Roʻzimatov Mirzabek - Tarixiy tahlil va talqin


Гео и язык канала: Узбекистан, Узбекский
Категория: Познавательное



Гео и язык канала
Узбекистан, Узбекский
Статистика
Фильтр публикаций


Ruslarning Turkistonga daryodek oqib kelishi

XIX asming 60-yillardan boshlab, Rossiyaning ichki guberniyalarida krepostnoylik huquqini bekor qilish bilan bog’liq say-harakatlar
aholining quyi qatlamlarini juda og’ir ahvolga soldi. Ming-minglab rus dehqonlari qashshoqlikdan, ochlikdan qutilish maqsadida yangi bosib olingan va olinayotgan hududlarga intilishardi. Gap shundaki, krepostnoylik huquqini bekor qilish to'g’risidagi qonunga ko'ra, dehqonlar ixtiyoridagi yerlarning 1/5 qismi pomeshchik va quloqlarga o'tdi. Yerni sotib olmoqcni bo'lganlar uning qiymatining 20-25 foizini to'lashi zarur edi, qolgan qiymatini davlat to'laydigan bo'lishi kerak edi. Dehqonlar esa davlatga o'z qarzlarini 49 yil mobaynida to'lashlari lozim edi. Tabiiyki, bunday shartlarga dehqonlar ko'nishi qiyin edi. Undan tashqari Rossiyada qurg’oqchilik, hosilsizlik ro'y bergan yillarda metropoliyadan aholi ko'chishini boshqarish, nazorat qilishning iloji yo'q edi. Masalan. 1889-1891- yillarda ichki guberniyalarda ko'chish guvohnomalari 17 289 oilaga berildi. Ko'chib kelgan oilalar soni esa aslida 28 911 ga yetdi. Imperiyaning g’alla yetishtiriladigan ko'plab gubemiyalarida ro'y bergan ocharchilik sababli 1892- yilda ko'chuvchilar oqimi keskin ko'payib, 100 ming kishidan ortiqni tashkil qildi.

XIX asr oxiriga kelganda, Turkistondagi rus qishloqlari soni 116 ta bo'lib, 70745 kishini tashkil qilgan. 1897- yilgi aholini ro'yxatga olish ma'lumotiga ko'ra, Turkistonda 197720 nafar ko'chirib keltirilganlar bor edi. Tarixiy dalillar shuni ko'rsatadiki, ko'chirish siyosati bo'sh yerlar emas, amalda mahalliy aholi tomonidan o'zlashtirilgan yerlarga amalga oshirilgan. Rossiya tomonidan Turkiston zabt etilganidan boshlab 1906-yilgacha ko'chirish siyosati tufayli Yettisuv viloyatidan 752197, Sirdaryodan 159561, Farg’onadan 9925, Samarqanddan 22907 va Kaspiyorti viloyatidan 10318 desyatina yer tortib olingan edi.


Dunyodagi eng qattiq va pishiq mustamlakachilik bu Rossiya mustamlakachiligidir

Buyuk Britaniya, Ispaniya, Italiya, Germaniya, Fransiya davlatlari Rossiya imperiyasidan farqli ravishda, oʻz aholisining bir qismini koʻchirish amaliyotini qoʻllamay, u yerlarda harbiy, politsiya boʻlinmalarini saqlan turish, tegishli boshqaruv va sud organlarini nasroniy missionerlik muassasalarini tuzish bilan cheklangan.

