Nurboy Jabborov saboqlari

​​РАМАЗОН – АМИР НАВОИЙ ТАВАЛЛУД ОЙИ

Файз-барака ойи бўлган Рамазон бошқа барча фазилатлари қаторида буюк бобокалонимиз ҳазрат Алишер Навоий ёруғ оламга келган ой экани жиҳатидан ҳам биз учун қадрлидир. Тарихчи Ғиёсиддин Хондамир “Макорим ул-ахлоқ” асарида бу ҳақда қуйидагича ёзади: “...олий ҳазрат товуқ йилига тўғри келувчи (ҳижрий-қамарий) саккиз юз қирқ тўртинчи йил Рамазон ойининг ўн еттинчи кунида йўқлик дунёсидан борлик оламига қадам қўйиб, ўзининг гўзал ва порлоқ чеҳраси улуғлиги билан ер юзига зеб-зийнат бағишлади”. Ҳижрий 844 йил Рамазон ойининг 17-куни милодий ҳисобда 1441 йил 9 февралга тўғри келади.
Ҳазрат Навоий – комил мусулмон. Буюк мутафаккир бир умр ислом шариати рукнларига қатъият билан амал қилган. Буни улуғ бобокалонимизнинг ўзи “Вақфия” асарида қуйидагича ифода этади: “...чун кишига абадий давлат ва саромади саодат ва ҳаёт чашмасининг навиди ва нажот манзилининг умиди исломнинг беш сутунлик зоту-л-имодиға кирмагунча мумкин эрмас ва бу хамсу-л-муборак панжасиға илик урмағунча ҳеч иш натижа бермас. Аввал ул калимаи тавҳиддур. Шукрким, они алифдек жоним орасида нақш этибмен. Иккинчи – салоти хамсадур. Биҳамдиллаҳким, они найдек зеҳн аро сабт қилибмен. Учунчи – Рамазоннинг ўттуз кунининг рўзасидур. Шукрулиллаҳким, они ломдек қалбимда ёшурубмен. Тўртинчи – закотдур. Жоним нақди ул Тенгриға закотим...”.
Хондамирнинг ёзишича, ҳазрат Алишер Навоий: “...беш маҳал жамоат билан ўқиладиган намозларнинг барчасида қатнашардилар”. Жума ва жамоат намозлари ўқишни ташкиллаштиришда ҳам алоҳида ғайрат кўрсатган. Ҳирот шаҳридаги Марғаний боғи ичида бениҳоя чиройли безаклар билан зийнатланган жоме масжиди қурдириб, ўз замонаси қориларининг сараси бўлган Хожа Ҳофиз Муҳаммад Султоншоҳни ушбу масжид имомлигига тайинлаган ҳамда ўзи бу ерда беш маҳал жамоат билан ўқиладиган намозларда мунтазам иштирок этган. Ҳазрат Алишер Навоийнинг хазинасида бирор йили ҳам закот тўлашга вожиб бўладиган даражадаги олтин йиғилмаган. Хазинага келиб тушган ҳар қандай даромад тез орада турли табақалар вакиллари бўлган кишиларга инъом сифатида сарфланган ёки масжид, мадраса, хонақоҳ ва шу каби иншоотлар қурилишига – халқ манфаатига йўналтирилган. Шунга қарамай, амир Навоий закот бериш борасида ҳам катта ғайрат кўрсатган.
“Макорим ул-ахлоқ”да ёзилишича: “Улуғ мартабали бу Амир (Алишер Навоий), Аллоҳ таоло буюрганидек «Унзила фийҳил-Қуръон», яъни Қуръон нозил қилинган ой бўлмиш муборак Рамазон ойида қиладиган садақалари ва хайр-эҳсонларини кўпайтиришга ҳаракат қилардилар. Бу ойда ул ҳазратнинг одатдаги зиёфат дастурхонларига тортиладиган таомлар рўйхатига бир неча бош қўй ва шунга яраша маҳсулот ва масаллиқлар қўшиларди. Ҳар кечаси улуғ саййидлар, замона олимлари, олий насабли амирлар ва юқори мартабали вазирлар улуғвор Амир ҳузурида ифторлик қилардилар. Ул ҳазратнинг шахсан ўзлари меҳмонларга мулозамат қилиб, ўз қўллари билан уларга таом тортардилар ва шундан сўнггина ўзлари егуликка қўл чўзардилар. Шунингдек, мулозимларидан бир неча кишини ташқарида туриб, ушбу зиёфат дастурхони атрофидан жой топа олмаган кишиларга зиёфат беришларини буюрардилар ва шунинг билан биргаликда ўзлари олдиларидаги таомлардан бир қисмини ҳам уларга бериш учун юборардилар”.
Шунингдек, ул ҳазрат узоқ ва яқиндаги фозиллар, шоирлар, қашшоқлар, ногиронлар ва етимларни пул ва кийим-кечаклар инъом қилиш билан сийлардилар, юқори ва қуйи табақаларга мансуб кишиларни ўзларининг бепоён хайр-эҳсон дастурхонидан баҳраманд этардилар.
Буюк бобокалонимизнинг ҳикмат ва маърифат манбаи бўлган беназир асарлари қаторида ҳаёт тарзи ҳам биз учун ўрнак бўлмоғи зарур.

