта эслатишди — олдин таклиф этиб қўйиб, орқасидан қўрқиб кетишди ва чиройли қилиб "жавобимни беришди"! Бундан олдин ҳам бирилари китобхонлик учрашувига эл кўзида таклиф этиб қўйиб, сўнгра "ҳушёр тортган" эди. Мана энди буниси иккинчи ҳодиса бўлди.
Ҳолбуки, шу юртда тил масаласида гапиришга ҳақли ўн-ўн беш киши бор бўлса, шулардан бири менман деб ҳисоблайман ўзимни. ОАВ ларда, майдонларда, минбарларда, сўнгра ижтимоий тармоқларда жон куйдириб келганимни айтмаган тақдиримда ҳам, ҳеч бўлмаганда, ўзбек тилига Давлат тили мақомини бериш ҳақидаги қонун (муқобил нусхаси)ни ёзган муаллифлардан бири мен эканимни биладими бу валломатлар! Яъни қабул этилган кунини бугун умумхалқ байрами қилинаётган ўша қонунда каминанинг ҳам озми-кўпми ҳиссаси бор эди шекилли?! Дунёнинг ажойиботларини кўрингки, ўша замонларда тил ҳақида ғинг демай, оғзини ҳам, бошқа ерини ҳам юмиб-қисиб юрган махлуқлар бугун минбарларда жавлон уряпти, кўкрагига муштлаяпти, бу байрамнинг эгаси бўлиб ўтирибди!
Мен бу гапларни миннат учун демаяпман, гина ҳам этмаяпман, бўлғуси учрашувим "қора отим" туфайли бекор қилинганига алам ҳам қилаётгани йўқ. Мен бу ўйларимни дунё ишларидан ажабланганим учун сизлар билан ўртоқлашгим келди, холос.

Oʻris bosqinining mohiyati haqida eng qisqa, lekin eng yorqin taʼrif ekan.

Кечаги суҳбатнинг тўлиғи бу. Бир соат бурун ўзимнинг ютуб каналимга қўйилди.
Қайтадан кўришда албатта фойда бор.