Ammo Rossiya imperiyasi hukumati shunday choralar bilan bir qatorda, Turkistondagi hukmronligining qaltisligini anglagani holda, oʻlkaga oʻz aholisining bir qismini izchillik bilan koʻchirishga harakat qilib, koʻchishni istovchilar orasidan koʻchiriladiganlarni saralab olishga eʼtibor bergan. Shu sababli oʻlkaning birinchi general-gubernatori K.P. fon Kaufman oʻlkaga Ukraina mintaqalaridan kazaklarni koʻchirib keltirishga norozilik bildirgan va asosan rus qishloq aholisini koʻchirib keltirishni talab qilgan. Bu davrda koʻchiruvchilik harakati betartibligi, oʻzini gʻolib hisoblagan koʻchib kelayotganlarning tub aholiga, ayniqsa, qishloq aholisiga nisbatan bedodlik, ularning aksariyati koʻpchiligi shaharlarda hamda rus garnizonlari, istehkomlari atrofida joylashganliklari bilan xarakterlidir. Ustiga-ustak bu bedodlik rus askarlari va zobitlarining gʻoyat faol ishtiroki bilan amalga oshirilgandi.


Manba; Rasulov.A "Turkiston va Rossiya munosabatlari tarixidan" (85-86-betlar)

Buxoro va Moskva aloqalarida Islomning ahamiyati

Buxoro nomining kelib chiqishi tarixi

Oʻrta asrlarda zargarlik ishlari haqida


Aytishlaricha komment yozish odamning roʻzasini ochmas ekan)))


Yevropada nikohsiz tugʻilgan farzandlarining % nisbatidagi ulushi.

Chirigan Gʻarb deyilarmidi?


⚡️Buxoro nomi haqida

"𝗕𝘂𝘅𝗼𝗿𝗼” nomining kelib chiqishi haqida 𝘪𝘬𝘬𝘪 asosiy nazariya bor.

𝘉𝘪𝘳𝘪𝘯𝘤𝘩𝘪𝘴𝘪, 𝘴𝘢𝘯𝘴𝘬𝘳𝘪𝘵 tilidagi "𝘃𝗶𝗵𝗮𝗿𝗮" - 𝘪𝘣𝘰𝘥𝘢𝘵𝘹𝘰𝘯𝘢 so'ziga borib taqaladi. Ko'pgina tarixchilarning ta'kidlashicha, Buxoro bir vaqtlar buddistlarning Markaziy Osiyodagi asosiy manzillaridan biri bo'lgan. Bu nom buddaviy bo'lgan 𝘶𝘺𝘨𝘶𝘳 va 𝘹𝘪𝘵𝘰𝘺𝘭𝘪𝘬𝘭𝘢𝘳ning "𝗯𝘂𝘅𝗮𝗿" — 𝘪𝘣𝘰𝘥𝘢𝘵𝘹𝘰𝘯𝘢 so'ziga ham mos keladi. Buxoroga kelgan ilk arab sarkardasi 𝗨𝗯𝗮𝘆𝗱𝘂𝗹𝗹𝗼𝗵 𝗶𝗯𝗻 𝗭𝗶𝘆𝗼𝗱 ham Buxoroda budda ibodatxonalari borligini va bu yer oʻgʻli nomidan ish yurituvchi malika boshqaradigan buddaviy mamlakat ekanini yozib qoldiradi.

XI asrda Buxoroga kelgan 𝗠𝗮𝘅𝗺𝘂𝗱 𝗤𝗼𝘀𝗵𝗴'𝗮𝗿𝗶𝘆 ham Buxoro shahrining nomi 𝘣𝘶𝘵𝘱𝘢𝘳𝘢𝘴𝘵𝘭𝘢𝘳 𝘪𝘣𝘰𝘥𝘢𝘵𝘹𝘰𝘯𝘢𝘴𝘪 nomidan kelib chiqqanligini ta'kidlagan.

Ikkinchi taxminga ko'ra, "𝗕𝘂𝘅𝗼𝗿𝗼" nomi 𝘴𝘰𝘨'𝘥 𝘵𝘪𝘭𝘪𝘥𝘢𝘨𝘪 "𝗯𝘂𝗵𝗮𝗿𝗮𝗸" - 𝘣𝘢𝘹𝘵𝘭𝘪 𝘮𝘢𝘴𝘬𝘢𝘯 so'zidan olingan.

