Tarix va Tahlil

​​Mash'um xato

Yevropaning uygʻonishi oʻn toʻrt asrdan ortiq davom etgan va cherkov tomonidan majbur qilingan qattiq uyqudan uygʻonish boʻlgani hammaga maʼlum. Mazkur davomli va qattiq uyqu davrida nimalar boʻlganini kelgusida qisman bayon ham qilamiz. Shuningdek, Yevropa renessansi – uygʻonishi asosan yevropaliklarning Andalus va Saqalliyada (Sitsiliya) hamda salib yurishlari davrida musulmonlardan taʼsirlanganlari tufayli boʻlganini yevropaliklarning oʻzlaridan olgan iqtiboslarimiz orqali bayon ham qilamiz.

Xalqlarning hayotida roʻy beradigan Yevropa renessansi – uygʻonishiga oʻxshash katta oʻzgarishlar bu boradagi harakatning mafkurasiga bogʻliq boʻladi. Yevropa renessansi cherkovga qarshi boʻlgani uchun uning mafkurasi ham asosan cherkovga va feodallikka qarshi boʻlganini hamma yaxshi biladi.
Shuningdek, Yevropa uygʻonishining mafkurasi yunon falsafasi asosida boʻlgani ham hammaga maʼlum. Ushbu fikrning dalili sifatida “Olimp” saytidan olingan quyidagi iqtibosni keltiramiz:
"Renessans va gumanizm davrida Yevropada yunon falsafasining qayta tirilishi yuzaga keldi. Bu esa oʻz navbatida uygʻonish davridagi platonchilik va arastuchilikdan boshlab, Yevropaning barcha falsafiy fikrlarining rivojlanishiga oʻz taʼsirini koʻrsatdi".

Yevropaliklarning yunon falsafasini asosan musulmon faylasuflarining arab tilidan lotin tiliga tarjima qilingan asarlari orqali oʻrganganlari ham maʼlum va mashhur.

Shu yerga kelganda bir narsani — yunon falsafasini oʻrganish jarayonida musulmonlarda alohida, yevropaliklar alohida xulosaga kelganini koʻramiz.
Musulmonlar “Yunon falsafasini oʻrganib, dunyoni va uning siru asrorlarini anglab yetishda aqlga va vahiy — ilohiy taʼlimotga asoslanamiz”, degan xulosaga kelib toʻxtaganlar.

Yevropaliklar esa “Dunyoni va uning siru asrorlarini anglab yetishda faqat aqlga suyanamiz va vahiy — ilohiy taʼlimotni mutlaqo inkor qilamiz”, degan xulosaga kelganlar.

Oʻz-oʻzidan “Yuqorida aytilgan bir falsafani — yunon falsafasini oʻrganish oqibatida ikki xil natija chiqishining sababi nima?” degan savol paydo boʻladi. Bu savolning javobiga “Oradagi farqning sababi, ikki tomon iymon keltirgan va taʼlimotlariga amal qilgan ikki dindadir”, degan javobni beramiz.

©️Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf, "Olam va odam, din va ilm"

@Tarix_va_Tahlil

Qoraqalpogʻistonda

Bolshevik komissarlar, shuningdek, madrasalar, masjidlar va eski maktablarni xalqning tafakkuri uchun kurashda ozining asosiy raqobatchilari deb hisoblab, Amudaryo bolimidagi diniy arboblarga "salib yurishi" ni otkazdi. Qizil askarlar ortasida ichkilikbozlik, ogrilik, poraxorlik, talonchilik, ayollarni zorlash avj oldi. Aholining aksariyat qismi yangi hokimiyatning bunday siyosatidan norozi bolib, unga qarshi kurashga choglandi. Mahalliy aholining bu kurashini Ural kazaklari (ular 1874-yili Amudaryo bolimiga kochirilgan edi) ham qo`llab-quvvatlashgan.

