Strategic Focus: Central Asia

@westalliance tomonidan @stratfocusca uchun maxsus

Ilon Mask va diplomatiya: AQSh va Eron o’rtasidagi ziddiyatlar fonida xususiy tashabbus

Ilon Maskning Eronning BMTdagi elchisi bilan kutilmagan uchrashuvi xalqaro doiralarda katta qiziqish uyg’otdi. Ma’lumotlarga ko’ra, Mask tashabbusi bilan tashkil etilgan uchrashuv taxminan bir soat davom etgan va maxfiy joyda bo’lib o’tgan. Aytishlaricha, muzokaralar ijobiy muhitda o’tgan.

Bu borada hozirda Vashington va Tehron o’rtasidagi munosabatlar o’ta ziddiyatli (AQShning 2018-yilda yadroviy kelishuvdan chiqib ketishi tufayli) qolayotganini ta’kidlash kerak. Rasmiy muzokaralar yo’qligi sharoitida hatto shunday xususiy tashabbuslar ham katta e’tiborni jalb qilishi aniq, deydi tahlilchilar. Taxminlarga ko’ra, Mask katta ehtimol bilan mavjud keskinlikni o’z biznes manfaatlari (Starlink) va ijtimoiy loyihalari sabab kamaytirishga harakat qiladi.

Xo’sh, uchrashuv nega maxfiy bo’lgan? Qayd etilishicha, bu tomonlarning tashqi bosimni oldini olish istagi bilan bog’liq bo’lishi mumkin. Ikkinchi savol esa rasmiy Vashington ushbu tashabbusni tashqi siyosatining bir qismi deb biladimi yoki u faqat ramziy signal bo’lib qoladimi?

Fikr va munosabatingizni izohlarda qoldiring.

Xayrli kech, do’stlar!

19-noyabr kuni soat 21:00 da bo’lib o’tadigan “Rossiya Markaziy Osiyodagi qo’shnilarini o’ziga qanday qilib yaqin ushlab turadi” mavzusidagi Zoom vebinarga taklif qilamiz.

Ma’ruzachi: sobiq elchi Pamela Spratlen. Spratlen xonim Markaziy Osiyo yo’nalishida katta tajribaga ega diplomat, AQShning Qirg’iziston va O’zbekistondagi elchisi lavozimida ishlagan. Spratlen mintaqaviy diplomatiya, inson huquqlari, savdo va xavfsizlik sohasida kuchli mutaxassis hisoblanadi.

Vebinar Jorjtaun Universiteti (Georgetown University) Yevroosiyo, Rossiya va Sharqiy Yevropa tadqiqotlari markazi (CERES) tomonidan o’tkazilmoqda.

Ro’yxatdan o’tish uchun: https://georgetown.zoom.us/webinar/register/WN_q64fNRfhTdGOOVEeWFVY2A#/registration

Strategic Focus: Central Asia

Prezidentlar Toqayev, Aliyev va Mirziyoyev Qozog’iston, Ozarbayjon va O’zbekiston energetika tizimlarini integratsiya qilish bo’yicha strategik bitim imzoladilar.

Gap faqat energetika haqida ketmayapti. Bu ruhan yaqin o’yinchilardan iborat kuchli jamoaning shakllanishini ko’zda tutgan mega loyihaning bir qismidir.

Mustahkam payvandlangan Ostona-Boku-Toshkent uchburchagi Yevroosiyo markazida juda ta’sirli kuch bo’lishi mumkin.

Uchala mamlakat ham uzoq muddatli milliy manfaatlarni himoya qilishga qaratilgan oqilona pragmatik tashqi siyosat olib borishga intilmoqda.

“Bizni qayergadir tortishning hojati yo’q, biz boshqalarning mafkuralari bilan mafkuralashmaymiz. Biz hammamiz bu yerda tinch yashashni va tarixiy davlatchilikni qurishni xohlaymiz - shuning uchun keling, shunchaki ishlaylik va pul topaylik”.

