#Bir_kitob_haqida
⚡️
"Qiyomat" romani tahlili😎
Tahlil“Qiyomat” bir nechta bir-biriga bog‘lanmagan voqealardan tashkil topgan. Voqealarda faqatgina bir juft bo‘ri – Akbara va Toshchaynar zanjir vazifasini bajaradi. Voqealar bo‘rilarning achchiq taqdiri ustiga qurilgan.
Romandagi har bir syujet qahramonlarining taqdiri fojia bilan tugaydi: mehnatkash cho‘pon Bo‘ston bilan bog‘liq voqealar, u kutilmaganda o‘z o‘g‘lini otib qo‘yishi, keyin esa qahr-g‘azab bilan piyonista cho‘pon Bozorboyni otib o‘ldirishi va o‘z hayotiga nuqta qo‘yishi, syujetlardan birida hikoya qilingan Avdiy Kallistratov taqdiri, asardagi yana bir mustaqil syujet – “Oltovlon va yettinchi” hikoyasi – bari Qiyomat qoyim tarzida fojiaviy yakun topgan.
Yozuvchi asarni hikoya qilarkan, bir syujetdan boshqasiga, bir zamon va makondan boshqa bir zamon va makonga shunchalik mohirona silliqlik bilan o‘tganki, bunday ko‘chishlar asarni o‘qiyotgan odamga hech qanday o‘ng‘asizlik tug‘dirmaydi. Bu, albatta, yozuvchining yuksak mahoratidan darak beradi.
Zamon nuqtai nazaridan olib qarasak, asar voqealari 1980-yillarda kechgan. Romanning ikki o‘rnida yozuvchi aktual zamonga ishora qilib ketgan. Birinchisi, Isoning o‘limi bilan bog‘liq voqealar hikoya qilinar ekan, yozuvchi “U kundan bu kunga ming to‘qqiz yuz ellik yildan ortiq vaqt o‘tgan”, deydi. Bu esa romandagi voqealar 1983-yildan keyin yuz berayotganini ko‘rsatadi. Yana bir ishora Ikkinchi jahon urushi bilan bog‘liq bo‘lib, Bo‘ston va Ernazar dialogi orqali beriladi. Ular yangi yaylovlar tomon borarkan, kechib o‘tishi kerak bo‘lgan dovon haqida gapirib, urush boshlangandan, ya’ni salkam qirq yildan buyon bu dovonni hali hech kim oshib o‘tmaganini tilga oladi. Bu esa roman voqealari 1980-yillarda bo‘lib o‘tganidan darak beradi.
Makon nuqtai nazaridan roman voqealari keng planda Qirg‘iziston va Qozog‘iston, tor planda esa Mo‘yinqum sahrolari, Issiqko‘l atroflari, Ola Mangu tog‘larida bo‘lib o‘tadi.
Asarning birinchi darajali qahramonlari rohib otasining tavsiyasi bilan diniy maktabda o‘qishni boshlagan va eski diniy aqidalardan voz kechib, yangi diniy qarashlarni qabul qilishimiz kerak degan yangicha fikrlarni ilgari surgan va shu qarashlari tufayli seminariyadan haydalgan Avdiy Kallistratov hamda o‘z uslubiga ega, ishning ko‘zini bilgan, mahoratli kolxozchi-cho‘pon, haqgo‘y va fikrlarini jasorat bilan ayta olgan Bo‘ston Urkunchiyevdir. Ezgu niyatli Avdiy bunday niyatlariga javoban yomonlik ko‘radi
Romanning ilk ikki bo‘limida bosh qahramon hisoblangan Avdiy uchinchi bo‘limda o‘z o‘rnini yangi tip – Bo‘stonga bo‘shatib beradi. Bo‘ston sovet rejimi qoliplari ostida yashagan xalqning prototipidir. Uning sovet rejimiga qarshi bildirgan tanqidiy fikrlari diqqatga sazovor.
Keyingi qahramonlar esa butun romanni bitta syujet tizimiga birlashtirib turgan bo‘rilar Akbara va Toshchaynardir. Romanda asosan Akbaraning ruhiy holatiga, xarakteriga kuchli urg‘u berilgan. Muallif Akbara va Toshchaynarning bolalari ov jarayonida otib tashlanganidan keyingi sahnani kuchli badiiy lirizm bilan ifodalaydi.
Chingiz Aytmatovning juda ko‘p tanqidiy fikrlarga duch kelgan ushbu asarida diniy qarashlarga keng o‘rin berilgan. Nafaqat Rossiyada, balki qator musulmon davlatlarda ham asar anchagina tanqidlarga uchragan. Tanqidiy fikrlar mavzusi esa “Nima uchun asarda islom diniga emas, xristianlikka keng o‘rin berilgan”ligi edi.
“Qiyomat” romanida yozuvchi Sovet Ittifoqi iqtisodining ajralmas qismi hisoblangan temiryo‘l sohasiga katta ahamiyat bergan. Temiryo‘lchilik va poyezdlar bilan bog‘liq o‘rinlar yozuvchining ikkala romanida ham e’tibordan chetda qolmagan. Romanlarni o‘qir ekanmiz, temiryo‘l va poyezdlar katta vazifani bajaradi, ular chek-chegarasi bo‘lmagan o‘lka hayotining ajralmas ramziday go‘yo.
👉
Kitobni o‘qish📚
@jahonadabiyoti_uz