@Tarix_va_Tahlil

Совет даврида ўзбек халқининг муҳожирлик тарихи.
Ўзбек диаспоралари
Тарихиймаълумотларда аҳолининг ўзлари яшаб турганжойларидан кўчиб
туриш жараёни "миграция" деб аталади. Муҳожир тушунчаси эса ўзининг
асл ватанини йўқотган кишиларга нисбатан қўлланилиб, муҳожирлик ҳам
тарихий воқелик сифатида ўзининг узоқ ўтмишига эгадир Инсоният
тараққиёти шуни кўрсатадики, асл ватанларидан ажралган, муҳожирликка
маҳкум бўлган кишиларга ҳеч қачон осон бўлмаган. Тарихни цивилизаци-
он тадқиқ қилиш асосчиларидан бири А. Тойнби фикрича, "Ижтимоий пил-
лапоялардан кўтарилиш қобилиятини камбағаллик ёки таъқиблар таҳдиди
билан ватанини тарк этган ва ўзга юртга бахт излаб борган муҳожирлар ора-
сида кузатиш мумкин. Ижтимоий талафотлар – муҳожирликнинг ўзгармас
ҳамроҳи бўлган. Нотаниш одатлар, удумлар, тил, маҳаллий аҳолининг ирим-
лари муҳожирларга қарши созлангандай уларнинг бор куч-қувватини бегона
атроф-муҳитдаги кишилар орасида ўрнашишга сафарбар қилишга мажбур
қилган"
.
Совет ҳокимияти ўрнатилгунга қадар ҳозирги Ўзбекистон ҳудудида
муҳожирлик жараёни оммавий тус олмаган, унинг кўп ҳолларда якка тартиб-
да мавжудлиги кузатилган. Фақатгина халқ қўзғолонлари, чет эл босқинлари
каби кескин сиёсий воқеалар жараёни кечган пайтларда аҳолининг жабрлан-
ган қисми ўзлари яшаб турган ҳудудлардан қўшни мамлакатларга кўчганлар.
Муҳожирликнинг асосий омиллари: "солиқ зулми", "дон ва нонгамуҳтожлик",
"уруш ва қўзғолонлар пайтида ирригация иншоотларининг издан чиқиши",
"савдо-сотиқ эҳтиёжи", "мусулмонларнинг муқаддас шаҳарлари Макка ва
Мадинага ҳаж зиёрати" кабиларда намоён бўлади.
1917 – 1924 йилларда Туркистон минтақасида кечган сиёсий жараён-
лар туфайли мислсиз муҳожирлик вужудга келди. 1918 йилнинг февраль
ойида Туркистон Мухторияти ҳукумати қонга ботирилгандан сўнг со-
вет ҳукуматидан халқнинг ишончи қайтди. Биринчи демократик маҳаллий
ҳукумат аъзоларининг бир қисми, жумладан, ҳукумат бошлиғи Мустафо
Чўқай ҳам аввал Грузияга, 1921 йилда эса Францияга муҳожирликка жўнаб
кетишга мажбур бўлди.
Кейинчалик Туркистон АССР, БХСР, ХХСР ҳудуди бўйлаб кўчиб ва қочиб
юрганлар ҳам анчагина фоизни ташкил қилиб, ҳукуматлар қочоқларни ўз ер-
ларига қайтариш чора-тадбирларини кўришган. Қочоқларни қайтариш билан
боғлиқ махсус комиссиялар тузилди.

@Tarix_va_Tahlil

Ibn Xaldunning tarix fani haqidagi qarashlari

Ibn Xaldunning xizmati avvalo shunda ediki, tarixga u "o'tmishdagi barcha siyosiy voqealar, sulolalar va hodisalar haqidagi ma'lumotlardan ko'ra, nafis tarzda taqdim etilgan va rivoyatlar bilan sugʻorilgan" deya taʼrif bergan edi. Uning yozishicha, tarix "yangi fan" bo'lib, u "ichki ma'no" ni ochib, "mavjud narsalarning sabablari va kelib chiqishini, hodisalarning qanday va nima uchun kerakligi ilmlari manbaini" bayon etib berishi lozim edi.

Bu ichki mohiyatni topish uchun, Ibn Xaldun oqilona, tahliliy yondashuvni ishlab chiqdi, unda u siyqasi chiqqan gap-soʻzlar va an'anaviy g'oyalarni rad etdi, xurofot va dalillanmagan ma'lumotlarni inkor qildi. Uning fikricha, ko'pincha tarix tanqidiy munosabatsiz, puxta izlanishsiz, siyosat, urf-odatlar, sivilizatsiya va ijtimoiy tuzilmalar haqida ma'lumotlarsiz bitilgan. Raqamlar bo'rttirib ko'rsatilgan – qo'shin, daromadlar, boylik; hikoyalar ularning ehtimolligi tekshirilmasdan yoki qilinishi mumkin boʻlgan xatolar hisobga olinmasdan qabul qilingan.
Misol tariqasida, Ibn Xaldun ko'plab tarixlarda takrorlangan mashhur xalifa al-Ma'mun haqidagi "Arab kechalari" (koʻpchilik u ertaklarni oʻqigan, yoki eshitgan va undagi voqealar haqida ma'lum tasavvurga ega) ertagiga ishora qiladi. Ibn Xaldun uchun bu ertak tarix sifatida qabul qilinishi mumkin emas edi. "Undagi voqea-hodisalar al-Ma'munning dindorligi va ilmiga, ota-bobolarining hayot tarziga qanday mos kelishi mumkin? ... O'zini o'ylaydigan yovuz kimsalardan biri kabi o'zini tutishi qanday toʻgʻri boʻlsin?"