Rahbarlar, katta ehtimol bilan, keng doiradagi masalalar bo’yicha doimiy aloqada bo’lib, maslahatlashadilar va sa’y-harakatlarni muvofiqlashtiradilar.

Turon loyihasi, Yevroosiyo loyihasi, Bir makon, bir yo’l loyihasi, G’arb loyihasi - bu loyihalarning barchasida uchburchak samarali suveren bo’g’in bo’lishi mumkin va bo’lishi kerak.

Siyosatshunos Gaziz Abishev (Qozog’iston)

Strategic Focus: Central Asia

📡 So’rovnoma

Hurmatli obunachilar, bizni qayerdan (davlat/shahar) kuzatasiz?

Javoblarni post ostida qoldiring.

Strategic Focus: Central Asia

@westalliance tomonidan @stratfocusca uchun maxsus

Trampning Oq uyga qaytishi: Yaqin Sharq reaksiyalari

Donald Trampning prezidentlik saylovlarida g’alabasi Yaqin Sharqda kuchli reaksiyaga sabab bo’ldi: ko’plab davlatlar Trampning yangi muddati munosabati bilan o’z strategiyalarini qayta ko’rib chiqmoqdalar.

1. Isroil. Trampning g’alabasi Isroil bosh vaziri Netanyaxu va uning o’ng qanot ittifoqchilari tomonidan katta xursandchilik bilan qabul qilindi. Radikal hukumat vakillari Trampning qaytishini G’azoda harbiy ishtirokni mustahkamlash va ikki davlat formulasi bo’yicha qaror qabul qilish istiqbollarini buzish imkoniyati deb bilishadi. Isroildagi liberal doiralar, aksincha, saylov natijalari avtoritar tendentsiyalarni kuchaytiradi va sud tizimining mustaqilligiga putur yetkazadi deb qo’rqishyapti. Bayden ma’muriyati qolgan oylarda Livan va G’azoda sulh tuzishga va Isroil ekstremistlariga bosim o’tkazishga urinishi kutilmoqda.

2. Falastin. Falastinliklar Trampning g’alabasi haqidagi xabarni Isroil istilosining kuchayishi va G’azoda etnik tozalash tahdidi hamda G’arbiy sohil anneksiyasidan xavotirda. Tramp BMTning Falastin agentligini (UNRWA) moliyalashtirishdan mahrum qilishi va Baydenning isroillik ko’chmanchilarning zo’ravonligiga qarshi sanksiyalarini bekor qilishi mumkin, bu esa falastinliklarning gumanitar ahvolini sezilarli darajada yomonlashtiradi.

3. Eron. Tehron hukumat koridorlarida Tramp bilan muzokaralarni qayta boshlash mumkinligi muhokama qilinmoqda, chunki Eron Amerika sanksiyalarini yumshatishga intilmoqda. Muzokaralar tarafdorlari, agar Tehron yadro qurolini ishlab chiqmasa, prezident kelishuvga rozi bo’lishi mumkin, deb hisoblashadi, bu esa o’z navbatida keyingi imtiyozlar uchun imkoniyat ochadi. Biroq, Eronda Tramp ma’muriyati mintaqaviy masalalar bo’yicha yon bosishiga ishonch yo’q.

4. Arab monarxiyalari. Fors ko’rfazi davlatlari rahbarlari, xususan Saudiya Arabistoni va BAA Trampning to’g’ridan-to’g’ri ochiqcha yondashuvini qadrlashdi, ammo uning siyosati bashorat qilinmaydigan xususiyati saqlanib qolishi qiyinchilik tug’dirishi mumkin. Shuningdek, arablar hali ham Isroil-Falastin mojarosini ikki davlat asosida hal qilishni talab qilmoqdalar va Eron bilan harbiy avj olishdan qochib, AQSh bilan muvozanatli hamkorlik qilishga intilmoqda.

