Noaniqliklar

#xayol

Obroʻ

Barchani oʻziga qaratadigan pafosli gaplar, chiroyli ovoz, orttirilgan "tajriba", "hurmat va eʼtibor"ga tashnalik — bularning hammasi bir boʻlsa, istalgan odamni rom etishi mumkin.

Bunday holatda har qanaqa vaziyatda ham magʻlub sensan. Aslida haqsan, biroq "magʻlub"san.

Nassim Talebning "Qora oqqush" kitobida shunday fikrlar keltirilgan: "Mahoratga tenglashtirilgan "yaxshiroq" tushunchasi biroz muammoli. Goʻyoki bu mahorat muvaffaqiyatga olib keladi. Darhaqiqat, tasodifiy natijalar ham, kutilmagan vaziyatlar ham muvaffaqiyatni taʼminlashi mumkin, lekin, asosiysi, dastlabki turtki baribir tashqaridan qilinadi va yakunda gʻolib hammasini oladi. Biron kishi butunlay tasodifiy sabablarga koʻra oldinga chiqishi mumkin, chunki biz bir-birimizga taqlid qilishni yaxshi koʻramiz, biz uning atrofida toʻplanamiz. Olomon kayfiyatining roli halokatli darajada past baholanadi".

Bu yerda muvaffaqiyat uchun faqatgina mahoratning oʻzi ishlamasligi, omad ham kerakligi, har qanday holatda ham turtki avval tashqaridan boʻlishi aytilgan. Bu menga dastlab futbolni eslatdi. Ikki jamoa toʻp surayotgan bir paytda muxlislarning taʼsiri juda muhim. Toʻgʻri, futbolchilarning mahorati ham kerak. Omad esa undan-da kerak. Biroq muxlislar kayfiyatini ham inkor qilib boʻlmaydi. Raqib jamoaga kuchli bosim qiladigan fanatlar oʻz jamoasi uchun qaysidir maʼnoda ustunlik olib keladi. Natijada "kuchsizroq" deb topilgan jamoa "kuchli"ni magʻlub etishi mumkin. Baxtli tasodif "kuchsiz" uchun gʻalaba keltirdi.

Yana bir misol. Biror mashhur yozuvchi kitob yozadi va kutilmaganda ommaga yoqa boshlaydi. Natijada uning sotuvi ham tezlashadi. Olomonning umumiy kayfiyati qanday boʻlsa, shu ruhda yozilgan kitoblar tezroq mashhur boʻladi. Masalan, "Kaktuslar ham gullaydi", "Baʼzilar olisdan sevarlar" kabi mazmunan sayoz, mavzulari boʻrttirilgan kitoblar.

Umuman olganda, biror narsaning muvaffaqiyat qozonishi goh mahorat, goh omadga bogʻliq boʻlib qoladi. Baʼzan ikkisiga ham. Biroq ommaning eʼtibori, kayfiyatini chetda qoldirib boʻlmaydi.

Biz bor ekanmiz, oʻlim umuman yoʻq. U kelganida esa biz yoʻqmiz.

Epikur

Bir qaraganda paradoksga oʻxshaydi. Tiriklik paytida oʻlim umuman yoʻq. Hayot paytimizda u bizga zarar keltirmaydi. Chunki biz tirikmiz. U kelganida esa biz yoʻq boʻlamiz. Tugʻilmasdan avvalgi yoʻqlik bizga zarar keltirmaganidek oʻlimdan keyingi yoʻqlik ham bizga zarar keltirmaydi.

Bular — epikurchilarning qarashi. Ular oʻlimdan qoʻrqish mantiqsiz va ortiqcha ekanini aytishadi. Bu qarashlar asosiy eʼtiborni koʻproq hayotni qadrlashga, xotirjamlikka erishishga qaratadi.

Qaytishi uchun qilinsa, u yaxshilik emas.

Yaxshilik qilish deganda boshqalarga yordam berish, ular uchun foydali boʻlishni tushunaman. Biroq bu yaxshilik maʼlum bir manfaat, mukofot, eʼtibor kabilar uchun qilinsa, mohiyat yoʻqoladi.