Uning so'zlariga ko'ra, bunday hikoyalar eski yilnomachilarning asarlarida muntazam uchrab turadi, haqiqiy tarixchi esa kumush va oltinni turli metal boʻlaklaridan ajrata bilishi lozim.

Bundan tashqari, Ibn Xaldun aytadiki, tarixchilar shuni bilishi kerak – sharoit va urf-odatlar o'zgaruvchan bo'ladi. Masalan, ilgari, Islomning buyuk tarixchilaridan biri al-Mas'udiy, dunyoning sharoitini, mazhab va urf-odatlarni, mamlakatlar va sulolalarni tasvirlab bergan va uning asarlari tarixchilar uchun asosiy ma'lumotnomaga aylangan edi. Ammo o'tgan asrlarda yer yuzi o'zgardi. Aholi o'zgardi. Iqlim o'zgardi. Qora o'lat butun dunyoni qamrab oldi, qabilalar va sulolalarni zaiflashtirdi, har tomonda shaharlarni vayronaga aylantirdi, qishloqlar huvillab qoldi. Xulosa qilib aytganda, dunyo o'zgardi va uning yangi tarixida Ibn Xaldun uning hajmi va koʻlamini tadqiq etdi va bu o'zgarishlarning sababini izladi.

@Tarix_va_Tahlil

Muslim bo’ldik arabdan ortiq,
O'ris bo’ldik rusdan ziyoda.
Birni topsak yorug’ dunyoda,
O'n karrani qilganmiz tortiq.

Ichdik chekdik, sho'ro yurtida
O’zdik barcha og'alardan ham.
Yuzsizlikdan oshmasak bo’ldi,
Ovropalik tog’alardan ham.

Erkin Vohidov

@Tarix_va_Tahlil

​​Fanlar ko‘p. Insoniyat orasidan ko‘plab donishmandlar chiqqan. Bizga yetib kelgan ilmdan esa yetib kelmagani ko‘proqdir.
Fath davrida Umar roziyallohu anhu yo‘q qilishni buyurgan fors ilmlari qani? Xaldeylar, suryoniylar va bobilliklar ilmi, uning hosilalari qani? Faqat yunonlarning ilmi bizgacha yetib keldi, chunki xalifa Ma’mun sa’y-harakatlari bilan ular tarjima qilindi. (Uning bu yo‘ldagi) ishi samarali bo‘ldi, chunki u o‘z qo‘l ostida ko‘plab tarjimonlarni jamlagan va bunga katta mablag‘ sarflagan edi. Boshqalarning ilmlaridan bizni hech narsa qiziqtirmadi.

Tabiat va zakovat shu’lalari ko‘ringan har qanday hodisa o‘rganishga arziydi. Har qanday tushunarli va hayotiy mavzu o‘zining maxsus faniga muhtoj bo‘ladi. Shunga binoan, aftidan, olimlarni ma’lum bir fanlarning natijalarigina qiziqtirgan. Muhokama qilinayotgan mavzuga kelsak, natija shunchaki tarixiy ma’lumot ekanini ko‘ramiz. Lekin, u ko‘tarayotgan masalalar faqat bir natijaga olib keladi: oddiy tarixiy ma’lumotlarning tekshiruvi. Bu katta narsa emas. Balki, shu sabab olimlar bunga diqqat qaratmagandirlar.

Alloh bilguvchiroq. “Sizga juda oz ilm berilgandir”

@Tarix_va_Tahlil

“Haqiqat yoʻlida hech qanday jazodan, qiynoqdan qoʻrqmayman. Agar otmoqchi boʻlsalar, koʻkragimni kerib turaman.”