Нурбой Жабборов

​​RAMAZON – AMIR NAVOIY TAVALLUD OYI

Fayz-baraka oyi bo‘lgan Ramazon boshqa barcha fazilatlari qatorida buyuk bobokalonimiz hazrat Alisher Navoiy yorug‘ olamga kelgan oy ekani jihatidan ham biz uchun qadrlidir. Tarixchi G‘iyosiddin Xondamir “Makorim ul-axloq” asarida bu haqda quyidagicha yozadi: “...oliy hazrat tovuq yiliga to‘g‘ri keluvchi (hijriy-qamariy) sakkiz yuz qirq to‘rtinchi yil Ramazon oyining o‘n yettinchi kunida yo‘qlik dunyosidan borlik olamiga qadam qo‘yib, o‘zining go‘zal va porloq chehrasi ulug‘ligi bilan yer yuziga zeb-ziynat bag‘ishladi”. Hijriy 844-yil Ramazon oyining 17-kuni milodiy hisobda 1441-yil 9-fevralga to‘g‘ri keladi.
Hazrat Navoiy – komil musulmon. Buyuk mutafakkir bir umr islom shariati ruknlariga qat’iyat bilan amal qilgan. Buni ulug‘ bobokalonimizning o‘zi “Vaqfiya” asarida quyidagicha ifoda etadi: “...chun kishiga abadiy davlat va saromadi saodat va hayot chashmasining navidi va najot manzilining umidi islomning besh sutunlik zotu-l-imodig‘a kirmaguncha mumkin ermas va bu xamsu-l-muborak panjasig‘a ilik urmag‘uncha hech ish natija bermas. Avval ul kalimai tavhiddur. Shukrkim, oni alifdek jonim orasida naqsh etibmen. Ikkinchi – saloti xamsadur. Bihamdillahkim, oni naydek zehn aro sabt qilibmen. Uchunchi – Ramazonning o‘ttuz kunining ro‘zasidur. Shukrulillahkim, oni lomdek qalbimda yoshurubmen. To‘rtinchi – zakotdur. Jonim naqdi ul Tengrig‘a zakotim...”.
Xondamirning yozishicha, hazrat Alisher Navoiy: “...besh mahal jamoat bilan o‘qiladigan namozlarning barchasida qatnashardilar”. Juma va jamoat namozlari o‘qishni tashkillashtirishda ham alohida g‘ayrat ko‘rsatgan. Hirot shahridagi Marg‘aniy bog‘i ichida benihoya chiroyli bezaklar bilan ziynatlangan jome masjidi qurdirib, o‘z zamonasi qorilarining sarasi bo‘lgan Xoja Hofiz Muhammad Sultonshohni ushbu masjid imomligiga tayinlagan hamda o‘zi bu yerda besh mahal jamoat bilan o‘qiladigan namozlarda muntazam ishtirok etgan. Hazrat Alisher Navoiyning xazinasida biror yili ham zakot to‘lashga vojib bo‘ladigan darajadagi oltin yig‘ilmagan. Xazinaga kelib tushgan har qanday daromad tez orada turli tabaqalar vakillari bo‘lgan kishilarga in’om sifatida sarflangan yoki masjid, madrasa, xonaqoh va shu kabi inshootlar qurilishiga – xalq manfaatiga yo‘naltirilgan. Shunga qaramay, amir Navoiy zakot berish borasida ham katta g‘ayrat ko‘rsatgan.
“Makorim ul-axloq”da yozilishicha: “Ulug‘ martabali bu Amir (Alisher Navoiy), Alloh taolo buyurganidek «Unzila fiyhil-Qur’on», ya’ni Qur’on nozil qilingan oy bo‘lmish muborak Ramazon oyida qiladigan sadaqalari va xayr-ehsonlarini ko‘paytirishga harakat qilardilar. Bu oyda ul hazratning odatdagi ziyofat dasturxonlariga tortiladigan taomlar ro‘yxatiga bir necha bosh qo‘y va shunga yarasha mahsulot va masalliqlar qo‘shilardi. Har kechasi (!) ulug‘ sayyidlar, zamona olimlari, oliy nasabli amirlar va yuqori martabali vazirlar ulug‘vor Amir huzurida iftorlik qilardilar. Ul hazratning shaxsan o‘zlari mehmonlarga mulozamat qilib, o‘z qo‘llari bilan ularga taom tortardilar va shundan so‘nggina o‘zlari yegulikka qo‘l cho‘zardilar. Shuningdek, mulozimlaridan bir necha kishiga tashqarida turib, ushbu dasturxon atrofidan joy topa olmagan kishilarga ziyofat berishlarini buyurardilar va shuning bilan birgalikda o‘zlari oldilaridagi taomlardan bir qismini ham ularga berish uchun yuborardilar”.
Shuningdek, ul hazrat uzoq va yaqindagi fozillar, shoirlar, qashshoqlar, nogironlar va yetimlarni pul va kiyim-kechaklar in’om qilish bilan siylardilar, yuqori va quyi tabaqalarga mansub kishilarni o‘zlarining bepoyon xayr-ehson dasturxonidan bahramand etardilar.
Buyuk bobokalonimizning hikmat va ma’rifat manbai bo‘lgan benazir asarlari qatorida hayot tarzi ham biz uchun o‘rnak bo‘lmog‘i zarur.

Nurboy Jabborov

Ассалому алайкум!

