Абюзер — ўта содда сўзлар билан тушунтиргандаОхирги вақтларда "Абюзер" сўзи кундалик ҳаётимизда тез-тез қулоққа чалинмоқда. Бу мавзу нима учун ҳақиқатан ҳам муҳим ва абюзерни қандай таниб олиш мумкин?
Инглиз тилидан ўзлаштирилган "abuse" атамасини биз кўпроқ биладиган "зўравонлик" сўзига осонгина ўзгартириш мумкин. У ҳам жисмоний, ҳам руҳий бўлиши мумкин. Абюзер баъзан ўзини айблаш учун ҳеч қандай асос йўқдек тасаввур яратади.
Абюзер ким ўзи?
Абюзер - бошқа одамларни назорат қилиш мақсадида танқид, айблов, газлайтинг, манипуляция ва баъзан жисмоний куч ишлатадиган шахс.
Абюзер ҳар ким бўлиши мумкин - яқинлар, дўстлар, ҳамкасблар, севган инсонимиз, зинапоядаги қўшни. Яққол жинсий тафовутлар ҳам йўқ - абюзерлар ҳам эркаклар, ҳам аёллар бўлиши мумкин. Ҳар ким ҳам абюзер бўла оладими? Асло йўқ. Айниқса, эмпатия ва ҳамдардлик даражаси юқори бўлган, бошқаларга ғамхўрлик қилишга ва уларнинг муаммолари ҳамда қийинчиликларини кўз юммасликка мойил одамлар бундай хулқ-атвор намунасидан узоқдир.
Баъзилар абьюзер бўлиб туғиладими ёки кейинчалик шундай бўлиб қоладими, деган саволни ўртага ташлашади. Айтиш мумкинки, зўравон хатти-ҳаракатларнинг айрим омиллари генетик жиҳатдан белгиланган. Бироқ шуни ҳам таъкидлаш жоизки, агар бола тажовузкорлик ва шафқатсизлик кўп учрайдиган муҳитда ўлғайса, у анча яхши шароитларда тарбияланган тенгдошларига қараганда абьюзерга айланиш эҳтимоли юқорироқ бўлади.
Абюзер билан муносабатда эканлигимизни қандай тушунишимимиз мумкин?
Хўш, ўзингизга нисбатан руҳий зўравонлик қилинаётганини қандай аниқлаш мумкин? Юқорида таъкидланганидек, баъзан ҳиссий зўравонликни пайқаш жуда мушкул. Бу, айниқса, ёшлигидан шундай муносабатларга дуч келган кишилар учун қийин - яъни, уларнинг ҳаётида абюзер ота-она бўлган. Бундай вазиятда, одамда дастлаб муҳим катталар билан самимий, ҳурматга асосланган муносабатлар тажрибасини олиш имконияти кам бўлган, бу эса кейинчалик атрофдаги бирор киши билан муносабат ҳиссий зўравонлик йўлига ўтиб кетганини англашга тўсқинлик қилади.
•Сиз билан содир бўлган воқеани нотўғри тушунганингизни ёки нотўғри баҳолаганингизни (айниқса бу одамларнинг вазиятдаги ўрни энг ижобий бўлмаган ҳоллард), улардан тез-тез эшитасизми?
•Улар сизнинг ҳис-туйғуларингиз қандай бўлса, шундай бўлиши мумкин эмаслигини ва сиз улардан хафа бўлмаслигингиз кераклигини тез-тез таъкидлашадими? (чунки улар гўёки ҳеч қандай хафа қиладиган нарса айтмайдилар ёки қилмайдилар).
•Улар сизнинг истакларингиз деярли ҳар доим эътибордан четда қолган ҳолда, сиздан доимо ўзларининг талаблари ва истакларини бажаришингизни талаб қилишадими?
•Улар тез-тез сизнинг ўзаро муносабатингиз билан боғлиқ бўлган уларнинг сўзлари, хатти-ҳаракатлари ёки фактларни қандай эслаб қолганингиз ҳақида - бу бутунлай бемаънилик ва бундай бўлиши мумкин эмас, деб айтишадими?
•Сизда доимий айбдорлик ҳисси ва уларнинг тез-тез пайдо бўладиган хафагарчилиги ва айбловларига жавобан ўз эътиқодингиз ёки манфаатларингиздан воз кечиш истаги пайдо бўладими?
•Ҳақиқатан ҳам ноҳақ бўлган ҳолларда бу одамлар сиздан ҳеч қачон самимий кечирим сўрамаганларини айтиш мумкинми?
•Улар сизни ҳаддан ташқари ўзини севадиган, худбин ва фақат ўз манфаатини кўзловчи, деб айблашларини тез-тез эшитасизми?
•Бу одамлар билан ўзингиз учун нозик мавзуларни муҳокама қилаётганингизда, ҳар қандай вақтда ўзингиз ва хатти-ҳаракатларингизга нисбатан нохуш баҳо олишингиз мумкинлиги сабабли, доимо ўзингизни хавотирда ҳис қилишга мажбур бўласизми?
•Бу одамлар сизни доимий равишда камситиши, қадрингизни тушириши ёки қобилиятингизга шубҳа билдиришга уриниши туфайли улар билан мулоқотда ўзингизга баҳо бериш ва ўзингизни ҳурмат қилишингиз зарар кўрадими?
•Ўзингизни уларнинг кинояли сўзлари ва ҳазиллари учун нишон деб ҳис қиласизми?
Агар сиз ушбу саволларнинг ярмидан кўпига "ҳа" деб жавоб берган бўлсангиз, абюзер билан нотўғри муносабатларга тушиб қолганингиз ҳақида ўйлаб кўришингиз лозим.
PS. Энди сизга савол: шундай яхши маълумотни ўқияпсизу лекин уни ҳеч қаерга тарқатмаяпсиз. Виждонингиз қийналмаяптими? Ахир мен бу учун қанча тер тўкканман. Уялмайсизми а?
@psixobloguz
