#tasavvuf
Mansur Hallojning fikricha, barcha dinlar mohiyatan ilohiy bo‘lib, barchasi birdir.Yagona haqiqatga turli tomonlardan qarashlar - dinlardagi tafovutni shakllantirgan. Dinlarning birligi muhim; barcha din ahllarining maqsadi va xohishi aslida bir xil – Haqqa intilish. Shu nuqtayi nazardan, ularning hammasi o‘zicha haq. Farqi nomlanishda va shaklda, xolos. Bu yerdagi tag mohiyatida yotgan falsafa shuki, inson o‘zi tanlagan dinga emas, balki Alloh tomonidan tanlangan dinga e’tiqod qiladi…buyurilgan narsalarning ba’zilari iroda etilgan bo‘lsa, ba’zilari iroda etilmagan, lekin faqatgina iroda qilingan narsa sodir bo‘ladi, deydi.
Mansur Halloj, Muso a.s.ning so‘zlari ham, Fir’avnning so‘zlari ham: “Bu so‘zlar oldindan belgilab qo‘yilgan va o‘zgarmas taqdir natijasida aytilgan”, deydi. Iblisning Odam a.s ga sajda qilmasligini ham Halloj tavhid, ishq va futuvvat nuqtayi nazaridan talqin qilgan. Unga ko‘ra, Iblis Allohdan o‘zgaga sajda qilmaslikni, ilohiy taqdirda belgilab qo‘yilganligini bilgan va sajda qilish amrini sinov va zohiriy bir xusus deb bilgan.
Iblis Allohga qattiq bog‘langani uchun Undan boshqa hech kimga ta’zim qilmas, sajda qilish sharafini faqat Ungagina saqlagan. Haqning “Agar sajda qilmasang, seni abadiy azoblayman” degan ogohlantirishiga qarshi: “Azoblanayotganimda meni ko‘rib turasanmi?” deb so‘raydi. "Ha" deb javob olganida, “Meni ko‘rib tursang, unda bu azobga chidashga arziydi”, deydi.
Mansur Halloj - ishqni rohat-u zavq emas, dard-u azob deb bilar, oshiq hech ikkilanmay, ma’shuqa uchun eng alamli azobga chidashi kerak, deydi. Rivoyatga ko‘ra, u qatl qilingan kuni tanasidan oqayotgan qon bilan tahorat olib, “Ishq namozi uchun faqat qon bilan tahorat qilinadi” degan ekan.
Halloj fanoda shu darajaga erishganki, "butun borlig‘imda Allohdan o‘zgasi yo‘q, Uning huzurida men ham yo‘qlikka aylandim, faqat Alloh bor" degan mazmunda "Analhaq" degan. Biroq, uning bu bayonoti bilan o‘zini xudo deb da’vo qilgan degan hukm xato. Uning bu boradagi to‘liq bayonoti quyidagicha: “Agar Allohni tanimasangiz, Uning asarini taning va biling, mana shu asar – mana menman, men haqman, chunki men abadiy Haq bilan haqman.” (K.Tavosin, 208).
©Booklover
Mansur Hallojning fikricha, barcha dinlar mohiyatan ilohiy bo‘lib, barchasi birdir.Yagona haqiqatga turli tomonlardan qarashlar - dinlardagi tafovutni shakllantirgan. Dinlarning birligi muhim; barcha din ahllarining maqsadi va xohishi aslida bir xil – Haqqa intilish. Shu nuqtayi nazardan, ularning hammasi o‘zicha haq. Farqi nomlanishda va shaklda, xolos. Bu yerdagi tag mohiyatida yotgan falsafa shuki, inson o‘zi tanlagan dinga emas, balki Alloh tomonidan tanlangan dinga e’tiqod qiladi…buyurilgan narsalarning ba’zilari iroda etilgan bo‘lsa, ba’zilari iroda etilmagan, lekin faqatgina iroda qilingan narsa sodir bo‘ladi, deydi.
Mansur Halloj, Muso a.s.ning so‘zlari ham, Fir’avnning so‘zlari ham: “Bu so‘zlar oldindan belgilab qo‘yilgan va o‘zgarmas taqdir natijasida aytilgan”, deydi. Iblisning Odam a.s ga sajda qilmasligini ham Halloj tavhid, ishq va futuvvat nuqtayi nazaridan talqin qilgan. Unga ko‘ra, Iblis Allohdan o‘zgaga sajda qilmaslikni, ilohiy taqdirda belgilab qo‘yilganligini bilgan va sajda qilish amrini sinov va zohiriy bir xusus deb bilgan.
Iblis Allohga qattiq bog‘langani uchun Undan boshqa hech kimga ta’zim qilmas, sajda qilish sharafini faqat Ungagina saqlagan. Haqning “Agar sajda qilmasang, seni abadiy azoblayman” degan ogohlantirishiga qarshi: “Azoblanayotganimda meni ko‘rib turasanmi?” deb so‘raydi. "Ha" deb javob olganida, “Meni ko‘rib tursang, unda bu azobga chidashga arziydi”, deydi.
Mansur Halloj - ishqni rohat-u zavq emas, dard-u azob deb bilar, oshiq hech ikkilanmay, ma’shuqa uchun eng alamli azobga chidashi kerak, deydi. Rivoyatga ko‘ra, u qatl qilingan kuni tanasidan oqayotgan qon bilan tahorat olib, “Ishq namozi uchun faqat qon bilan tahorat qilinadi” degan ekan.
Halloj fanoda shu darajaga erishganki, "butun borlig‘imda Allohdan o‘zgasi yo‘q, Uning huzurida men ham yo‘qlikka aylandim, faqat Alloh bor" degan mazmunda "Analhaq" degan. Biroq, uning bu bayonoti bilan o‘zini xudo deb da’vo qilgan degan hukm xato. Uning bu boradagi to‘liq bayonoti quyidagicha: “Agar Allohni tanimasangiz, Uning asarini taning va biling, mana shu asar – mana menman, men haqman, chunki men abadiy Haq bilan haqman.” (K.Tavosin, 208).
©Booklover