Кеча 3 март куни Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси Адабий танқид кенгашининг 2024 йил учун якуний ҳисобот йиғилиши бўлиб ўтди. Кенгаш раиси сифатида камина қисқача ҳисобот бердим.
Йиғилишда мумтоз адабиёт бўйича профессор Мақсуд Асадов, адабий танқидга доир китоблар хусусида профессор Қозоқбой Йўлдошев, даврий нашрларда чоп этилган мақолалар бўйича профессор Дилмурод Қуронов, интернет саҳифаларидаги адабий-танқидий чиқишлар тўғрисида ёш синчи Отабек Сафаров маъруза қилдилар.
Қисқача нутқимни эътиборингизга ҳавола этяпман.

Нурбой Жабборов

Telegram / Facebook

​​ҚАЛБДА ОТГАН ТОНГ

Зулфияхоним шеърияти ҳақида иккинчи мақола

Зулфияхоним ижодининг мавзу кўлами анчайин кенг, образ ва тимсоллар олами беҳад бой. Ижодкор асарларининг таҳлили унинг, айниқса, тонг тимсолига айрича меҳр қўйганини, орзу-умидларию нафис туйғуларини, изтиробларию армонларини ушбу тимсол замирига маҳорат билан жойлай билганини кўрсатади. “Муҳаббат тонги кулганда”, “Биз тонгни севган-чун”, “Саҳар мен билан...”, “Менинг тонгим”, “Тонгда сўз қудуғин тубига чўкиб..”, “Тонг”, “О, эртам, энг гўзал афсонам”... Сарлавҳаларнинг ўзиёқ шоиранинг тонгни нечоғлиқ эъзозлагани, қанчалар қадрлагани исботидир. Унингча, тонг – тиниқлик ва ёруғлик рамзи. Бу тиниқлик наинки оламга, кўнгилларга ҳам сафо бахш этади.

Биз тонгни севган-чун, соф кўкимизга
Уфқдан ўтолмас зулмат дудлари –

дея образли фикр юритади шоира.
Тонг – зулматнинг зидди. Зулмат эса истибдод тимсолидир. Шеъриятимиз тарихида халқимиз қисматидаги истибдод туни ўз ўрнини истиқлол тонгига бўшатиб бериши орзуси ифодаланган назмий асарлар кўп. Фурқат, Абдулла Авлоний, Тавалло, Чўлпон каби шоирларимизнинг аксар шеърлари бу фикрни тасдиқлайди. Табиийки, Зулфияхоним яшаб ижод қилган замонда бундай фикрни шеърга солиш маҳол эди. Бироқ одамзод ҳар қандай мураккаб ва қийин шароитда ҳам орзу қилишдан толмайди. Табиийки, тафаккурга кишан солинган ўша шўролар замонида шоира асарларида истиқлол орзуси ифодаланиши имконсиз эди. Бироқ ижодкорда шундай орзу бўлмаган эди, дея олмаймиз. Бизнинг наздимизда, шоира тонг ҳақида ёзар экан, бу тимсол орқали фақат ўз қисматидаги айрилиқ зулматининггина эмас, Ватан ва миллат ҳаётидаги истибдод тунининг ҳам барҳам топишини истаган. Буюк тарихга, муаззам адабиётга эга миллатнинг тенглар ичра тенг бўлишини, умумбашарият минбарида ўз сўзини айтишини орзу қилган. Зулмат дудларининг уфқ ортида қолиши истаги ифодаланган юқоридаги сатрлар шундай хулоса учун етарли асос беради, назаримизда.
Шеърларида изҳор этилганидек, тун ўтиб, чорбоғдан саҳарги туман кўтарилар экан, шоира чироқ сўндириб, отаётган тонгни кутди. Ёрқин тонгга етишар экан, тундан омон чиққан жонини нур сийлаганидан қувонди. Шомнинг устидан ял-ял кулган ҳар саҳар, ижодкорнинг ўз таъбири билан айтганда, унга халқининг юрагига сафар қилмоқ имконини берди. Ижодкорнинг ижодкорлиги шундаки, бошқалар ҳам бир хил кузатиш имконига эга бўлган ҳодисада у ўзгаларнинг хаёлига келмайдиган қонуниятларни пайқай олади. Ўзи ҳис этган туйғуни ўзгаларнинг шуурига келиши қийин бўлган оҳорли шаклда ифодалай билади. Табиат ва жамият тонгидаги ажиб мутаносибликни тажассум этган мана бу мисралар ушбу фикрни тасдиқлайди:

Менинг тонгим қалбимда отар,
Ўйдан, кўздан ҳайдаб уйқуни.

Ўйдан, кўздан зулматнинг ҳайдалиши, қалбларда тонг отиши – барча мутафаккирлар шуни орзу қилмаганми ахир?! Қалбида тонг отган одам – мудроқ фикрлардан, ғафлат уйқусидан халос бўлган одам. Қалбида тонг отган одам – оламга кўнгил кўзи билан қарай оладиган одам. Қалбида тонг отган одам – фақат зоҳирни эмас, моҳиятни ҳам англашга қурби етадиган одам. Бундай одамларнинг кўпайиши – жамиятнинг бахти. Ана шундай теран ҳақиқатларни мужассам этгани жиҳатидан ҳам юқоридаги шеър алоҳида эътиборга молик.
Шоира тонг тасвирини бадиий сўз воситасида, бетакрор ранглар орқали, ёрқин бўёқларда чизмоқ истайди. Тонг унга шу қадар илҳом бағишлайдики, юрак тўлқинини ифодалашга ҳатто табиатдаги ранглар камлик қилиб қолади. Давоми...

