Dass bog‘lovchisining oldinga chiqishi – bu gapda odatda ergash gap ichida keladigan dass ning bosh gapga ko‘chirilishi yoki o‘zgacha joylashuvi bilan bog‘liq masala. Nemis tilida bu hodisa odatda so‘z tartibiga yoki stilistik jihatlarga bog‘liq bo‘lib, quyidagi holatlarda uchrashi mumkin:
1. Ertaroq keluvchi ergash gap (Vorangestellter Nebensatz)
Normada dass bilan boshlangan ergash gap bosh gapdan keyin keladi:
Ich glaube, dass er heute kommt.
(Men ishonamanki, u bugun keladi.)
Lekin ba'zan ergash gap oldinga chiqariladi, bu esa nutqda urg‘u yoki emotsional ta’sirni o‘zgartirishi mumkin:
Dass er heute kommt, glaube ich.
(U bugun kelishini men ishonaman.)
Bunday holatda bosh gapning fe’li darhol kelishi kerak, chunki nemis tilida so‘z tartibining qoidalari bor.
2. O‘ziga xos urg‘u berish
Ayrim hollarda dass bilan boshlangan gap oldinga chiqib, gapning mazmuniga urg‘u beradi:
Dass du das gesagt hast, überrascht mich.
(Sen buni aytganing meni hayratlantiradi.)
Bu yerda asosiy urg‘u gapning dass bilan boshlangan qismiga tushmoqda, ya’ni aynan sening shuni aytganing hayratlantiruvchi holat.
3. Yo‘nalgan so‘roq gaplar (indirekte Fragen)
Ba’zan dass bilan boshlangan ergash gap oldinga chiqishi mumkin, ayniqsa rasmiy yoki yozma uslubda:
Dass er so erfolgreich sein würde, wer hätte das gedacht?
(U shunchalik muvaffaqiyatli bo‘lishini kim o‘ylabdi?)
Bunday gap tuzilmalari odatda hayrat yoki kutilmagan vaziyatlarni ifodalash uchun ishlatiladi.
4. Poetik yoki rasmiy uslubda ishlatilishi
Ba’zan rasmiy matnlarda yoki poetik uslubda dass ergash gapni oldinga chiqarish odatiy holat:
Dass die Natur so schön ist, daran zweifelt niemand.
(Tabiat shunchalik go‘zal ekanligiga hech kim shubha qilmaydi.)
Bu gapning odatiy varianti:
Niemand zweifelt daran, dass die Natur so schön ist.
Birinchi versiyada urg‘u tabiatning go‘zalligiga tushadi, ikkinchisida esa hech kimning shubha qilmasligiga.
Xulosa
Dass bilan boshlangan gapning oldinga chiqishi odatiy bo‘lmasa ham, ba’zi uslubiy yoki grammatik sabablarga ko‘ra uchrashi mumkin. Bu holat:
Urg‘uni o‘zgartirish uchun.
Emotsional ta’sirni kuchaytirish uchun.
Rasmiy yoki adabiy uslubda qo‘llash uchun.
1. Ertaroq keluvchi ergash gap (Vorangestellter Nebensatz)
Normada dass bilan boshlangan ergash gap bosh gapdan keyin keladi:
Ich glaube, dass er heute kommt.
(Men ishonamanki, u bugun keladi.)
Lekin ba'zan ergash gap oldinga chiqariladi, bu esa nutqda urg‘u yoki emotsional ta’sirni o‘zgartirishi mumkin:
Dass er heute kommt, glaube ich.
(U bugun kelishini men ishonaman.)
Bunday holatda bosh gapning fe’li darhol kelishi kerak, chunki nemis tilida so‘z tartibining qoidalari bor.
2. O‘ziga xos urg‘u berish
Ayrim hollarda dass bilan boshlangan gap oldinga chiqib, gapning mazmuniga urg‘u beradi:
Dass du das gesagt hast, überrascht mich.
(Sen buni aytganing meni hayratlantiradi.)
Bu yerda asosiy urg‘u gapning dass bilan boshlangan qismiga tushmoqda, ya’ni aynan sening shuni aytganing hayratlantiruvchi holat.
3. Yo‘nalgan so‘roq gaplar (indirekte Fragen)
Ba’zan dass bilan boshlangan ergash gap oldinga chiqishi mumkin, ayniqsa rasmiy yoki yozma uslubda:
Dass er so erfolgreich sein würde, wer hätte das gedacht?
(U shunchalik muvaffaqiyatli bo‘lishini kim o‘ylabdi?)
Bunday gap tuzilmalari odatda hayrat yoki kutilmagan vaziyatlarni ifodalash uchun ishlatiladi.
4. Poetik yoki rasmiy uslubda ishlatilishi
Ba’zan rasmiy matnlarda yoki poetik uslubda dass ergash gapni oldinga chiqarish odatiy holat:
Dass die Natur so schön ist, daran zweifelt niemand.
(Tabiat shunchalik go‘zal ekanligiga hech kim shubha qilmaydi.)
Bu gapning odatiy varianti:
Niemand zweifelt daran, dass die Natur so schön ist.
Birinchi versiyada urg‘u tabiatning go‘zalligiga tushadi, ikkinchisida esa hech kimning shubha qilmasligiga.
Xulosa
Dass bilan boshlangan gapning oldinga chiqishi odatiy bo‘lmasa ham, ba’zi uslubiy yoki grammatik sabablarga ko‘ra uchrashi mumkin. Bu holat:
Urg‘uni o‘zgartirish uchun.
Emotsional ta’sirni kuchaytirish uchun.
Rasmiy yoki adabiy uslubda qo‘llash uchun.