Hamma narsaning yaratuvchisi va turklar uchun alohida ahamiyatga ega Tangridir. Tangri qadimgi turkchada Xudo, Osmon degan ma'nolarni anglatadi. Turklar va mo'g'ullarning e'tiqodida Go'k Xudo/Ko'k Tangri yoki Osmonning oliy oliy ruhidir. Shu bilan birga, O‘rxun bitiklarida birinchi marta shifrlangan so‘z bilan, “𐱅𐰭𐰼𐰃” shaklida yozilgan. Tenger va Tenger Etseg moʻgʻulcha nomlardir.
“Tangrı” so‘zi barcha turkiy talaffuz va shevalarda keng tarqalgan. Turk tilining asosiy so'zlaridan biridir.
Xitoy yilnomasida Buyuk Xun imperiyasi xoqon Mete Xon tufayli tilga olingan turkcha Tangri/Xudo soʻzi xitoy tiliga Tyan deb o'girilgan. Xitoyliklar buning uchun Oʻrta Osiyodagi Tyan-Shan togʻlarini sabab sifatida keltirishgan. Sof turkiy bo‘lgan bu so‘zning kamida 2500 yillik tarixi bor. Bundan tashqari, qadimgi shumer tilida Xudo tushunchasining o'xshashi sifatida qo‘llanilgan Dingir/Tingir so‘zining Tangri so‘zining bilan aloqasi borligi aytiladi.
Qadimgi turklarda Osmon Xudosiga hayvonlar qurbonlik qilingan asosan qo'chqor va ot qurbonlik sifatida keltiriladi. Turklarda insonni qurbon qilish kabi urf-odatlar yo‘q. Eng maqbul qurbonlik bo'lgan ot suyaklari ko'pincha qadimgi turk qabrlarida uchraydi.
Tengrizm e'tiqodiga ko'ra, tabiatdagi barcha narsalarning ruhi bor va bu animizm deb ataladi. Tangri ularning eng yuqorisi va eng ulug‘idir. Iqlim to'g'ridan-to'g'ri Tangrining xohishiga ko'ra o'zgaradi. Tangri - bu dunyodagi muvozanatning yaratuvchisi va nazoratchisidir. Boshqa xalqlardagi mavjud xudolar jamiyatlarining mifologiyalarida va e'tiqodlarida odamlarga o'xshash tarzda tasvirlangan; lekin Tangri bunday emas, u abadiy va cheksiz moviy Osmon hukmdoridir.
Moʻgʻul xalqlarini bir davlat ostiga birlashtirgan Chingizxon oʻzini Tangrining yerdagi vakili sifatida koʻrib, barcha farmonlarini “Cheksiz osmondan tilab...” soʻzlari bilan boshlagan. Muqaddas Osmon nomini bo‘lgan Tangrini tabiatdagi boshqa narsalar bilan bog‘liq holda ham ko‘rish mumkin; Masalan, Tangri tog'i, Tangri ko'li.
Agar biz Tangrining xususiyatlariga kelsak; Birinchidan, u noyob va tengi yo'q. U ma'lum va noma'lum hamma narsani yaratgan. Urushlarda g'alabaga Tangrining irodasi tufayli erishiladi. Uning irodasiga esa bo'ysunmaganlarni jazolaydi. Odamlarga baxt va ulug' qismat beradi, ammo noloyiqlardan ularni qaytarib ham oladi. U tirik mavjudotlarga hayot baxsh etadi va barcha narsaga jon berganidek, xohlagan vaqtida qaytarib oladi.
@ramzshunos
“Tangrı” so‘zi barcha turkiy talaffuz va shevalarda keng tarqalgan. Turk tilining asosiy so'zlaridan biridir.
Xitoy yilnomasida Buyuk Xun imperiyasi xoqon Mete Xon tufayli tilga olingan turkcha Tangri/Xudo soʻzi xitoy tiliga Tyan deb o'girilgan. Xitoyliklar buning uchun Oʻrta Osiyodagi Tyan-Shan togʻlarini sabab sifatida keltirishgan. Sof turkiy bo‘lgan bu so‘zning kamida 2500 yillik tarixi bor. Bundan tashqari, qadimgi shumer tilida Xudo tushunchasining o'xshashi sifatida qo‘llanilgan Dingir/Tingir so‘zining Tangri so‘zining bilan aloqasi borligi aytiladi.
Qadimgi turklarda Osmon Xudosiga hayvonlar qurbonlik qilingan asosan qo'chqor va ot qurbonlik sifatida keltiriladi. Turklarda insonni qurbon qilish kabi urf-odatlar yo‘q. Eng maqbul qurbonlik bo'lgan ot suyaklari ko'pincha qadimgi turk qabrlarida uchraydi.
Tengrizm e'tiqodiga ko'ra, tabiatdagi barcha narsalarning ruhi bor va bu animizm deb ataladi. Tangri ularning eng yuqorisi va eng ulug‘idir. Iqlim to'g'ridan-to'g'ri Tangrining xohishiga ko'ra o'zgaradi. Tangri - bu dunyodagi muvozanatning yaratuvchisi va nazoratchisidir. Boshqa xalqlardagi mavjud xudolar jamiyatlarining mifologiyalarida va e'tiqodlarida odamlarga o'xshash tarzda tasvirlangan; lekin Tangri bunday emas, u abadiy va cheksiz moviy Osmon hukmdoridir.
Moʻgʻul xalqlarini bir davlat ostiga birlashtirgan Chingizxon oʻzini Tangrining yerdagi vakili sifatida koʻrib, barcha farmonlarini “Cheksiz osmondan tilab...” soʻzlari bilan boshlagan. Muqaddas Osmon nomini bo‘lgan Tangrini tabiatdagi boshqa narsalar bilan bog‘liq holda ham ko‘rish mumkin; Masalan, Tangri tog'i, Tangri ko'li.
Agar biz Tangrining xususiyatlariga kelsak; Birinchidan, u noyob va tengi yo'q. U ma'lum va noma'lum hamma narsani yaratgan. Urushlarda g'alabaga Tangrining irodasi tufayli erishiladi. Uning irodasiga esa bo'ysunmaganlarni jazolaydi. Odamlarga baxt va ulug' qismat beradi, ammo noloyiqlardan ularni qaytarib ham oladi. U tirik mavjudotlarga hayot baxsh etadi va barcha narsaga jon berganidek, xohlagan vaqtida qaytarib oladi.
@ramzshunos