Abdulla Qodiriy

@Tarix_va_Tahlil

Tarixda taxtni yangi egallagan shaxs yoki sulola odatda hammaga tanish bo’lgan va odamlar nazdida taxtga o’tirishga birdan bir loyiq bo’lgan ilgari o’tgan mashhur sulolaga o’zini avlod sifatida ko’rsatishga uringan. Bu siyosatda “Legitivlik( qonuniylik)” huquqini anglatadi. Misol uchun:
1.Xorazmda hukm surgan Afrig’iylar sulolasi o’zlarini qadimgi Siyovushning avlodlari deya e’lon qilishgan. Ikkinchi tomondan esa Kushon podshohlariga taqlid qilishgan.
2.Movarounnahrda hukm surgan Somoniylar sulolasi Eron sosoniylariga o’zlarini avlod deya bilishgan.
3.Ulardan o’rnak olgan turk g’ulomi Sabuqtegin G’aznaviylar sulolasi ham sosoniylarga avloddir deya taxtga o’tirgan.
4.Anushteginiylar sulolasi esa saljuq sultonlari Malikshoh va Sanjarga muxlislik qilishgan.
5.Sind hududida hukm surgan arg’unlarning Tarxon sulolasi Erondagi mo’g’ul xoni Arg’unga o’zini bog’lashga uringan.
6.Xazar xoqonlari esa o’zlarini Yahudiylar saltanati avlodlari deya tan olishgan.
7.Chingizxon boshliq turk-mo’g’ullar O’g’uzxon, Alonquva orqali Nuh payg’ambarga o’zlarini bog’lashgan.
8.Temuriylar ham O’g’uzxon, Alonquva va Nuhga avlodliklarini isbotlashga uringanlar. Yana bir tomondan payg’ambar Muhammad(s.a.v) ga yetishgan.
9.Ming qabilasidan bo’lishiga qaramay Qo’qon xonlari o’zlariga barloslardan chiqqan Temurni ajdod sifatida ko’rishgan
10.Buxoro amiri Haydar onasi, Abulfayzxonning qizi Yulduz begim orqali o’z sulolasini Chingiz avlodi deya hisoblagan.
11. Buvayhiylar sulolasi (Eron) ham sosoniylarga o’zlarini farzand deya bilishgan.
12. Baduspaniylar va Bovandiylar (Taboriston) sulolalari ham sosoniylarga shajarani ulashgan.
13. Sosoniylar o’zlarini afsonaviy Kayoniylar va Peshdodiylarga bog’lashgan.
14.Bahrom Chubin esa taxtga chiqqach o’zini Parfiya shohi Arshak avlodi deya e’lon qilgan.
15.Qoraxoniy (Ilikxoniy) lar Afrosiyobga o’zlarini avlod sanashgan.
16.Deyarli barcha o’g’uz-turkman sulolalari shu jumladan Usmonlilar ham O’g’uzxonga o’zlarini bog’lashgan.
17.Romanovlar sulolasi o’zlarini Yuliy Sezarga bog’lashgan va hukmdor “Tsar-Sezar” deya atalgan. Bizning tilda “Chor”.
18.Rim imperiyasi imperatorlarining barchasi Romul (Rim asoschisi) ga avlod hisoblangan.
19.Safaviylar esa o’zlarini Xalifa Aliga bog’lashgan.
@Tarix_va_Tahlil

Агар тарих ортга қайтарилса...

Агар тарих саҳифаларини 250 йил орқага қайтарсангиз, ҳозирги америкаликни тополмайсиз.
900 йил орқага қайтарсангиз эса, биронта ҳам ўрисни тополмайсиз.
1200 йил ортга қайтарсангиз, у ерда инглизни тополмайсиз.
1700 йил ортга қайтарсангиз, французни тополмайсиз.
2000 йил ортга қайтарсангиз, немисни тополмайсиз.
Бироқ инсоният тарихини қанча ортга қайтарманг, ҳамма жойида ТУРКИЙни топасиз.
Агар тарихдан туркийни олиб ташласангиз, ҳеч нарсани кўрмайсиз!

©️Nosir Zokir
@Tarix_va_Tahlil

Jaloliddin Manguberdi va Amir Temur shaxsiyatini taqqoslasak. Kimda qanaqa fikr bor va nega?

@Tarix_va_Tahlil

Urushdan keyingi yillarda Kommunistik firqani,
"buyuk rus xalqim" deya sovetlar hukmronligini ko'klarga ko'tarib maqtash masalasi adabiyotning bosh va asosiy
vazifasi bo‘lgan, Shu boisdan ham bu davrda o'zbek ijodkorlaridan
G' .G'ulom,
K.Yashin,
R.Fayziy,
A.Muxtor,
Uyg'un,
H.G'ulom,
A.Qahhor.
Mirtemir va boshqalaming ijodida ushbu mavzu Markaziy
o'rinni egallaydi.

@Tarix_va_Tahlil