Нурбой Жабборов

​​QALBDA OTGAN TONG

Zulfiyaxonim she’riyati haqida ikkinchi maqola

Zulfiyaxonim ijodining mavzu ko‘lami anchayin keng, obraz va timsollar olami behad boy. Ijodkor asarlarining tahlili uning, ayniqsa, tong timsoliga ayricha mehr qo‘yganini, orzu-umidlari-yu nafis tuyg‘ularini, iztiroblari-yu armonlarini ushbu timsol zamiriga mahorat bilan joylay bilganini ko‘rsatadi. “Muhabbat tongi kulganda”, “Biz tongni sevgan-chun”, “Sahar men bilan...”, “Mening tongim”, “Tongda so‘z qudug‘in tubiga cho‘kib..”, “Tong”, “O, ertam, eng go‘zal afsonam”... Sarlavhalarning o‘ziyoq shoiraning tongni nechog‘liq e’zozlagani, qanchalar qadrlagani isbotidir. Uningcha, tong – tiniqlik va yorug‘lik ramzi. Bu tiniqlik nainki olamga, ko‘ngillarga ham safo baxsh etadi.

Biz tongni sevgan-chun, sof ko‘kimizga
Ufqdan o‘tolmas zulmat dudlari –

deya obrazli fikr yuritadi shoira.
Tong – zulmatning ziddi. Zulmat esa istibdod timsolidir. She’riyatimiz tarixida xalqimiz qismatidagi istibdod tuni o‘z o‘rnini istiqlol tongiga bo‘shatib berishi orzusi ifodalangan nazmiy asarlar ko‘p. Furqat, Abdulla Avloniy, Tavallo, Cho‘lpon kabi shoirlarimizning aksar she’rlari bu fikrni tasdiqlaydi. Tabiiyki, Zulfiyaxonim yashab ijod qilgan zamonda bunday fikrni she’rga solish mahol edi. Biroq odamzod har qanday murakkab va qiyin sharoitda ham orzu qilishdan tolmaydi. Tabiiyki, tafakkurga kishan solingan o‘sha sho‘rolar zamonida shoira asarlarida istiqlol orzusi ifodalanishi imkonsiz edi. Biroq ijodkorda shunday orzu bo‘lmagan edi, deya olmaymiz. Bizning nazdimizda, shoira tong haqida yozar ekan, bu timsol orqali faqat o‘z qismatidagi ayriliq zulmatininggina emas, Vatan va millat hayotidagi istibdod tunining ham barham topishini istagan. Buyuk tarixga, muazzam adabiyotga ega millatning tenglar ichra teng bo‘lishini, umumbashariyat minbarida o‘z so‘zini aytishini orzu qilgan. Zulmat dudlarining ufq ortida qolishi istagi ifodalangan yuqoridagi satrlar shunday xulosa uchun yetarli asos beradi, nazarimizda.
She’rlarida izhor etilganidek, tun o‘tib, chorbog‘dan sahargi tuman ko‘tarilar ekan, shoira chiroq so‘ndirib, otayotgan tongni kutdi. Yorqin tongga yetishar ekan, tundan omon chiqqan jonini nur siylaganidan quvondi. Shomning ustidan yal-yal kulgan har sahar, ijodkorning o‘z ta’biri bilan aytganda, unga xalqining yuragiga safar qilmoq imkonini berdi. Ijodkorning ijodkorligi shundaki, boshqalar ham bir xil kuzatish imkoniga ega bo‘lgan hodisada u o‘zgalarning xayoliga kelmaydigan qonuniyatlarni payqay oladi. O‘zi his etgan tuyg‘uni o‘zgalarning shuuriga kelishi qiyin bo‘lgan ohorli shaklda ifodalay biladi. Tabiat va jamiyat tongidagi ajib mutanosiblikni tajassum etgan mana bu misralar ushbu fikrni tasdiqlaydi:

Mening tongim qalbimda otar,
O‘ydan, ko‘zdan haydab uyquni.

O‘ydan, ko‘zdan zulmatning haydalishi, qalblarda tong otishi – barcha mutafakkirlar shuni orzu qilmaganmi axir?! Qalbida tong otgan odam – mudroq fikrlardan, g‘aflat uyqusidan xalos bo‘lgan odam. Qalbida tong otgan odam – olamga ko‘ngil ko‘zi bilan qaray oladigan odam. Qalbida tong otgan odam – faqat zohirni emas, mohiyatni ham anglashga qurbi yetadigan odam. Bunday odamlarning ko‘payishi – jamiyatning baxti. Ana shunday teran haqiqatlarni mujassam etgani jihatidan ham yuqoridagi she’r alohida e’tiborga molik.
Shoira tong tasvirini badiiy so‘z vositasida, betakror ranglar orqali, yorqin bo‘yoqlarda chizmoq istaydi. Tong unga shu qadar ilhom bag‘ishlaydiki, yurak to‘lqinini ifodalashga hatto tabiatdagi ranglar kamlik qilib qoladi. Davomi...