"𝗕𝘂𝘅𝗼𝗿𝗼" nomi ilk bor IV-V asrlardagi 𝘴𝘰𝘨'𝘥 𝘵𝘢𝘯𝘨𝘢larida ishlatilgan. Xitoylik olim va tarjimon 𝗦𝘆𝘂𝗮𝗻 𝗦𝘇𝘆𝗮𝗻 "𝘉𝘶𝘹𝘰𝘳𝘰” nomini birinchi marta yozma manbalarda qayd qilgan.
@shasxiy
Buxoro vohasi va shahri haqida qimmatli ma'lumotlar bayon etilgan 𝗡𝗮𝗿𝘀𝗵𝗮𝘅𝗶𝘆ning "𝗧𝗮𝗿𝗶𝘅𝗶 𝗕𝘂𝘅𝗼𝗿𝗼” asarida 𝗕𝘂𝘅𝗼𝗿𝗼 𝗫𝘂𝗿𝗼𝘀𝗼𝗻𝗱𝗮 (𝘕𝘢𝘳𝘴𝘩𝘢𝘹𝘪𝘺 𝘔𝘰𝘷𝘢𝘳𝘰𝘶𝘯𝘯𝘢𝘩𝘳 𝘢𝘵𝘢𝘮𝘢𝘴𝘪𝘥𝘢𝘯 𝘧𝘰𝘺𝘥𝘢𝘭𝘢𝘯𝘮𝘢𝘨𝘢𝘯) eng ko'p nomga ega shahar deb ta'riflangan. Unga ko'ra, shahar dastlab 𝗡𝘂𝗺𝗶𝗷𝗸𝗲𝗻𝘁 yoki 𝗕𝘂𝗺𝗶𝘀𝗸𝗮𝘁 deb atalagan. Arablar orasida esa shahar "𝗠𝗮𝗱𝗶𝗻𝗮𝘁 𝗮𝗹-𝗦𝘂𝗳𝗿𝗶𝘆𝗮" (𝘮𝘪𝘴 𝘴𝘩𝘢𝘩𝘳𝘪) va "𝗠𝗮𝗱𝗶𝗻𝗮𝘁 𝗮𝗹-𝘁𝗮𝗷𝗷𝗼𝗿" (𝘴𝘢𝘷𝘥𝘰𝘨𝘢𝘳𝘭𝘢𝘳 𝘴𝘩𝘢𝘩𝘳𝘪) nomlari bilan mashhur bo'lgan.

Shuningdek 𝗕𝘂𝘅𝗼𝗿𝗼 qo'lga kiritilishida juda ko'p qurbonlar berilgani sabab arablar shaharni 𝗙𝗼𝗵𝗶𝗿𝗮 - "𝘧𝘢𝘹𝘳𝘭𝘪 𝘴𝘩𝘢𝘩𝘢𝘳" deb ham nomlashgan.

X asrga kelib shaharning "𝗕𝘂𝘅𝗼𝗿𝗼” nomi boshqa barcha nomlarni siqib chiqaradi.

Buxoroning afsonaviy yevropacha 𝗔𝗹𝗯𝗿𝗮𝗰𝗰𝗮 nomi ham mavjud. Uyg'onish (𝘙𝘦𝘯𝘦𝘴𝘴𝘢𝘯𝘴) davri italyan shoiri 𝗠𝗮𝘁𝘁𝗲𝗼 𝗠𝗮𝗿𝗶𝘆𝗮 𝗕𝗼𝗮𝗿𝗱𝗼ning mashhur "𝗢𝗿𝗹𝗮𝗻𝗱𝗼 𝗶𝗻𝗻𝗶𝗺𝗼𝗿𝗮𝘁𝗼" (𝘖𝘴𝘩𝘪𝘲 𝘖𝘳𝘭𝘢𝘯𝘥𝘰) asarida Buxoro shahri 𝗔𝗹𝗯𝗿𝗮𝗰𝗰𝗮 nomi bilan tilga olinadi.


Oʻrta asrlarda "zargarlik ishlari" haqida...

