2008-yilda Amerika Geofanlar Instituti (AGI) o'zining jamiyat a’zolari bilan birgalikda "Yigirma birinchi asrning kritik ehtiyojlari: geofanlarning o'rni" nomli kichik hujjatini e'lon qiladi. Bu hujjatda yangi hokimiyat, prezident, uning ma'muriyati, federal agentliklar va AQSh Kongressi uchun o’zlarining siyosiy yo'nalishlarini taklif qiladi.
Hujjatda 7 ta milliy masala keltirilgan va ularni hal qilishda geotadqiqotchilarning o’rni ko’rsatilgan. Bular:
- energiya va iqlim;
- suv;
- chiqindilarni yo'q qilish;
- tabiiy xavf-xatarlar;
- ifratuzilma;
- xomashyo;
- ishchi kuchi va ta'lim.
Bu vaqtgacha geotadqiqotchilar yangiliklarda energiya, tabiiy xavf-xatarlar va iqlim o'zgarishi borasida ko'p ko'rinishmagan edi. Geofanlar hech qachon xalq oldida turgan eng dolzarb muammolarning markazida bo'lmagan. "Kelgusi asrning kritik ehtiyojlari" geofanlarni birlashtirish niyatida edi, va keyingi ma'muriyatning siyosatini belgilashida ularni ham eshitishdi.
"Bu hujjat geofanlar oldida turgan eng keng tarqalgan muammolarni va mamlakatning ertangi kun uchun siyosiy muammolarini yoritib beradi. Bu hujjatni tarqatish orqali biz kelgusida xalqning ehtiyojlari qondirilishini ta'minlaymiz. Ma'muriyat va o'z navbatida geofanlar hamjamiyatining sa'y-harakatlari jamiyat ehtiyojlarini qondirishga asosiy hissa sifatida e'tirof etiladi. Energetik, iqtisodiy va ekologik farovonlikni muvozanatlash uchun kurashayotganimizda, geotadqiqotchilar yanada muhim ahamiyat kasb etadi." - AGI ijrochi direktori, doktor Patrick Leahy.
AGI bu hujjatni 2008-yil Geofanlar Kongresining birinchi yillik tashriflar kuni doirasida oltmishdan ortiq geotadqiqotchilar Kongress a'zolariga geotadqiqotlar va ta'limga barqaror investitsiyalarni rag'batlantirishni taklif etishgan.
Shundan buyon bu hujjat har 4 yilda yangilanib turiladi (AQSHdagi prezidentlik saylovlari arafasida va bu – yangi hukumat uchun). 2020-yilda esa 5-versiyasi taqdim etildi.
Hujjatga yangiliklar kiritilib, o’zgartirib turilgan bo’lsa-da, undagi ba’zi tamoyillar o’zgarmagan. Bular:
- Energiya
- Suv
- Iqlim o’zgarishi
Bir qaraganda ularning barchasi 3-tamoyil (Iqlim o’zgarishi) ning atrofida turgandek. Yoqilg’i energiyasidan qayta tiklanuvchi energiya manbalariga o’tish (energy transition), hayot manbasi bo’lmish - suv, chiqindilarni bartaraf etish. Tabiiy ofatlar – muzliklar erishi, dengiz sathi ko’tarilishi, suv toshqinlari, o’rmon yong’inlari, qurg’oqchilik va boshqa falokatlar ham iqlim o’zgarishi natijasi.
O’zbekiston okeandan ancha uzoq, unga chiqish uchun ikki davlatni kesib o’tishi kerak bo’lgan (double-landlocked) ikki davlatdan (2-si Lixtenshteyn) biri ekanligi muzliklar erishi va okean sathi ko’tarilishi tashvishga solmasa-da, iqlim o’zgarishining boshqa ko’rinishlari mavjud: Orol dengizi bunga yaqqol misol. Shuningdek, yildan-yilga oshib borayotgan havo harorati boshqalar kabi bizni ham chetlab o'tayotgani yo'q.
O’tgan yili Sardoba fojiasi sabablari barchamizga ma’lum. Ammo bu voqea USGS tomonidan o’zgacha talqin qilingan.