5. Turkiya. Turkiya prezidenti Rajab Toyyib Erdog’an yuzaga kelishi mumkin bo’lgan muammolarga qaramay, Trampga bo’lgan ishtiyoqini bildirdi. Ilgari, uning hukmronligi sanksiyalar va AQShning Sharqiy O’rta yer dengizidagi koalitsiyalarni qo’llab-quvvatlashining kuchayishi natijasida yuzaga kelgan qiyinchiliklarga duch kelgan edi, bu esa Trampning yangi ma’muriyati davrida murakkablashishi mumkin.

6. Pokiston va Afg’oniston. Trampning g’alabasi Islomobod va Kobulda optimizm bilan qabul qilindi. Tolibon rejimning rasmiy tan olinishiga umid qilmoqda va inson huquqlari masalalariga e’tiborning pasayishini kutmoqda. Pokiston, o’z navbatida, ikki tomonlama munosabatlarni barqarorlashtirish imkoniyatini ko’rmoqda. Qizig’i, Tramp Imron Xonni ozod qilishni talab qilishi mumkin.

Shunday qilib, Trampning qaytishi Yaqin Sharqda ko’plab umid va tashvishlarni keltirib chiqarmoqda. Har bir mamlakat xatarlarni minimallashtirish va AQShning yangi tashqi siyosati imkoniyatlaridan foydalanish uchun o’z strategiyalarini moslashtirishga harakat qiladi.

AQShning yetakchi aql-markazi - Center for Strategic and International Studies (CSIS)da stajirovka o’tish imkoniyati.

Batafsil: https://careers.csis.org/opportunities/1586

Strategic Focus: Central Asia

Musulmon geosiyosiy protoklasteri shakllanishi

Ekspertlar ta’kidlashicha, oxrigi kunlarda dunyo musulmon geosiyosiy protoklasterining paydo bo’lishiga guvoh bo’ldi. Bu hozircha faqat “protoklaster”, ya’ni ma’lum sharoitlarda diniy va madaniy o’ziga xoslik orqali birlashtirilgan mamlakatlarning kuchli bloki shakllanishi mumkin fundament.

Saudiya Arabistonida bo’lib o’tgan ta’sis yig’ilish (Arab-Musulmon mamlakatlari sammiti) ushbu ehtimoliy kelajak konturlarini belgilaydi, deydi tahlilchilar. Arab, turkiy, fors va Janubiy Osiyo davlatlari umumiy manfaatlarni himoya qilish va global tartibotni qayta ko’rib chiqish uchun yagona blokka birlashishi mumkin.

Islom mamlakatlarini birlashtirish jarayonlarining faollashishiga asosan Yaqin Sharqdagi mojaroning kuchayishi sabab bo’ldi. Isroilning Hamas bilan urushi, Hizbulloh va xusiylar bilan to’qnashuvi, Livan va Suriya bilan ziddiyatlar nafaqat mintaqaviy qarama — qarshiliklarni kuchaytiradi, balki Isroilning geosiyosiy takabburligiga javob berishga majbur bo’lgan musulmon dunyosini birdamligini oshirdi. AQShning qo’llab-quvvatlashiga tayanib, xalqaro huquqni hurmat qilmaslik va Falastin davlatini tashkil etishdan bosh tortishga asoslangan Tel-Avivning siyosati Islom davlatlarini yangi tartibotni ishlab chiqishga undayapti.

Ayni vaqtda, neft-dollarlarining zaiflashishi, neft uchun hisob-kitoblarning yuan va rupiylarda ko’payishi AQShning global yetakchiligiga putur yetkazmoqda va shu bilan Xitoy va Hindistonning geosiyosatning yuqori ligasiga o’tishiga sharoit yaratmoqda. Qayd etilishicha, AQSh va Saudiya Arabistoni o’rtasida neft-dollar bitimning yakunlanishi global hukmronlikning oldingi mexanizmlarini shubha ostiga qo’yadi va shu bilan mustaqil iqtisodiy va siyosiy bloklarning shakllanishini tezlashtiradi.