Jamiyatning eng yuqori qatlamlaridan buyurtma asosida ishlaydigan zargarlar, masalan, Abdullaxon II (1557—1598) ga tegishli boʻlgan mashhur toji va oltin kamar kabi ajoyib sanʼat asarlarini yaratganlar.

Buxoroda saroy zargarlari ustaxonasi XIX asr oxirlarida ham faoliyat yuritgan.

Bunday ustaxonalarda qo‘shni shahar va mamlakatlar hukmdorlari uchun sovg‘alar ham tayyorlanardi.

Oltin va kumush qadahlar Muhammad Shayboniyxonga ham sovgʻa qilingan (1500—1510). 1585-yilda Abdullaxon II ning elchisi tomonidan rus podshosi Fyodor Ivanovichga olib borilgan sovg'alar orasida "gulli naqshli tilla bilan qoplangan qadah" ham qayd etilgan.

Zargarlar yoqut, zumrad, marvarid, marvarid, firuza, yash, olovli opal, agat va tosh billur kabi qimmatbaho va yarim qimmatbaho toshlardan keng foydalanganlar.

Oltin Farg'ona tog'laridan, shuningdek Taroz va Xuttalondan va Toshkentning sharqidagi Zartalash togʻlarida ham qazib olingan. Sharqiy Turkistondagi Xo‘tan shahri o‘zining nefrit buyumlari bilan mashhur edi.

Ba'zi zargarlar uzuk yasashga ixtisoslashgan bo'lsa, boshqalari sirg'a yoki filigra ishiga e'tibor qaratgan, ammo ayollar uchun har qanday bezak zargarlik buyumlarini ishlab chiqarganlar ham bor edi.

Zargarlar qimmatbaho metallar bilan ishlashning turli usullarini bilganlar: sim chizish, bolg'alash, shtamplash, o'ymakorlik, bo'rtma, zardo'zlash, kesma, niello-ish va granulyatsiya kabilar.

Shuni ta'kidlash kerakki, granulyatsiya quyish texnikasi Yevropada unutilgan, ammo XIX asrning boshlarigacha Buxoro, Samarqand va Toshkentda, qozoqlar va turkmanlar orasida saqlanib qolgan va rivojlangan san'atdir.

Uzuklar, barmoq uzuklari va tumorlar ham nefrit, kristall va zog'ora kabi yarim qimmatbaho toshlardan kesilgan. Zargarlar mo'l-ko'l naqshli ot bezaklari va ochiq naqshli kumush laganlar bilan bezatilgan egarlar yasadilar.

Mangishloqda qozoq va turkman zargarlari ayollar uchun kumushdan bejirim bezaklar yasagan, ularni granulyatsiya, niello, filigra va rangli toshlar bilan bezatilgan.

Chingiziylar Osiyo mamlakatlari oshxonasiga qoʻshgan hissasi

Oʻrta asrlarda Oʻrta Osiyoda ayollarning jamiyatdagi mavqei

Yozuvning taraqqiyoti


Yozuvning taraqqiyoti


Видео недоступно для предпросмотра
Смотреть в Telegram
Giant Sling Trebuchet - The Iconic Medieval War Machine


#siyosiysaboq

Hukmdor fuqarolarga yoqmaydigan ishlarni boshqalarga yuklab, xalqqa yoqadigan ishlarni o‘zi bajarishi lozim.

"Shunda odamlar hukmdor oʻzi yaxshi atrofidagilar yomon" degan xulosaga kelishdi.


Chingiziylar Osiyo oshxonasi rivojiga qoʻshgan hissasi

Chingiziylar davrida Eron va Xitoy oshpazlik sanʼati bilan bir qatorda tibbiy va farmakologik bilimlar almashdilar.

Rashidudinning "Xitoycha oshxona kitobi" bor edi va xitoy oshxonasini yaxshi bilardi.

G'arbiy Osiyo taomlari, masalan, sherbet va no'xatli sho'rvalar Yuan saroyida ma'lum bo'lgan.

Yinshan Zhengyaoning, 1330-yilga tegishli "Yuan parhez to'plami", fors va turkiy atamalar mavjud.