Nurboy Jabborov

​​ОРЗУЛАРИ – КАРВОН, САРБОНИ ИШОНЧ

Биринчи мақола

Миллий шеъриятимизни дунёга машҳур қилганлар орасида Ўзбекистон халқ шоири Зулфияхонимнинг ўрни алоҳида. Шоира ўз халқининг орзу-истакларини Осиё, Африка минбарларида жаранглатиб айтганидан ҳақли равишда ифтихор қилган эди. Юксак назмий асарлари халқаро миқёсда эътироф қозонган эди.
Муҳаббат, садоқат, вафо, ибо, ҳаё... Дунёнинг айрим халқларида бундай тушунчаларнинг ўзи ҳам, ҳатто уларни ифодалайдиган сўзлар ҳам мавжуд эмас. Бахтимиз шундаки, булар бизда қадрият даражасига кўтарилган. Шундай фазилатлардан маҳрумлик биз ўзбекларда айб саналади. Зулфияхоним миллатимизнинг ана шу сифатларни мужассам этган комил фарзанди, ардоқли ижодкоридир.
“Баҳор келди сени сўроқлаб...” Ҳар йили баҳорнинг илк куни –Зулфияхоним таваллуд айёмида бу дил изҳори шеърият муҳиблари кўнглида акс садо беради... Негаки, Зулфияхоним ва баҳор эгизак тушунчалардир. Бу фақат шоира туғилган сана билангина боғлиқ эмас. Таъбир жоиз бўлса, унинг ижодини миллий шеъриятимизнинг ўзига хос баҳори, дея таърифлаш мумкин. Одамзод ва табиат мутаносиблигини шоира мана бу тарзда васф этган эди:

На масъуд ҳузур бу, ёруғ жаҳон бу –
Ер, Инсон баҳор-ла қовушган онлар!

Зулфия адабиёт майдонига қонида яшаш завқи жўшиб, дилида севги тўлқини тошиб кирди. Асарлари миллий шеъриятимизда бамисоли нафис баҳор чечаклари бўй кўрсатганидан дарак берди. Шеърлари адабиёт мухлисларини ўзига бутунлай ром этди; ижодий истиқболи порлоқ эканини кўрсатди. Машҳур адибу шоирлар эътирофи ҳам бу фикрни тасдиқлайди: ижодкорнинг “ҳар парда – сатри ҳаётий шашмақомлардир” (Ғафур Ғулом); у “ўзбек аёлининг қалбини кашф этди” (Асқад Мухтор); “ҳар янги шеърида илгарилади” (Миртемир); муҳиблар унинг “Ҳижрон кунларида” шеърий тўпламини, “Уни Фарҳод дер эдилар” достонини ёд олиб, бир-бирига ўқиб юрди” (Озод Шарафиддинов); “асарлари бамисоли сўнмаган олов ёхуд тирик гулдасталар каби авлодлардан авлодларга ўта олди” (Абдулла Орипов). “Уни Фарҳод дер эдилар” (1943), “Ҳижрон кунларида” (1944), “Ҳулкар” (1947), “Ўйлар” (1965), “Висол” (1972), “Йиллар, йиллар...” (1975) шеърий тўпламлари шоиранинг ижодий камолотига далилдир. “Мушоира”, “Ўғлим, сира бўлмайди уруш”, “Қозоғистон ўланлари”, “Мен чизолмаган сурат” шеърлари шоирага шуҳрат келтирди.
Муҳаббат аталмиш бебаҳо неъмат туфайли Зулфияхоним тақдири элимизнинг атоқли шоири Ҳамид Олимжон билан туташди; ижодда у билан жўровоз бўлди, бетакрор асарлар яратди. Афсуски, “бахтли муҳаббатни куйлаган сози ўлим ханжарига тегди” – суюкли умр йўлдоши, фарзандларининг отасидан ногоҳоний айрилиқни, кўнглидаги чўнг изтиробни шоира ана шундай ифодалаган эди. Қанчалик оғир бўлмасин, бу мусибат уни синдира олмади. Дилбандлари Ҳулкар ва Омонга “Сен ўс – соғлом, беқайғу эркам, Муҳаббатим бошингга соя”, дея ўзбек онасига хос улуғ фазилатни намоён этди. Шоиранинг бу давр ижодида қуюқ бир дард тасвирини кузатиш мумкин. Бу дард, бу изтироб унинг назмида ёрқин образ, юракни ўртайдиган таъсирчан бадиий талқин, кўнгилга яқин, халқона ифода орқали намоён бўлди:

Кўз очгани қўймайди алам,
Бошим қўйсам куйдирар болиш.
Юпатолмас китоб ва қалам,
Мисраларим кўтарар нолиш.

Тоғдай деб ўйлаган юраги қуш бошича эканини ҳис этган, енгаман деган сари тобора ортиб борувчи ғам-алам юки оғирлик қилган кезлар, табиийки, шоира ҳаётида кўп бўлган. Заифлиги ҳоким келган дамларда у ҳатто ўзини ҳам ёмон кўрди; майда ҳислар измида қолишдан сақланди. Давоми...

Нурбой Жабборов

​​ORZULARI – KARVON, SARBONI ISHONCH

Birinchi maqola

Milliy she’riyatimizni dunyoga mashhur qilganlar orasida O‘zbekiston xalq shoiri Zulfiyaxonimning o‘rni alohida. Shoira o‘z xalqining orzu-istaklarini Osiyo, Afrika minbarlarida jaranglatib aytganidan haqli ravishda iftixor qilgan, yuksak nazmiy asarlari xalqaro miqyosda e’tirof qozongan edi.
Muhabbat, sadoqat, vafo, ibo, hayo... Dunyoning ayrim xalqlarida bunday tushunchalarning o‘zi ham, hatto ularni ifodalaydigan so‘zlar ham mavjud emas. Baxtimiz shundaki, bular bizda qadriyat darajasiga ko‘tarilgan. Shunday fazilatlardan mahrumlik biz o‘zbeklarda ayb sanaladi. Zulfiyaxonim millatimizning ana shu sifatlarni mujassam etgan komil farzandi, ardoqli ijodkoridir.
“Bahor keldi seni so‘roqlab...” Har yili bahorning ilk kuni –Zulfiyaxonim tavallud ayyomida bu dil izhori she’riyat muhiblari ko‘nglida aks sado beradi... Negaki, Zulfiyaxonim va bahor egizak tushunchalardir. Bu faqat shoira tug‘ilgan sana bilangina bog‘liq emas. Ta’bir joiz bo‘lsa, uning ijodini milliy she’riyatimizning o‘ziga xos bahori, deya ta’riflash mumkin. Odamzod va tabiat mutanosibligini shoira mana bu tarzda vasf etgan edi:

Na mas’ud huzur bu, yorug‘ jahon bu –
Yer, Inson bahor-la qovushgan onlar!

