Teoman (To‘man) – Xun imperiyasining asoschisi
1. Teoman kim bo‘lgan?
Teoman (xitoycha: 头曼, Touman), miloddan avvalgi III asrda yashagan va Xun (Hun) imperiyasining birinchi hukmdori bo‘lgan. U miloddan avvalgi 220–209-yillar oralig‘ida Xun qabilalarini birlashtirib, kuchli harbiy davlatga asos solgan.
2. Teoman va Xun imperiyasining tashkil topishi
Teoman avval Xun qabilalarining yetakchilaridan biri bo‘lgan va turli qabilalarni o‘z hukmronligi ostida birlashtirishga harakat qilgan.
U Xitoyning Qin sulolasi (mil. av. 221–206) va keyinchalik Han sulolasi (mil. av. 206–220) bilan to‘qnashuvlarga kirishgan.
Xunlar ko‘chmanchi turkiy-mongol qabilalari sifatida harbiy jihatdan kuchli bo‘lib, otliq askarlar va kamonchilardan tashkil topgan.
Teoman o‘z imperiyasini kengaytirish uchun atrofdagi qabilalar bilan jang olib borgan va Markaziy Osiyo bo‘ylab hukmronligini mustahkamlashga harakat qilgan.
3. Teoman va vorislik masalasi
Teomanning eng mashhur o‘g‘li Modun Shanyu (Metaxon) bo‘lib, keyinchalik Xun imperiyasining eng qudratli hukmdoriga aylangan.
Teoman o‘zining boshqa xotinidan bo‘lgan o‘g‘lini taxtga merosxo‘r sifatida tayinlashni istagan. Shu sababdan Metaxonni o‘ldirishga harakat qilgan.
Ammo Metaxon o‘zini saqlab qolgan va keyinchalik otasiga qarshi isyon ko‘tarib, uni o‘ldirib, Xun imperiyasi taxtiga chiqqan (mil. av. 209-yilda).
4. Teomanning o‘limi va uning o‘rniga Metaxon (Modun Shanyu) kelishi
Metaxon otasining rejalarini tushunib yetgach, o‘z tarafdorlarini yig‘ib, unga qarshi qo‘zg‘olon ko‘targan.
Metaxon isyoni muvaffaqiyatli yakunlanib, Teoman o‘ldirilgan va uning o‘rniga Metaxon (imperator) sifatida taxtga chiqib, Xun imperiyasini yanada kuchaytirgan.
5. Teoman va tarixiy ahamiyati
Teoman Xun imperiyasiga asos solgan hukmdor sifatida tarixda muhim o‘rin egallaydi.
Uning o‘g‘li Metaxon davrida Xunlar Markaziy Osiyoning eng kuchli davlatiga aylangan va Xitoy bilan uzoq davom etgan urushlarga kirishgan.
Xunlar keyinchalik G‘arbiy Turkiston, Mo‘g‘uliston, Sibir va Xitoy shimoliy hududlarida o‘z ta’sirini kengaytirgan.
Xulosa
Teoman o‘z davrining kuchli hukmdorlaridan biri bo‘lib, u Xun imperiyasiga poydevor qo‘ygan. Garchi u o‘g‘li Metaxon tomonidan o‘ldirilgan bo‘lsa ham, uning merosi uzoq davom etgan va Xun imperiyasi keyinchalik Yevropaga qadar ta’sir o‘tkazgan buyuk davlatga aylangan.
👉 @RabbimovJasur
1. Teoman kim bo‘lgan?
Teoman (xitoycha: 头曼, Touman), miloddan avvalgi III asrda yashagan va Xun (Hun) imperiyasining birinchi hukmdori bo‘lgan. U miloddan avvalgi 220–209-yillar oralig‘ida Xun qabilalarini birlashtirib, kuchli harbiy davlatga asos solgan.
2. Teoman va Xun imperiyasining tashkil topishi
Teoman avval Xun qabilalarining yetakchilaridan biri bo‘lgan va turli qabilalarni o‘z hukmronligi ostida birlashtirishga harakat qilgan.
U Xitoyning Qin sulolasi (mil. av. 221–206) va keyinchalik Han sulolasi (mil. av. 206–220) bilan to‘qnashuvlarga kirishgan.
Xunlar ko‘chmanchi turkiy-mongol qabilalari sifatida harbiy jihatdan kuchli bo‘lib, otliq askarlar va kamonchilardan tashkil topgan.
Teoman o‘z imperiyasini kengaytirish uchun atrofdagi qabilalar bilan jang olib borgan va Markaziy Osiyo bo‘ylab hukmronligini mustahkamlashga harakat qilgan.
3. Teoman va vorislik masalasi
Teomanning eng mashhur o‘g‘li Modun Shanyu (Metaxon) bo‘lib, keyinchalik Xun imperiyasining eng qudratli hukmdoriga aylangan.
Teoman o‘zining boshqa xotinidan bo‘lgan o‘g‘lini taxtga merosxo‘r sifatida tayinlashni istagan. Shu sababdan Metaxonni o‘ldirishga harakat qilgan.
Ammo Metaxon o‘zini saqlab qolgan va keyinchalik otasiga qarshi isyon ko‘tarib, uni o‘ldirib, Xun imperiyasi taxtiga chiqqan (mil. av. 209-yilda).
4. Teomanning o‘limi va uning o‘rniga Metaxon (Modun Shanyu) kelishi
Metaxon otasining rejalarini tushunib yetgach, o‘z tarafdorlarini yig‘ib, unga qarshi qo‘zg‘olon ko‘targan.
Metaxon isyoni muvaffaqiyatli yakunlanib, Teoman o‘ldirilgan va uning o‘rniga Metaxon (imperator) sifatida taxtga chiqib, Xun imperiyasini yanada kuchaytirgan.
5. Teoman va tarixiy ahamiyati
Teoman Xun imperiyasiga asos solgan hukmdor sifatida tarixda muhim o‘rin egallaydi.
Uning o‘g‘li Metaxon davrida Xunlar Markaziy Osiyoning eng kuchli davlatiga aylangan va Xitoy bilan uzoq davom etgan urushlarga kirishgan.
Xunlar keyinchalik G‘arbiy Turkiston, Mo‘g‘uliston, Sibir va Xitoy shimoliy hududlarida o‘z ta’sirini kengaytirgan.
Xulosa
Teoman o‘z davrining kuchli hukmdorlaridan biri bo‘lib, u Xun imperiyasiga poydevor qo‘ygan. Garchi u o‘g‘li Metaxon tomonidan o‘ldirilgan bo‘lsa ham, uning merosi uzoq davom etgan va Xun imperiyasi keyinchalik Yevropaga qadar ta’sir o‘tkazgan buyuk davlatga aylangan.
👉 @RabbimovJasur