XIV asr o‘rtalarida uzoq Yamanda, hech qachon mo‘g‘ullar nazorati ostida bo‘lmagan hududda hukmdor tomonidan olti tilda (arab, fors, turkiy, mo‘g‘ul, yunon va arman) tuzilgan lug‘atda ham shunga o‘xshash qiziqishlar ko‘rinadi. Yozuvlar orasida "Tayoqcha" 🥢 va "Xitoy o'rdak" uchun atamalar mavjud.

Mo'g'ullar Yevroosiyo oshxonasining kengroq ta'mini yaratishga hissa qo'shgan.

Moʻgʻullar Xitoy tashqi siyosatiga qanday taʼsir koʻrsatgan

Oʻrta asrlarda Oʻrta Osiyo ayollarning jamiyatdagi mavqei

Xalqning qoʻzgʻalonlardan keyingi xarakteri haqida


Mogʻullarning Xitoy tashqi siyosatiga taʼsiri

Moʻgʻullar Xitoyni bosib olgach, Yuan sulolasini oʻrnatdilar va xitoylarga qarshi qattiq choralar koʻrdilar.

Yuangacha bo'lgan hukmronliklardan farqli o'laroq, xitoylarga ikkinchi darajali fuqarolar sifatida munosabatda bo'lganlar.

Maslahatchilar Mo'g'ul imperiyasi bo'ylab olib kelingan, etnik xitoylar endi o'z davlatlarini nazorat qila olmas edilar. Buning o'rniga chet elliklar imperator saroyini tashkil etdilar, fuqarolik lavozimlarini egalladilar va qo'shinlarni boshqardilar.

Xitoyliklar birligini zaiflashtirish va qo'zg'olon xavfini kamaytirish uchun yangi qonunlar qabul qilindi. Bularga Xitoyliklardan qurollarini musodara qilish, moʻgʻullar va xitoylar oʻrtasida segregatsiya oʻrnatish kiradi.

1368-yilda Yuan sulolasiga qarshi uzoq davom etgan qo'zg'olon yangi Xitoylik sulolani o'rnatdi: Ming sulolasi.

Dastlabki Min sulolasi mo'g'ullarning qayta bosiqini oldini olish uchun harbiy kuchi va tayyorlikni oshirdi.

Min an'anaviy usullarni qo'llab, mo'g'ullar tomonidan ilgari surilgan savdoning ko'p qismini to'xtatdi va izolyatsiya siyosatiga o'tdi.

Qoʻqon xoni Olimxonning Xitoy bilan aloqalari haqida

Samoniylar va Xitoy oʻrtasida diplomatik munosabatlar tarixidan

Oʻrta Osiyo ayollarning Oʻrta asrlardagi jamiyatdagi mavqei


Kanalimiz suratini yangiladik...
Nima deysizlar...


Oʻrta Osiyo ayollarning Oʻrta asrlarda jamiyatdagi mavqei

Movarounnahr ayollari nafaqat uy ishlarida, balki dalada ham ishlaganlar. Rossiyalik sayyohlarni yozishcha: “Uydagi va daladagi barcha ishlarni ayollar bajaradi. O‘zbek ayoli ho‘kiz, dam olmasdan ishlaydi. Erkakning har doim puli bor. Xarajatlar uchun xotiniga qancha berishini puxta hisoblab chiqadi."

Ko'chmanchi jamiyatdagi ayollarga son-sanoqsiz vazifalar yuklangan: ot minish, uy yumushlari, chodirlar tikish va tushirish, ovqat pishirish va bolalarga onalik. Hatto homilador ayol ham chodirni buzib, tuyaga yuklashi kutilgan edi.

Haqiqatan ham, u tug'gunga qadar ishlaydi. Agar ayol kasal bo'lib, barcha uy ishlarini bajara olmasa, u g'ayritabiiy deb qaraldi va folklor (xalq rivoyatlari) dan tushuntirishlar topishga urinishgan.