SDGning bir nechta tamoyillari ham suv, energiya va iqlim o'zgarishi bilan bog'liq.
Biz uchun bu ehtiyojlar qay darajada kritik?
t.me/iGeoscientistUz
Hujjatda 7 ta milliy masala keltirilgan va ularni hal qilishda geotadqiqotchilarning o’rni ko’rsatilgan. Bular:
- energiya va iqlim;
- suv;
- chiqindilarni yo'q qilish;
- tabiiy xavf-xatarlar;
- ifratuzilma;
- xomashyo;
- ishchi kuchi va ta'lim.
Bu vaqtgacha geotadqiqotchilar yangiliklarda energiya, tabiiy xavf-xatarlar va iqlim o'zgarishi borasida ko'p ko'rinishmagan edi. Geofanlar hech qachon xalq oldida turgan eng dolzarb muammolarning markazida bo'lmagan. "Kelgusi asrning kritik ehtiyojlari" geofanlarni birlashtirish niyatida edi, va keyingi ma'muriyatning siyosatini belgilashida ularni ham eshitishdi.
"Bu hujjat geofanlar oldida turgan eng keng tarqalgan muammolarni va mamlakatning ertangi kun uchun siyosiy muammolarini yoritib beradi. Bu hujjatni tarqatish orqali biz kelgusida xalqning ehtiyojlari qondirilishini ta'minlaymiz. Ma'muriyat va o'z navbatida geofanlar hamjamiyatining sa'y-harakatlari jamiyat ehtiyojlarini qondirishga asosiy hissa sifatida e'tirof etiladi. Energetik, iqtisodiy va ekologik farovonlikni muvozanatlash uchun kurashayotganimizda, geotadqiqotchilar yanada muhim ahamiyat kasb etadi." - AGI ijrochi direktori, doktor Patrick Leahy.
AGI bu hujjatni 2008-yil Geofanlar Kongresining birinchi yillik tashriflar kuni doirasida oltmishdan ortiq geotadqiqotchilar Kongress a'zolariga geotadqiqotlar va ta'limga barqaror investitsiyalarni rag'batlantirishni taklif etishgan.
Shundan buyon bu hujjat har 4 yilda yangilanib turiladi (AQSHdagi prezidentlik saylovlari arafasida va bu – yangi hukumat uchun). 2020-yilda esa 5-versiyasi taqdim etildi.
Hujjatga yangiliklar kiritilib, o’zgartirib turilgan bo’lsa-da, undagi ba’zi tamoyillar o’zgarmagan. Bular:
- Energiya
- Suv
- Iqlim o’zgarishi
Bir qaraganda ularning barchasi 3-tamoyil (Iqlim o’zgarishi) ning atrofida turgandek. Yoqilg’i energiyasidan qayta tiklanuvchi energiya manbalariga o’tish (energy transition), hayot manbasi bo’lmish - suv, chiqindilarni bartaraf etish. Tabiiy ofatlar – muzliklar erishi, dengiz sathi ko’tarilishi, suv toshqinlari, o’rmon yong’inlari, qurg’oqchilik va boshqa falokatlar ham iqlim o’zgarishi natijasi.
O’zbekiston okeandan ancha uzoq, unga chiqish uchun ikki davlatni kesib o’tishi kerak bo’lgan (double-landlocked) ikki davlatdan (2-si Lixtenshteyn) biri ekanligi muzliklar erishi va okean sathi ko’tarilishi tashvishga solmasa-da, iqlim o’zgarishining boshqa ko’rinishlari mavjud: Orol dengizi bunga yaqqol misol. Shuningdek, yildan-yilga oshib borayotgan havo harorati boshqalar kabi bizni ham chetlab o'tayotgani yo'q.
O’tgan yili Sardoba fojiasi sabablari barchamizga ma’lum. Ammo bu voqea USGS tomonidan o’zgacha talqin qilingan.
SDGning bir nechta tamoyillari ham suv, energiya va iqlim o'zgarishi bilan bog'liq.
Biz uchun bu ehtiyojlar qay darajada kritik?
t.me/iGeoscientistUz