Musulmon protoklasterining shakllanishi yangi geosiyosiy voqelikni — “urushayotgan klasterlar” davrini ham aks ettiradi. Musulmon dunyosida o’zgarishlarga ehtiyoj paydo bo’ldi va siyosiy elitalar Qur’on va sunnatga e’tibor qaratib, “Arab bahori”ni eslatuvchi tartibsiz inqilobiy portlashlardan qochish uchun vaziyatni boshqarishga harakat qilmoqda. Mintaqadagi voqealar prognozlashtirish va ehtiyotkorlikni talab qiladi: yoki “yuqoridan” boshqariladigan islohotlar yoki “pastdan” ommaviy norozilik xavfi.

Bu fonda AQShning Eronga ehtimoliy hujumi nafaqat mintaqaviy mojaro, balki Global Yevroosiyo mintaqasi tizimiga, shu jumladan Xitoy va Rossiyaga zarba bo’lishi mumkin. Bu shunchaki oldingi harbiy kampaniyalarning takrorlanishi bo’lmaydi. Bu urush global tartibni qayta ko’rib chiqish uchun kurashning yangi davrini boshlab, kuchlarning global muvozanatini o’zgartirishga qodir, deydi tahlilchilar.

Umuman olganda, musulmon protoklasterining shakllanishi global o’zgarish sari muhim qadam bo’lishi kutilmoqda.

Strategic Focus: Central Asia

@erontahlili tomonidan @stratfocusca uchun maxsus

Falastin kelajagi AQShning qo’lida: real yechim yoki siyosiy sarob?

AQShning G’azo sektorini boshqarish bo’yicha yangi e’lon qilingan rejasi vaqtinchalik fuqarolik ma’muriyatini tashkil etishni va Falastin ma’muriyatiga asosiy institutlar, jumladan xavfsizlik ustidan nazoratni topshirishni taklif qiladi.

Hamas bilan bog’liq bo’lmagan Falastinning yangi xavfsizlik kuchlari tartibni ta’minlashi kerak, vaqtinchalik xalqaro kuchlar esa chegara xavfsizligi va gumanitar yordamni qo’llab-quvvatlaydi.

Rejaga ko’ra, hamkor davlatlar, shu jumladan Arab davlatlari qo’llab-quvvatlashni kuchaytirish uchun tashabbuslarni moliyalashtiradi va xalqaro konferensiyalar o’tkazadi. BMT bilan hamkorlik va Isroil armiyasi kuchlarini bosqichma-bosqich olib chiqish ko’zda tutilgan, bu esa keskinlikni kamaytirishi mumkin. Ko’rfaz mamlakatlaridan moliyaviy yordam Falastin ma’muriyati tuzilmalarini mustahkamlashga yordam berishi kerak, Isroil esa bu jarayonga tahdid soluvchi sa’y-harakatlarni to’xtatishi belgilanmoqda.

Biroq, rejaning haqiqattan ham puxta ishlab chiqilganiga qaramay, uni amalga oshirish ko’plab xavf-xatarlarga duch keladi. Vaziyat Hamasning G’azodagi doimiy ta’siri, Fath va Hamas o’rtasidagi ishonchsizlik bilan murakkablashadi, bu esa mintaqani boshqarishda turg’unlikka olib keladi. Mahmud Abbosning pozitsiyasi ham noaniq bo’lib qolmoqda, bu esa noaniqlikni oshiradi.

Asosiy savol shundaki, tranzit davridagi AQSh ma’muriyatining rejasi haqiqatan ham status-kvoni o’zgartira oladimi yoki u qog’ozda yana bir urinish bo’lib qoladimi?

Eyzenxauer matritsasi — vazifalarni ustuvorlik darajasiga ko’ra to’g’ri ajratish va vaqtni samarali boshqarish uchun ishlatiladigan muhim vosita hisoblanadi. Bu matritsa vazifalarni ikki asosiy mezon — ahamiyat va shoshilinchlikga asoslanib, to’rt toifaga bo’ladi.