Qiz bolaga nisbatan kamsitish tug'ilishdan boshlangan va butun hayoti davomida uni ta'qib qilishda davom etilgan. Qizning tug'ilishi ko'pincha qayg'uli xabar sifatida qabul qilingan va hech qanday belgisiz qolar edi, o'g'il tug'ilishi esa katta bayramlar bilan birga bo'lardi.

O'g'il tug'ilganda haddan tashqari haddan tashqari sovg'alar berish odat tusiga kirgan, qiz tug'ilganda esa kichik sovg'a yoki umuman hech narsa berilmasdi. Bundan tashqari, faqat qiz tug'adigan ayollar haqoratlanadi yoki chetlashtiriladi.

Qabilaviy jamiyatlarda qizlar odatda turmushga chiqqandan so'ng oilani tark etib, boshqa jamoalarga mansub bo'lishlari sababli, ba'zida ular potentsial dushman hisoblanar edi, shuning uchun ularga yaxshi tarbiya berishdan foyda yo'qdek tuyulardi. Qirg‘izlarda shunday deyilgan: “Qiz – dushman”.

An’anaga ko‘ra, 7-8 yoshli qiz etuk deb hisoblangan. Qozoq maqolida qizlarni imkon qadar erta turmushga berish istagi aks ettirilgan: “Tuzni uzoq vaqt saqlamang, chunki u suvga aylanadi. Qizingizni uzoq vaqt saqlamang, chunki u qul bo'ladi.

Kelin nafaqat eriga, balki uning barcha erkak va ayol qarindoshlariga ham bo'ysungan. Qaynonasi nima desa, shuni qilishi kerak edi. Darhaqiqat, u oilaga qul sifatida xizmat qilgan va odatda ko'plab kichik cheklovlarga duchor bo'lgan.

Yakkalik amaliyoti mintaqaga va aholining ko'chmanchi va o'troq guruhlariga qarab o'zgarib turardi. Qattiq yolg'izlik ko'chmanchi xalqlar orasida emas, balki o'troq musulmon guruhlarida sodir bo'lgan.

Bu ularning xo'jaligi va turmush tarzi xususiyatlari bilan bog'liq edi. Uyning ichkari yoki ichki xonalarida ayol doimiy izolyatsiya qilingan.

Uning turmush tarzi an'analar asosida o'rnatildi; hatto odam bilan begunoh suhbatlashish yoki paranjani (pardani) olib tashlash jamiyat qonunlariga zid bo'lgan jiddiy qoidabuzarlik sifatida ko'rilgan.

Agar erkak uyining eshigini taqillatgan bo'lsa, u faqat erkak yo'qligini ko'rsatadigan tarzda taqillatib javob berishi mumkin edi. Pushtun jamiyatidagi ayollar soni eng yaxshi maqol bilan ifodalanadi: "Ayol uchun - uy yoki qabr".

Qadimgi bir tojik iborasi buni takrorlaydi: "Bu hayotda ayolning yo'li yotoqxonadan oshxonaga, oshxonadan yuvinish xonasiga va yuvinish xonasidan qabrgacha". Ayollarning mavqei ularning an'anaviy kiyimlarida aks etgan.

Oʻtirgan musulmon jamiyatlarida ayol odatda 9-10 yoshdan boshlab paranja kiyib yurgan. Bu uning boshidan oyogʻigacha yopilganligini bildirgan. Uning yuzi qora to'r ostida yashiringan, hatto go'dak ham paranja ostida ko'tarilgan.

Aksincha, qisman iqtisodiy sharoitlar tufayli ko'chmanchi ayol hech qachon yuzini berkitmagan va odatda kamroq cheklangan hayot kechirgan. Uning ovozi tez-tez yig'ilishlarda, ayniqsa umumiy manfaatlar bo'yicha eshitilishi mumkin edi. Qozoq va qirg‘iz ayollari dashtlarda bemalol ot minib, sayillarda qatnashgan.

