Mahallada duv-duv gap

Унча-мунча подкастлар билан улашмайман. Аммо анчадан бери охирги юз йиллик тарихимиз, айниқса мустақиллик даври боши тўғрисида бундай асосли интервью эшитмагандим. Барчага тавсия қиламан, вақтингизга ачинмайсиз!

АҚШ геостратеглари Россияни уруш давомида кучсизланганидан фойдаланиб, уни халқаро саҳнадаги таьсирини йўққа чиқармоқчи чоғи. Суриядаги воқеалар айнан шуни тасдиқламоқда.

Сурия Россия учун жуда муҳим ҳудуд - яқин шарқдаги ягона ҳамкори деса ҳам бўлади. Хориждаги энг катта ҳарбий базаларидан бири ҳам айнан шу ерда, ва у Ўртаер денгизидаги Россиянинг ягона базаси. Нефтни гапирмаса ҳам бўлади.

Буни амалга ошириш учун, Сурияда Туркия қўллаетган жиҳодчилар ва АҚШ қўллаетган қурдлар бирга ҳаракат қилмоқда. Яқин кунларда мамлакат ҳудудини тўлиқ қўлга киритиб, коалицион ҳокимият тузсалар керак.

Лекин Сурия билан режа тугамайди.

Грузияни ҳам Россия таьсиридан чиқариш ҳаракатлари давом этмоқда ва менимча 2025 йилда бунга эришадилар.

Эронни ҳам Исроил билан уруш орқали силтамоқдалар. 2025-2026 йилларда, Эрон ҳарбий жиҳатдан кучсизланиб, революция ва ҳукумат тўнтаруви рўй берса хайрон бўлмайман.

Аммо бу билан тугайди деб ўйламайман. Булардан сўнг Қозоғистон ва Ўзбекистон Россиянинг қолган аҳамиятли ҳамкорлари сифатида эьтибор марказига тушади. Ва биз нафақат Россия, балки Хитой биқинида бўлганимиз учун ҳам АҚШ бош бўлган ғарбга ўз таьсири остига олиш учун навбатдаги муҳим ҳудуд бўламиз.

Бизга таьсир ўтказиш учун улар фойдаланиши мумкин бўлган механизмлар сероб - Афғонистон омили (бекорга шунча қурол яроқ ташлаб кетмагандирла), сув танқислиги (Қўштепа), экспорт бозорларимизга таьсир ўтказиш, қарзга ботириш, Қорақалпоғистон омили ва миллатлараро муносабатлар, ва ҳ.к.

Албатта, ҳудди шу услублардан бизни ушлаб туриш учун Россия ҳам, Хитой ҳам фойдаланиши мумкин ва фойдаланяпти ҳам. Аммо Россиянинг империячилик сиесати даври шу ўнйилликда тугайди менимча, Хитой эса кескин ҳаракатдан кўпинча тийилади.

Икки бир бирига боғланган кемадан каттаси чўкса, кичигини тортиб кетади. Шу даврда сиесий мустақиллигимизни маьлум даражада сақлаб қолиш, ва катта давлатлар ўйинчоғига айланмаслик ҳукуматдан катта маҳорат талаб қилади.

Аммо, кимлардир 100 йилни мўлжаллаб режалар тузяпти, кимлардир эса ҳануз хола-холакасим ўйнаб юрибти…

Бруклиндаги қотил наркоман бўлиб чиқяпти.

Америка орзуси ҳамда Ўзбекистонликлар у ерга интилиши ҳақида икки оғиз айтмоқчиман.

Охирги йилларда АҚШга ноқонуний йўллар билан бориш ҳолатлари кескин кўпайди. Ўн минглаб ватандошларимиз шу йўллар билан борди, кўпи кира олди ҳам.

Бориш истагидагилари ҳам юз минглаб бўлса керак. Айни дамда ҳам йўлга чиққан бир нечта оилани танийман.

АҚШга ўқиганлигим ва кўп боришим сабабли жуда кўп ўзбекларни биламан. Бу йил ҳам уч хафта иш билан бир нечта штатда бўлиб келдим. Ишимдан ташқари, борганлар билан кўп мулоқот қилдим, турли ходисаларни гапириб бердилар. Айримлари билан бўлишмоқчиман.