1. Shoshilinch va muhim (darhol bajarish) — zudlik bilan yechim topishni talab qiluvchi, kechiktirish mumkin bo’lmagan vazifalar.

2. Muhim, biroq shoshilinch emas (rejalashtirish) — uzoq muddatli maqsadlarga yetishish uchun muhim bo’lgan, lekin keyingi vaqtlarda bajarilishi mumkin bo’lgan vazifalar.

3. Shoshilinch, biroq muhim emas (delegatsiya qilish) — shaxsan o’zingiz tomonidan bajarishni talab qilmaydigan, boshqalarga topshirilishi mumkin bo’lgan vazifalar.

4. Na shoshilinch, na muhim (rad etish) — ko’zga ko’rinarli foyda bermaydigan va istisno qilib tashlanishi lozim bo’lgan vazifalar.

Grand Strategiya - xalqaro munosabatlar, geosiyosat va tahlil

The Diplomat saytida Erik Rudenshioldning “C5+Trump: Getting the US Down to Business in Central Asia” nomli maqolasi chiqdi.

E.Rudenshiold, Caspian Policy Centre katta ilmiy xodimi, AQSh Milliy xavfsizlik kengashining Markaziy Osiyo bo’yicha sobiq direktori (Tramp va Bayden davrida ishlagan). Rudenshiold AQShning Markaziy Osiyo uchun amaldagi Milliy xavfsizlik strategiyasining muallifi.

Ekspertga ko’ra, Donald Trampning qaytishi AQShning Markaziy Osiyodagi ishtirokini kuchaytirishi mumkin. Xususan, AQSh iqtisodiy va energetika loyihalarini kengaytirish orqali o’z mavqeini mustahkamlaydi va mintaqaning Rossiya va Xitoyga qaramligini kamaytirishga harakat qiladi.

Quyida asosiy tezislarni keltiramiz:

1. Markaziy Osiyo endi Amerika siyosatining “chekkasi” emas, birinchi Trump ma’muriyatining strategik tashabbuslari va ularning Bayden davrida saqlanib qolishi tufayli mintaqaga nisbatan qiziqish ortdi.

2. Mintaqadagi muvozanat o’zgarishi: so’nggi yillarda Markaziy Osiyo mamlakatlari Yevropaga ko’proq e’tibor qaratishni boshladilar va Rossiya va Xitoyga qaramlikni susaytirib, iqtisodiy suverenitetga intildilar. Bu AQSh uchun hamkorlikni rivojlantirish uchun imkoniyatlar ochadi.

3. Energiya va strategik minerallar Tramp uchun asosiy yo’nalish bo’ladi. Yevropaga gaz eksport qilish uchun Transkaspiy quvuri alohida qiziqish uyg’otadi: bu mintaqaning energetik mustaqilligini ta’minlaydi va uzoq muddatli iqtisodiy foyda keltiradi.

4. 2020-yilda boshlangan DFC (Moliyaviy rivojlanish korporatsiyasi) tashabbusi Markaziy Osiyodagi loyihalarni qo’llab-quvvatlash uchun samarali vosita bo’lishi mumkin. Qozog’iston va O’zbekiston bilan imzolangan memorandumlarning tiklanishi iqtisodiy aloqalarni mustahkamlaydi.

5. Noyob tuproq minerallarining ahamiyati: Xitoyning strategik resurslarni nazorat qilishi AQShni tashvishga solmoqda. Bu fonda Markaziy Osiyo boy zaxiralari bilan Amerika sanoati va mudofaa ehtiyojlarini ta’minlashda muhim ahamiyat kasb etmoqda.

Umuman olganda, Rudenshioldning aytishicha, Trampning qaytishi AQShga pragmatik, “biznesga yo’naltirilgan” hamkorlik orqali mintaqadagi mavqeini mustahkamlashga imkon beradi, bu esa mintaqaga iqtisodiy suverenitetni mustahkamlashga yordam beradi.