Zulfiya adabiyot maydoniga qonida yashash zavqi jo‘shib, dilida sevgi to‘lqini toshib kirdi. Asarlari milliy she’riyatimizda bamisoli nafis bahor chechaklari bo‘y ko‘rsatganidan darak berdi. She’rlari adabiyot muxlislarini o‘ziga butunlay rom etdi; ijodiy istiqboli porloq ekanini ko‘rsatdi. Mashhur adibu shoirlar e’tirofi ham bu fikrni tasdiqlaydi: ijodkorning “har parda – satri hayotiy shashmaqomlardir” (G‘afur G‘ulom); u “o‘zbek ayolining qalbini kashf etdi” (Asqad Muxtor); “har yangi she’rida ilgariladi” (Mirtemir); muhiblar uning “Hijron kunlarida” she’riy to‘plamini, “Uni Farhod der edilar” dostonini yod olib, bir-biriga o‘qib yurdi” (Ozod Sharafiddinov); “asarlari bamisoli so‘nmagan olov yoxud tirik guldastalar kabi avlodlardan avlodlarga o‘ta oldi” (Abdulla Oripov). “Uni Farhod der edilar” (1943), “Hijron kunlarida” (1944), “Hulkar” (1947), “O‘ylar” (1965), “Visol” (1972), “Yillar, yillar...” (1975) she’riy to‘plamlari shoiraning ijodiy kamolotiga dalildir. “Mushoira”, “O‘g‘lim, sira bo‘lmaydi urush”, “Qozog‘iston o‘lanlari”, “Men chizolmagan surat” she’rlari shoiraga shuhrat keltirdi.
Muhabbat atalmish bebaho ne’mat tufayli Zulfiyaxonim taqdiri elimizning atoqli shoiri Hamid Olimjon bilan tutashdi; ijodda u bilan jo‘rovoz bo‘ldi, betakror asarlar yaratdi. Afsuski, “baxtli muhabbatni kuylagan sozi o‘lim xanjariga tegdi” – suyukli umr yo‘ldoshi, farzandlarining otasidan nogohoniy ayriliqni, ko‘nglidagi cho‘ng iztirobni shoira ana shunday ifodalagan edi. Qanchalik og‘ir bo‘lmasin, bu musibat uni sindira olmadi. Dilbandlari Hulkar va Omonga “Sen o‘s – sog‘lom, beqayg‘u erkam, Muhabbatim boshingga soya”, deya o‘zbek onasiga xos ulug‘ fazilatni namoyon etdi. Shoiraning bu davr ijodida quyuq bir dard tasvirini kuzatish mumkin. Bu dard, bu iztirob uning nazmida yorqin obraz, yurakni o‘rtaydigan ta’sirchan badiiy talqin, ko‘ngilga yaqin, xalqona ifoda orqali namoyon bo‘ldi:

Ko‘z ochgani qo‘ymaydi alam,
Boshim qo‘ysam kuydirar bolish.
Yupatolmas kitob va qalam,
Misralarim ko‘tarar nolish.

Tog‘day deb o‘ylagan yuragi qush boshicha ekanini his etgan, yengaman degan sari tobora ortib boruvchi g‘am-alam yuki og‘irlik qilgan kezlar, tabiiyki, shoira hayotida ko‘p bo‘lgan. Zaifligi hokim kelgan damlarda u hatto o‘zini ham yomon ko‘rdi; mayda hislar izmida qolishdan saqlandi. Davomi...

Nurboy Jabborov

​​ҲАЗРАТ НАВОИЙ РЎЗА ҲАҚИДА

Буюк шоир ва мутафаккир Алишер Навоийнинг “Сирожу-л-муслимин” асарида ислом арконлари оҳорли назмий талқин этилади. Асарнинг алоҳида бир бори “Исломнинг тўртунчи рукниким, рўзадур – шарҳ этмак” деб номланади. Араб тилидан олинган “савм” сўзи “тийилиш” маъносини англатади. Қуръони каримнинг “Бақара” сурасидаги рамазон рўзаси фарз бўлгани ҳақидаги оятда: “Шоядки, тақводор бўлсангизлар”, дейилганига кўра, рўзадан мурод – тақво. Ҳазрат Навоий ҳам масаланинг ана шу жиҳатига алоҳида урғу беради:

Эрур тўртунчи рукн исломнинг савм -
Ки, ўтгай кимсага тақво била явм.

Чу рўза фарз бўлди йилда бир ой,
Анинг ижросида бўл нафсфармой.