Agar jamiyatda qandaydir foyda uchun yaxshilik qilinsa, bu insonlarning oʻzaro ishonchiga putur yetkazishi mumkin. Yaxshilikni qilgan odam kutilgan natija (eʼtibor, mukofot, manfaat)ni ololmasa, oʻzini xafa yoki aldangandek his qiladi. Bu esa samimiylikning yoʻqolishiga olib keladi.

Soʻz shunday narsaki, u kimningdir mashhurligi yoki baland mavqeyiga tobe boʻlsa, qurolga aylanadi. Bu qurol bilan istalgancha "qurbonlar"ni terib qoʻyish mumkin.

"Qora oqqush"ni toʻqqizinchi marta oʻqish uchun tayyorgarlik koʻryapman. Ehtimol, nimanidir oʻtkazib yuborgandirman bu safar ham. Menimcha, har safar oʻtkazib yuborsam kerak.

Kimgadir tavsiya qilamanmi? Yoʻq! Chunki aynan men oʻqiyotgan narsani auditoriya oʻqishi shart emas. Shunchaki uning ichidan oz-ozdan fikr yozib borishim mumkin. Baʼzi hollarda tavsiya qilmasligim ham odamlarning qiziqishiga sabab boʻlishi ehtimoli bor, axir biz teskari maslahatlarga amal qilishni yaxshi koʻramiz.)

Qogʻozli qafaslar

Hamma OTMlarda rasmiyatchilik degan narsa bor. Albatta, bular qogʻozsiz bitmaydi. Qaysidir ishni hal qilmoqchimisan, unda qatorlashib ketgan, imzo qoʻyilishi kerak boʻlgan ochiq yerlarga qoʻl qoʻydirishing kerak.

Yana kamiga hisobot ham yozishing shart. Hisobotsiz ishning "dalili"ni koʻra olishmaydi axir. Usiz sening qilgan ishlaring deyarli bir pul ayrimlar uchun. Shu-shu ishlarni qildim deya yozasan. Ammo dildan ishlamaysan, oʻqimaysan. Chunki oʻzingni ishlayotgandek tutishing kerak. Goʻyoki katta masʼuliyatni oʻz zimmangga olgansan.

Hisobot ortida koʻpincha qoʻrquv, masʼuliyat ortida esa koʻp hollarda ishonch turadi. "Qogʻozli qafaslar" atrofingni oʻraganida koʻzingga undan boshqasi koʻrinmay qoladi.

Odam boʻl!

Shu gapning tagida qanchadan qancha maʼno bor ekan-a?! Kimdir sizga odam boʻl desa, u oʻshanda nimani nazarda tutgan ekan? "Odam boʻl" deganda balkim oʻgʻrilikni nazarda tutar, ehtimol xurofotlar bilan yashashni aytayotgandir.

Odamga oʻxshab yur, odamga oʻxshab oʻtir, odamday ye degan stereotiplar tagida nima bor ekanki, siz buni koʻr-koʻrona qabul qilishingiz kerak?

Bizda mana shunday fikrlar oʻylab oʻtirmasdan qabul qilinadi koʻpincha. Va shu fikrlar ongingizga singganidan keyin asl mazmundan uzoqlashasiz. Kimningdir "odami" bilan yashaysiz.

Falsafa — qorongʻi xonada qora mushukni qidirishga oʻxshaydi.

Ilohiyot — qorong'u xonada yo'q boʻlgan qora mushukni qidirib, "Men topdim" deya baqirishga o'xshaydi.

Metafizika — qorongʻi xonada qora mushukni izlash va u yerda mushukning umuman yoʻqligiga oʻxshaydi.

Fan — qorongʻi xonada qora mushukni qidirishda fonardan foydalanishga oʻxshaydi.)