Умумий хулосам - кириб ҳужжат қилолганларни аксарияти иш топиб оиласини боқяпти. Аммо, лекин, бироқ…

Биринчидан, йўл ўта хавфли. Охирги йил борганлар аввал Никарагуага учиб, у ердан ноқонуний равишда, Гондурас ва Гватемала орқали Мексикага киришган. Чегаралар пиеда кесиб ўтилган, олиб ўтувчилар - турли жиноят гуруҳлари ва наркокартель одамлари.

Бир киши у билан ўтаетган ўзбек оиласидаги аелни, олиб кетиб бир кун зўрлашганини гувоҳи бўлган. Бошқа ватандошимиз у билан бир гуруҳда бўлган ўзбек бўлмаган бир ёш оилани, олиб ўтувчилар чўлга олиб чиқиб эрига “ёки хотинингни олиб қолиб, сени ва икки фарзандингни АҚШ чегарасига олиб борамиз, ёки ҳаммангни шу ерда ўлдириб кўмиб кетамиз” деб айтган. Эр икки фарзанди билан АҚШда, хотини картель қўлида қолиб кетти.

Бундай воқеалар жуда кўп эмас, аммо бўлиб туради.

Иккинчидан, киргандан кейинги вазият. Ҳеч ким оч қолмаятпи. Аммо ҳақиқий олий маьлумоти бўлмаган ва тил билмаганларни ичида зўр бўлиб кетганлар жуда оз, асосан кундалик харажатларни қоплаб юришибти. Тўғри, машинаси яхши ва маиший жиҳатдан ҳает қулайроқ. Аммо иши оғир ва шахсий ҳаетга вақти деярли йўқ. Тракда бўлса, хафталаб йўлда бўлади. Турмуш ўртоқлари юриб кетган ва ажрашиб кетганларни кўпини эшитдим. Доставкада бўлса, кунига 12-14 соатлаб ишлайди. Битта оддий қора ишда 8 соат ишлаб оила боқиб бўлмайди. Стресс, асаб кетиши, руҳий зўриқиш натижасида соғлиқ кетади ва хатто оилавий зўравонлик келиб чиқиши мумкин. Шу бугун Бруклинда (Нью-Йорк) бир 24 ёшли ўзбек йигит ўз онаси, кеннойиси ва унинг 5 ва 4 ёшли фарзандларини пичоқлаб ўлдиргани шов-шув бўлди (ҳавола пастда). Ўтган йил давомида бир нечта ўзбек эркак ўз хотинини пичоқлаганлиги тўғрисида хабарлар чиқди.

Учинчидан, кўпчилик “энг асосийси - фарзандларим оёққа туриб кетиши имкониятлари анча катта” деган орзуда яшайди. Аммо бу масалада ҳам муаммолар бор…

Аниқ билган еки танишларим билан бўлган воқеаларни айтаман, ўзбеклар билан. Бир мусулмон намозхон оила еш фарзандлари билан 10 йилча олдин борган. Фарзандлари катта бўлиб христиан динига ўтиб кетти. Ота бир ўзи қолиб кетти. Бошқа танишим ягона ўғил фарзанди вояга етиши билан бир америкалик қизни уйига кўчиб кетти. Яна бир танишимнинг икки қиз фарзанди эрга тегмасдан, алоҳида “американча” яшашяпти.

Американи орзу қилаетганлар аниқ билсин - фарзандлари ўзбек бўлмайди, неваралари эса катта эҳтимол билан мусулмон ҳам бўлмаслиги мумкин.

Маслаҳатим - болаларимизни шу ерда зўр ўқитайлик ва тарбиялайлик. Яхши касб эгаси бўлиб ривожланган давлатларга бориб яхши ишларда 5-10-15 йил ишласин. Аммо болалигидан ватанини севсин, ва ҳеч қаерда батамом қолиб кетмасин. Жуда бўлмаса бир оёғи Ўзбекистонда бўлсин.

Qiziq, yangi tayinlovlar bormikin?!

Bugun soat 20.30 da efirga ketadi. Yaxshi suhbat bo’lgan.

Давлат идоралари жамоатчиликка қулоқ тутиши - бу доим яхши ходиса. Жамоатчилик фикри еки талаби инобатга олинишининг ҳар бир ҳолати ҳукуматга ишончни оширади. Бундай ишонч ҳозир сувдек зарур.