Яъни кунни тақво билан ўтказиш исломнинг тўртинчи рукни бўлган рўзанинг асосий шартидир. Бир йилда бир ой – рамазони шарифда тутиладиган рўзада нафсфармой – ўз нафсига ҳоким бўлиши инсон учун фазилатдир.
Рўзанинг ҳукмлари, рўзада фарз саналган ният тунда, тонг отмай туриб қилиниши афзал экани, нафл рўзада ниятни тушгача қилинса ҳам жоизлиги ҳақидаги мисралар илмий ҳақиқат лўнда ва аниқ ифодалангани жиҳатидан қимматлидир. Шундан кейин муаллиф рўзани бузмайдиган амаллар: чивин, пашша каби майда нарсаларнинг томоққа кириши, идрокли одам туз, сиркага ўхшаш нарсаларни тил учи билан тотиши, ҳижома – қон олдириш билан рўза очилмаслиги ҳақидаги ҳукмларни баён этади. Бундан ташқари, рўзадор она томоғидан ўтказмай, фақат оғзида боласига нон чайнаб бериши рўзани бузмаслиги айтилади. Лекин: Вале билмак керактур ани макруҳ, Керак макруҳдин хотирда андуҳ. Яъни бунинг макруҳлигини ёдда тутиш, эҳтиёт бўлмоқ зарур.

Унутиб гар есанг, ичсанг эмас ғам,
Эрур ул рўза боқий, эй мукаррам.

Рўзадор нохос унутиб еб ёки ичиб қўйса, ҳечқиси йўқ, рўза бузилмайди. Бу рўзадорга Аллоҳнинг икроми, деб қабул қилиниши зарур.
Ушбу бобда “Фавт бўлган руза эвази ва каффорати” хусусида ҳам сўз боради. Каффорат – шариатга зид бирор иш содир этилса, бунинг учун жарима сифатида эваз берилиши маъносини англатади.

Агар бебоклик ойини туздунг,
Ғизонинг ғайри бирла рўза буздунг.

Қазоси бирга бирдин ортуқ эрмас,
Фузунға шаръ рухсат, билки, бермас.

Агар бефарқлик билан озуқа бўлмайдиган нарсалар билан рўзани бузган бўлсанг, унинг қазоси учун ҳар бир кунига бир кун рўза тутмоғинг зарур. Ундан ортиқ эмас. Чунки шариат ортиқча ишга буюрмайди.

Ғизо еб рўза улким, қилса зойил,
Ва ё нафси бўлиб шаҳватға мойил.

Каффорат олтмиш мискинга итъом,
Эрур ё олтмиш кун савми ноком.

Мабодо бирор киши ғизо – овқат еб ёки шаҳватга берилиб, қасддан рўзасини бузса, бунинг учун каффорат – олтмиш мискинга таом едириши ёки олтмиш кун рўза тутмоғи зарур бўлади. Фақат шарти шуки, олтмиш кун муттасил бўлмоғи, яъни орасини узмай рўза тутилиши ёки Аллоҳ йўлида бир қулни озод қилиб, кўнглини шод этиши керак. “Йўқ эрса солим эрмас рўза ҳоли”, акс ҳолда рўза шариатга мувофиқ саналмайди.
Ушбу фикрлар ҳазрат Алишер Навоий рўзанинг шаръий аҳкомларини назмда мукаммал бадиий талқин этгани исботидир. Буюк шоир талқинлари бугунги кун учун ҳам аҳамиятлидир.

Нурбой Жабборов

​​HAZRAT NAVOIY RO‘ZA HAQIDA

Buyuk shoir va mutafakkir Alisher Navoiyning “Siroj ul-muslimin” asarida islom arkonlari ohorli nazmiy talqin etiladi. Asarning alohida bir bori “Islomning to‘rtunchi ruknikim, ro‘zadur – sharh etmak” deb nomlanadi. Arab tilidan olingan “savm” so‘zi “tiyilish” ma’nosini anglatadi. Qur’oni karimning “Baqara” surasidagi ramazon ro‘zasi farz bo‘lgani haqidagi oyatda: “Shoyadki, taqvodor bo‘lsangizlar”, deyilganiga ko‘ra, ro‘zadan murod – taqvo. Hazrat Navoiy ham masalaning ana shu jihatiga alohida urg‘u beradi:

Erur to‘rtunchi rukn islomning savm -
Ki, o‘tgay kimsaga taqvo bila yavm.

Chu ro‘za farz bo‘ldi yilda bir oy,
Aning ijrosida bo‘l nafsfarmoy.

Ya’ni kunni taqvo bilan o‘tkazish islomning to‘rtinchi rukni bo‘lgan ro‘zaning asosiy shartidir. Bir yilda bir oy – ramazoni sharifda tutiladigan ro‘zada nafsfarmoy – o‘z nafsiga hokim bo‘lishi inson uchun fazilatdir.
Ro‘zaning hukmlari, ro‘zada farz sanalgan niyat tunda, tong otmay turib qilinishi afzal ekani, nafl ro‘zada niyatni tushgacha qilinsa ham joizligi haqidagi misralar ilmiy haqiqat lo‘nda va aniq ifodalangani jihatidan qimmatlidir. Shundan keyin muallif ro‘zani buzmaydigan amallar: chivin, pashsha kabi mayda narsalarning tomoqqa kirishi, idrokli odam tuz, sirkaga o‘xshash narsalarni til uchi bilan totishi, hijoma – qon oldirish bilan ro‘za ochilmasligi haqidagi hukmlarni bayon etadi. Bundan tashqari, ro‘zador ona tomog‘idan o‘tkazmay, faqat og‘zida bolasiga non chaynab berishi ro‘zani buzmasligi aytiladi. Lekin: Vale bilmak keraktur ani makruh, Kerak makruhdin xotirda anduh. Ya’ni buning makruhligini yodda tutish, ehtiyot bo‘lmoq zarur.

