Anqaraning Suriyadagi kurd anklaviga nisbatan strategiyasi A.Qodirov, siyosiy ekspert Suriya harbiy-siyosiy dinamikasi yana Anqaraning kurd anklaviga nisbatan uzoq muddatli strategiyasi masalasini kun tartibiga olib chiqmoqda. Turklar uchun bu masala nafaqat milliy xavfsizlik muammosi, balki kengroq geosiyosiy o‘yinning qismidir: kurd omili Turkiyaning mintaqaviy ambitsiyalari va iqtisodiy manfaatlari bilan chambarchas bog‘langan.
Xavfsizlik: KIPni zaiflashtirish – asosiy maqsad Anqara uchun Suriya kurd anklavi jiddiy tahdid hisoblanadi, chunki u Turkiyada va qator boshqa mamlakatlarda terrorchi tashkilot deb e’tirof etilgan Kurdiston Ishchilar Partiyasi (KIP) bilan yaqin aloqada. Suriya kurdlarining harbiy kuchi — Suriya Demokratik Kuchlari (SDK) va Xalq Mudofaa Kuchlari (XMK) — taxminan 100 ming jangchidan iborat bo‘lib, Suriya hududining 30% gacha qismini, jumladan, neftga boy hududlarni nazorat qiladi. Anqaraning asosiy maqsadi ularning harbiy-siyosiy qudratini yo‘q qilishdir.
KIPning qamoqdagi yetakchisi Abdulla O‘jalonning qurolli kurashni to‘xtatish haqidagi bayonoti Turkiya uchun diplomatik yutuq bo‘ldi. Uning ozod qilinishi evaziga hattoki KIPni harbiylashtirishni to‘xtatish bo‘yicha maxfiy kelishuvlarga erishildi. Bu esa 2028-yilgi saylovlar oldidan Prezident Erdog‘an uchun muhim siyosiy karta bo‘lishi aniq. Agar KIP chindan ham murosaga boradigan bo‘lsa, bu avtomatik ravishda Suriya kurdlarining pozitsiyalarini zaiflashtiradi, biroq to‘liq qurolsizlanish ehtimoli past.
Geosiyosiy hisob-kitob: proksi kuchlar orqali nazorat Anqara Suriyadagi sunniy guruhlarga, jumladan, unga sodiq muxolif kuchlarga tayanmoqda. Uning siyosati nafaqat kurdlarga, balki Eron ta’siridagi shia tuzilmalarga, shuningdek, alohida mavqega ega alaviy va nasroniy jamoalariga ham qarshi yo‘naltirilgan. Bu borada Anqara Damashqning yangi hukumati bilan hamfikr – ular ham kurdlar ta’sirini kamaytirishga qiziqish bildirmoqda.
Turkiya strategiyasining muhim elementi Suriyada yashayotgan 3 mlnga yaqin qochoqni kurd anklaviga qaytarish rejasidir. Bu esa mintaqadagi demografik muvozanatni o‘zgartirishi mumkin.
Iqtisodiy omil: savdo va resurslarni qo‘lga kiritish Turkiya kurd harbiy tuzilmalariga qarshi harbiy operatsiyalarni olib borish bilan birga Damashq bilan iqtisodiy aloqalarni ham qayta tiklamoqda. 2024-yilda ikki davlat o‘rtasidagi savdo hajmi 30% ga oshib, $2,5 mlrdga yetdi. Anqara Suriya energetikasi, transport va qurilish sohalarini tiklashga qiziqmoqda, biroq ushbu sektorlarga kirish kurdlarning muhim neft-gaz konlarini nazorat qilishi bilan cheklanmoqda.
Bu vaziyatda Turkiya va AQSh manfaatlari keskin to‘qnashadi. Vashington o‘z kurd ittifoqchilarini qo‘llab-quvvatlashda davom etmoqda, bu esa Anqaraning ularning resurslarni boshqarishdagi rolini yo‘q qilish strategiyasini qiyinlashtirmoqda. Shunga qaramay, Turkiya kelajakda Suriya davlat tuzilishi o‘zgarishi bilan kurdlarning nazorat hududi qisqarishiga umid qilmoqda.
Xulosa qilib aytganda, Turkiya murakkab ko‘p darajali o‘yinni olib bormoqda, bunda kurd anklavi kengroq strategik rejalarining faqat bir qismidir. Anqara quyidagilarga erishishni ko‘zlamoqda:
1) KIP va unga aloqador qurolli guruhlarni zaiflashtirish;
2) Suriya hududini sunniy proksi kuchlar orqali nazoratga olish;
3) strategik resurslarga kirish imkoniyatini kengaytirish;
4) qochoqlar omilidan foydalanib, mintaqadagi demografik muvozanatni o‘zgartirish.
Biroq, ushbu strategiyaning muvaffaqiyati ko‘p jihatdan AQSh, Suriya hukumati va kurd administratsiyasining pozitsiyalariga bog‘liq bo‘ladi. Mintaqadagi kuchlar muvozanati hanuz beqaror bo‘lib qolmoqda va Turkiya o‘z maqsadlariga erishish uchun hali yana bir qancha muhim harakatlarni amalga oshirishi kerak.
@erontahlili