Biz insonlar hafta boshini, oy boshini, yil boshini — umuman har narsaning boshini kutishga odatlanganmiz. Mayli, shunday boʻlsa-da, muhimi shu boshlagan qadamlarimiz oxirigacha borishi kerak. Yangi yilingiz bilan)

Mukammal boʻlish juda zerikarli

Har narsaga erishsangiz, har narsa qoʻlingizdan kelsa, umuman qaygʻurmasangiz, muammoga yoʻliqmasangiz, har tomondan kuchli boʻlsangiz...

Har daqiqada odamlar oʻladi. Kimdir kasallikdan, kimdir qotillik sabab, yana kimdir oʻz joniga qasd qilib. Ammo biz faqat alohida insonlarning oʻlimiga qaygʻuramiz: mashhurlar, yulduzlar, qandaydir gʻalati tarzda oʻlganlar, samolyotda dahshatli tarzda halokatga uchraganlar...

Qolganlarni esa shunchaki unutamiz.

Uch tana muammosi

Agar quyosh tizimiga oʻxshash tizimda faqat ikkita sayyora boʻlsa va ularning yoʻnalishiga hech narsa taʼsir qilmasa, ularning harakatini oldindan aniq aytish mumkin. Biroq sayyoralar orasiga uchinchi tanani, olaylik, kometani qoʻshsak, oʻsha kometa vaqt oʻtishi bilan mayda oʻzgarishlar natijasida taʼsir qilishi mumkin. Bu esa oldindan bilishni murakkablashtiradi. Shunday qilib, kichik oʻzgarishlar ulkan sayyoralarning kelajagini hal qiladi.

Dunyomiz esa uchtadan koʻp obyektni oʻz ichiga oladi. U murakkab dinamik tizim.

Braziliyada qanot qoqib yurgan kapalak vaqt oʻtib Texasda boʻronga sabab boʻlishi mumkin. Har bir qanot qoqish maʼlum darajada havo molekulalarini oʻzgartiradi. Bu kichik oʻzgarishlar uch tana muammosini keltirib chiqaradi. Tizim murakkablashar ekan, oldindan aytib berish ham qiyinlashadi.

Bizning muammomiz — nafaqat kelajakni bilmasligimiz, balki oʻtmish haqida koʻp narsa bilmasligimizdir.

Nassim Taleb — Qora oqqush

Kelajakni bilishga harakat qilish tabiatimizda bor. Uning qanaqa boʻlishi, kelgusida nimalar qilishimiz, qanday ishlarni amalga oshirishimiz qiziq boʻlib kelgan. Lekin yana bir muammo bor — oʻtmishni bilmaslik. Ha, toʻgʻri, tarixdan biz natijalarni olamiz, ularga qarab xulosalar chiqaramiz. Biroq oʻsha xulosa qilish mexanizmimiz ham toʻliq javobni bermaydi. Aksariyat javoblar faqatgina aniqlik illuziyasini beradi xolos.

Oʻtmishni oʻrganish haqida yetarlicha bilimga ega boʻlmaslik koʻpincha pand beradi. Biz faqatgina yorqin va esda qolarli voqealarnigina eslab qolishga moyilmiz. Bu esa voqealar ortidagi yashirin dalillarni koʻrishga katta toʻsiq boʻladi.

Agar inson juda aniq boʻlgan haqiqatlarga eʼtiroz bildirsa, uning fikrini oʻzgartiradigan dalillarni topish oson ish emas.

Epiktet

Aniq faktlar yoki yaqqol haqiqatlarga ishonmaydigan odamlar atrofda talaygina. Koʻpincha bunday odamlar dogmatik xarakterga ega boʻladi. Biror bir argumentingizni toʻla asoslab bersangiz ham, "ezadiganlar" doim topiladi. Bu joyda haqiqat emas, hissiyotlar birinchi planga chiqadi. Ming urinsangiz ham, uni qoniqtiradigan "dalil" (dalil deyish mumkin boʻlsa) topolmaysiz. U shunchaki oʻta ishonuvchan, laqma yoki haqiqatni bilsa ham, ataylab bahsda gʻalaba qozonishga harakat qiluvchi boʻlishi mumkin.

Bunday kishi mansabdor yoki hokimiyat egasi boʻlsa, aqlingizni qoʻlida "oʻynatishi" mumkin.