Unutib gar yesang, ichsang emas g‘am,
Erur ul ro‘za boqiy, ey mukarram.

Ro‘zador noxos unutib yeb yoki ichib qo‘ysa, hechqisi yo‘q, ro‘za buzilmaydi. Bu ro‘zadorga Allohning ikromi, deb qabul qilinishi zarur.
Ushbu bobda “Favt bo‘lgan ruza evazi va kafforati” xususida ham so‘z boradi. Kafforat – shariatga zid biror ish sodir etilsa, buning uchun jarima sifatida evaz berilishi ma’nosini anglatadi.

Agar beboklik oyini tuzdung,
G‘izoning g‘ayri birla ro‘za buzdung.

Qazosi birga birdin ortuq ermas,
Fuzung‘a shar’ ruxsat, bilki, bermas.

Agar befarqlik bilan ozuqa bo‘lmaydigan narsalar bilan ro‘zani buzgan bo‘lsang, uning qazosi uchun har bir kuniga bir kun ro‘za tutmog‘ing zarur. Undan ortiq emas. Chunki shariat ortiqcha ishga buyurmaydi.

G‘izo yeb ro‘za ulkim, qilsa zoyil,
Va yo nafsi bo‘lib shahvatg‘a moyil.

Kafforat oltmish miskinga it’om,
Erur yo oltmish kun savmi nokom.

Mabodo biror kishi g‘izo – ovqat yeb yoki shahvatga berilib, qasddan ro‘zasini buzsa, buning uchun kafforat – oltmish miskinga taom yedirishi yoki oltmish kun ro‘za tutmog‘i zarur bo‘ladi. Faqat sharti shuki, oltmish kun muttasil bo‘lmog‘i, ya’ni orasini uzmay ro‘za tutilishi yoki Alloh yo‘lida bir qulni ozod qilib, ko‘nglini shod etishi kerak. “Yo‘q ersa solim ermas ro‘za holi”, aks holda ro‘za shariatga muvofiq sanalmaydi.
Ushbu fikrlar hazrat Alisher Navoiy ro‘zaning shar’iy ahkomlarini nazmda mukammal badiiy talqin etgani isbotidir. Buyuk shoir talqinlari bugungi kun uchun ham ahamiyatlidir.

Nurboy Jabborov

​​🌹АЁЛ КИМ?

• Биринчи бўлиб, диктатор Фиръавнга бутун иймони, куч-қуввати ва шижоати ила юзма-юз турган шахс – эр эмас, АЁЛ. У – Саййида Осиё.

• Биринчи бўлиб, Каъбатуллоҳнинг бино қилиниши ва Макка шаҳрининг гуллаб-яшнашига сабабчи бўлган шахс – эр эмас, АЁЛ. У – Ҳожар онамиз.

• Биринчи бўлиб, Ер юзидаги энг пок сув – Замзам булоғидан ичишга эришган шахс – эр эмас, АЁЛ. У – Ҳожар онамиз.

• Биринчи бўлиб, Муҳаммад алайҳиссаломга иймон келтирган шахс – эр эмас, АЁЛ. У – Хадича онамиз.

• Биринчи бўлиб, Ислом учун жонини фидо қилган шахс – эр эмас, АЁЛ. У – Сумайя розияллоҳу анҳо.

• Биринчи бўлиб, Ислом учун мол-мулкини ҳеч иккиланмасдан фидо қилган шахс – эр эмас, АЁЛ. У – Хадича онамиз.

• Биринчи бўлиб, Сафо ва Марва орасида югурган шахс – эр эмас, АЁЛ. У – Ҳожар онамиз.

• Билмаган ҳар кимса билиб олсинки, Аёл – Ислом учун фахрдир.

• Аёлларни ҳурмат қилган ва уларнинг қадр-қимматини билган эрларга Аллоҳнинг саломлари бўлсин...

​​🌹AYOL KIM?

• Birinchi bo‘lib, diktator Fir’avnga butun iymoni, kuch-quvvati va shijoati ila yuzma-yuz turgan shaxs – er emas, AYOL. U – Sayyida Osiyo.

• Birinchi bo‘lib, Ka’batullohning bino qilinishi va Makka shahrining gullab-yashnashiga sababchi bo‘lgan shaxs – er emas, AYOL. U – Hojar onamiz.

• Birinchi bo‘lib, Yer yuzidagi eng pok suv – Zamzam bulog‘idan ichishga erishgan shaxs – er emas, AYOL. U - Hojar onamiz.

• Birinchi bo‘lib, Muhammad alayhissalomga iymon keltirgan shaxs – er emas, AYOL. U – Xadicha onamiz.

• Birinchi bo‘lib, Islom uchun jonini fido qilgan shaxs – er emas, AYOL. U - Sumayya roziyallohu anho.

• Birinchi bo‘lib, Islom uchun mol-mulkini hech ikkilanmasdan fido qilgan shaxs – er emas, AYOL. U – Xadicha onamiz.

• Birinchi bo‘lib, Safo va Marva orasida yugurgan shaxs – er emas, AYOL. U – Hojar onamiz.

• Bilmagan har kimsa bilib olsinki, AYOL – Islom uchun faxrdir.

• AYOLlarni hurmat qilgan va ularning qadr-qimmatini bilgan erlarga Allohning salomlari bo‘lsin...