Oʻrta asrlarda Oʻrta Osiyoda ayollarning jamiyatdagi mavqei

Qish ajoyib fasl...


Oʻrta asrlarda Oʻrta Osiyoda ayollarning jamiyatdagi mavqei.

Oʻrta Osiyo jamiyatlari bir xilda tuzilmagan, erkaklarning ayollar ustidan nazorati darajasi nafaqat dinga, balki qabila odatlari va qarindoshlik tuzilmalariga ham bogʻliq edi. Shariatga (Islom qonunlariga) ko'ra, musulmonlar o'ta patriarxal bo'lib, jamoat hayotida qat'iy jinslar bo'yicha ajratilgan.

Ammo mintaqaning ko'p qismidagi o'troq aholi shariatga ko'proq mos ravishda yashagan, ko'chmanchi xalqlar esa asosan o'zlarining odatlariga amal qilganlar.

Ayollarning xulq-atvori hamma joyda qat'iy tartibga solingan. Agar ayol erkakning ustunligi an'analarini buzishga jur'at etsa, u va uning qarindoshlari jazolangan. Ayol, avvalo, otasi, keyin esa eri va uning qarindoshlari yoki o'g'illari nazorati ostida bo'lishi kutilgan.

Patriarxal an'analar va haqiqiy hayotda ayollar mehnatiga bo'lgan ehtiyoj o'rtasidagi qarama-qarshilik, albatta, qandaydir ziddiyatlarga olib keldi.

Xotin deyarli hamma joyda eriga qaraganda pastroq hisoblangan, odatda tengsiz yoki "zaif" deb atalgan.

Uning erkaklar dunyosiga aralashishga haqqi yo'q edi, garchi u mamlakat ichida odatda tan olingan maqomga ega edi.

Ayol jangchilar haqida ishlangan video

Oʻzbek xalqi qanday paydo boʻlgan?


Nima uchun Chingizxon imperiyasi uning vafotidan keyin ham uzoq muddat davomida yashab qolgan-u, lekin Amir Temur imperiyasi uning vafotidan soʻng parchalana boshladi?

Bizni kitoblarimizda, mogʻullar savodsiz va yovvoyi xalq deya taʼriflagan. Temuriylar esa ikkinchi renesans asoschilaridan-ku.

Axir davlatlarning rivojlanishiga, ilm-fan va taraqqiyot muhim emasmi? Yoki biz Mogʻullar haqida notoʻgʻri xulosalarga egamizmi?

Mening fikrimcha, Chingizxon imperiyasi vafotidan soʻng parchalanmagani sababi, imperiya asosini koʻchmanchi qabilalar tashkil etgani edi.
Qisqacha aytganda, XI asrning 70-yillarda Moʻgʻulistonda iqlim qulay va seryogʻin kelgan. Bu oʻz oʻzidan chorva mollarini koʻpayishi va aholi sonining ortishiga olib keladi. Natijada yaylovlar ortiqcha aholini boqa olmaydi, shuning uchun ortiqcha aholi, suv va yaylov uchun bir-biri bilan kurashishi yohud tashqariga chiqib ketishi kerak edi. (Anashu tarixiy sharoit Chingizxon davriga toʻgʻri kelgan.)
Eslatma. Xorazmshohlar imperiyasini taqdirini eslang! Chingizxon oʻshanda 200 ming askar bilan bostirib kelgan, Chingizxon qoʻshini asosan koʻchmanchi qabilalardan tuzilgan ekanligini hisobga olsak, bu 200 ming askarni ortida uning 200 ming sondagi oilasi borligini bilish mumkin. Oʻrta asrlar holatda bir oila bir askar berish odati borligi va oʻrtacha hisobda bir oilada 6 nafar aʼzo borligi hisobga olsak, katta buvamiz Chingizxon bizning yurtimizga 1.2 mln kishi bilan mehmon boʻlib kelgan.
Masalan; Barloslar, qoʻngʻirotlar, Olmaliqlar h.k.lar Chingizxon yurishidan keyin kirib kelgan Movarounnahr hududiga.

