Tokvil paradoksi — bu fransuz faylasufi
Aleksis de Tokvil tomonidan ilgari surilgan tushuncha bo‘lib, jamiyatdagi o‘zgarishlar va islohotlar hamda ularning natijalari orasidagi qarama-qarshilikni ifodalaydi. Paradoksning asosiy g‘oyasi shundan iboratki, ijtimoiy hayotda ko‘p hollarda islohotlar jamiyatda sharoitlarni yaxshilaganda, odamlar bunga mos ravishda ko‘proq norozilik bildirishadi. Bu g‘oyani Tokvil o‘zining "
Amerikadagi demokratiya" asarida ta’kidlab o‘tgan.
Paradoksning mohiyati:
Tokvil paradoksiga ko‘ra, ijtimoiy sharoitlar yaxshilanishi, ayniqsa, siyosiy erkinliklar va adolat borasidagi islohotlar amalga oshirilganda, odamlarda yanada yuqori talablar va norozilik kayfiyatlari paydo bo‘ladi. Bu holatning asosiy sabablari shundaki:
1.
Islohotlar natijasida o‘zgargan jamiyat: Erkinlik va adolatning oshishi odamlarning huquqlarini kengaytiradi va ular ko‘proq erkinlik istashadi.
2.
Yuqori talablar:
Islohotlar natijasida odamlar kelajakdan ko‘proq umid qiladilar. Sharoit biroz yaxshilangandan keyin, ular hozirgi sharoitdan yanada ko‘proq qoniqish kutishadi va talablar ortadi.
3.
Qiyoslashning kuchayishi: Odamlar o‘zlarini yanada yaxshi sharoitga ega jamiyatlar bilan solishtira boshlaydi, shuning natijasida norozilik ortadi.
Paradoksning amaliy misollari:Tokvil paradoksi tarixda va bugungi kunda ham ko‘plab vaziyatlarda namoyon bo‘lgan. Masalan:
Fransiya inqilobi (1789):
Fransiyada sharoitlar yaxshilangan sari aholi o‘z huquqlari va erkinliklari uchun yanada ko‘proq kurashgan. Paradoksal tarzda, qirol hokimiyati susaygach, norozilik kuchayib, bu inqilobga olib kelgan.
SSSRda islohotlar: Gorbachyov davridagi islohotlar, masalan, ochiqlik va qayta qurish xalqning yanada ko‘proq erkinlik va adolat talab qilishiga olib kelgan, bu esa oxir-oqibatda SSSRning parchalanishiga olib keldi.
Paradoksning xulosalari:Tokvil paradoksi bizga shuni anglatadiki, jamiyatda o‘zgarishlar doimo ijobiy va osoyishta tarzda amalga oshmaydi. Islohotlar ijtimoiy muvozanatga ta’sir qilishi, talablarni oshirishi va norozilikni kuchaytirishi mumkin. Shu sababli, siyosiy rahbarlar islohotlarni amalga oshirishda, bu o‘zgarishlarning jamiyatdagi kayfiyatga qanday ta’sir qilishi mumkinligini e’tiborga olishlari lozim.
T.me/NoPoisk