Энди, аҳоли учун электр энергияси ва табиий газ нархларини пастлатмасада, ойлик квоталарни 35-50 фоиз ошириш керак, жуда паст белгиланганлиги кўп таькидланди. Масалан, электр учун 200 эмас, 300-350 квт квота тўғрироқ, ҳақиқатга яқинроқ бўлар эди.

Кутамиз!

16 апрель куни Вазирлар Маҳкамасининг қарори билан электр энергияси ва табиий газга тарифлар оширилди ва ижтимоий нормалар киритилди.

Ўзи нархлар ошиши кутилаетган эди, ва аслида иқтисодий томондан оширилиши тўғри. Аҳолига электр энергияси ва газни таъминлаш тизими капитализмга асосланган, эркин ва барқарор иқтисодиет қураетган давлатда ўзини харажатларини ўзи қоплаши керак ва давлатдан субсидиялар компанияларга эмас, тўғридан тўғри муҳтож аҳоли қатламларига берилиши керак.

Аммо, лекин, бироқ...

Биринчидан, бундай кескин ошириш (ток 50-300%га, газ 90-400%га) шок терапиясига ўхшаяпти. Бошқа давлатларда шок терапиясидан аввал анча муҳокамалар, аҳолига батафсил ва давомий тушунтиришлар, уланинг барча саволларига жавоб бериш жараени бўлади. Бизда муҳокама кўриниши бўлди холос, ҳақиқий муҳокамаларни кўрмадик.

Иккинчидан, 4 йилдан бери тарифлар инфляция бўлаетганига қарамасдан умуман оширилмай келинаетган эди. Шу ошириш ҳар йили инфляция даражасида 10-12% миқдорида қилиниб келганида, шок бўлмас эди. Фикримча, бу ишни бирданига бу даражада оширмасдан, 3-4 йил давомида ҳар йили 20% даражасида ошириб, натижасини таҳлил қилиб, сўнг ижтимоий нормани киритиб амалга оширса тўғри бўлар эди.

Учинчидан, аслида кескин оширишдан аввал, ушбу тизимлардаги самарасизликларни бартараф қилиш орқали ҳам анча маблағ тежалиши мумкин эди. Бу тизимларда коррупция ва ўғирлик гуллаб ётибти, ношаффоф шартномалар, сирли экспорт контрактлари, бозорга тўғри келмайдиган нархлар.

Аммо тизим самарадорлигини ошириш давлат бошқарувидагилар учун қийин, кучли билим ва тажриба талаб қилади, биз эса уларнинг айримлари ақлдан фойдаланишни умуман хуш кўрмасликларини маъмурий ислоҳот, бозорларни монополлаштириш, автомобилларни рўйхатдан ўтказиш нархини дунеда йўқ даражага олиб чиқиш ва кўплаб бошқа мисолларда кўрдик. Уларга шунчаки нархни ошириб қўйиш тез ва осон. Аҳоли шароитига таъсири унча қизиқ эмасга ўхшаяпти.

Тўртинчидан, охирги ярим йил давомида мен бир неча бор таъкидладим – биз, яъни давлатимиз, ҳудудий ва жахон иқтисодиетини бир парчасимиз. Охирги йиллар давомида дунеда кўплаб бизни ҳам иқтисодиетимизга жиддий таъсир кўрсатувчи ходисалар бўлмоқда – Россия-Украина уруши ва Россия-Ғарб манфаатлари тўқнашуви, шунингдек катта уруш бўлиши эҳтимоли кучайиб бораетгани, Россияда миллатчилик авж олаетгани, Эроннинг Исроил ва Ғарб билан муносабатлари кескинлашаетгани, ҳудудда кечаетган қўрғоқчилик ва Афғонистон Амударени сувини ола бошлагани, Афғонистон толиблар бошқарувида харбий жиҳатдан кучайиб бораетгани, жаҳон иқтисоди ўсиши суратлари пасайгани, глобализация жараенлари ортга қайтаетгани ва ҳ.к. Қозоғистон ва Россияда ҳозирда кечаетган кучли сел ва тошқинлар натижасида бўғдой нархи кескин ошиши мумкинлигини кимдир ҳисобга олаетганмикин?

Бундай кескинлашаетган глобал вазият давлат бошқарувидан ўта эҳтиеткорона, узоқни кўрувчи ва тежамкор сиесатни талаб қилади. Биз эса охирги йиллар аксини кўряпмиз. Ишқилиб, охири бахайр бўлсин.