Chingizxon vafot etgan paytda ham, mogʻullar yerga boʻlgan talabini hali ham qondirilmagan edi. Yangi yerlarga boʻlgan ehtiyojini qondirish istagi ularni birlashtirib turgan. Shuning uchun boʻlsa, Chingizxon vafotidan 73 yil oʻtib ham bosqinchilik faoliyatlarini toʻxtamay, Birmani ham boʻysundirshgan (1300-yil).

Amir Temur imperiyasiga kelsak, bizning imperiya asosini oʻtroq aholi vakillari tashkil etgan.
Yani-ki agar oʻtroq dehqonchilik madaniyatida, aholi sonining oʻsishi roʻy bersa, yerga yaxshi ishlov berish orqali yoki ekin maydonlarini kengaytirish orqali hosil oshirilishiga erishish mumkin.

Temuriylarda yangi yerlarni zabt etishga boʻlgan intilishdan koʻra, Sohibqiron bobomizdan qolgan davlatni oʻzoro boʻlib olish, yaxshi edi.
Keyingi sababi Temuriylarni birlashtirgan tashqi sabablarni yoʻqligi, Amir Temur vafot etgan paytda, bizning imperiyaga tahdid soluvchi tashqi kuchlarning oʻzi yoʻq edi. (Qora Yusuf va Bahrom Jaloyir Temuriylar imperiyasiga tahdid soluvchi kuch emas, ular faqat Iroq va Ozarbayjon bilan cheklangan).

Shuning uchun deb oʻylayman, Sohibqiron bobom vafot etganidan keyin, birlashishimizga hojat boʻlmay qolgan.

Temuriylar sulolasida dashtliklarning taʼsirini kuchayishi

Temuriylar davri tanga va pul muomalasi

Turk-moʻgʻullarning Sharqiy Yevropaga bostirib kirishi




Qish ajoyib fasl...
Bu rasmlar menga qandaydir maʼnoda, hotirjamlik olib keladi.


......Boʻron tingach, (jamiyat) ular oʻzlarining bosiq va qonunlarga boʻysunuvchan xarakterini qaytadan oʻzlashtirib olganlar. Napoleon ularning orasidan eng itoatkor xizmatkorlar topgan.
Gustav Leben

XVIII asr oxirlarida "Fransuz ommasining inqilobiy boʻhroni" natijasida, Buyuk Fransuz burjua inqilobi roʻy berib Fransiyada monarxiya agʻdariladi.

Ammo 1804-yili Napoleon Bonapart Fransiyada yana monarxiyani qayta tiklaydi.

Gustav Lebenning aytishicha; inqilobiy boʻrondan keyin jamiyat - yana boʻysunuvchan va bosiq xarakter kasb eta boshlaydi.

Menimcha bu yoʻnalish bilan, biz Kommunistlar qanday qilib hokimiyat tepasiga kelib olganligi bilishimiz mumkin.


Barcha insonlarning gʻoya va hislari mushtaraklik kasb eta boshlagan nuqtada, insonning tafakkurga ega boʻlgan shaxsiyati yoʻqolib boradi.
Gutsav Leben

Agar tarixga yuzlansak, kommunizm va fashizm gʻoyalari oʻsha davrning oʻzidayoq kelajagi yoʻq ekanligi hamda halokatga eltuvchi yoʻl ekanligini bilishgan. Ammo Kommunizm va Fashizm oʻz atrofiga minglab "omma vakillari" ni yigʻib oʻz atrofida ularning his-tuygʻularini birlashtirgach, jamiyatning "tafakkur qila oladigan intellektual salohiyatli" qatlami yoʻqala borgan.

Demak, jamiyat bir hukmron gʻoya atrofida millionlab odamlar ruhiy, hisiy jihatdan birlashsa, bu jamiyat shaxsiy tafakkur etish qobiliyatidan mahrum boʻladi.



Показано 20 последних публикаций.

113

подписчиков
Статистика канала