Nurmuhammad Xo'ja

Ким Аллоҳга гапирайин деса намоз ӯқисин,
Ким Аллоҳ менга гапирсин деса Қуръон ӯқисин,
Ким гаплашайин деса намозда Қуръон ӯқисин.

©Ҳусайнҳон Яҳё Абдулмажид.

Муқобил тарих. Фараз қилинг бугун Темурийлар ва Усмонийлар империяси мавжуд бўлаганда, уларнинг фуқаролари қандай бўларди.

ChatGPT nima ekanini tushunish uchun avval sunʼiy intellekt haqida gaplashaylik.

SI bu – odatda inson zakovatini talab qiluvchi muammolarga yechim beruvchi dastur. Masalan, tarjimon dasturlar SI'ning bir koʻrinishi.

SI dasturlar yaratilishida ham ishlashida ham insonlarning fikrlash jarayoniga taqlid qiladi. Albatta bu taqlid, juda sodda koʻrinishda boʻladi.

SI dasturlarning bir nechta turi bor, masalan klassifikator dasturlar oʻz nomi bilan narsalarni klassifikasiya qila oladi. Masalan, insonlarga tashxis qoʻyishda ishlatiladigan dasturlar (bu inson sogʻlom, bunisi esa kasal) yoki yoʻlda jarimalarni aniqlaydigan (bu moshina qizilga oʻtdi, bunisi chiziq bosdi, bunisi piyodga yoʻl bermadi) va hokazo.

Bashorat (prognoz) dasturlar esa tarixiy maʼlumotlardagi qonuniyatlarni oʻrganib, kelajakdagi turli omillarni bashorat qila oladi (dollar, neft, uy-joy oʻsishi/tushishi).

Kuchli SI'lar xos soha uchun yaratiladi va ular sohadan tashqariga chiqa olmaydi. Masalan, saraton kasalligini aniqlaydigan SI, yurak kasalliklarini aniqlay olmaydi. Neft narxlarini bashorat qiladigan SIdan esa, koʻchmas mulk narxlarini bashorat qilish uchun foydalanilmaydi.

Bunday SI'lar oʻz sohasida yuqori aniqlikda ishlaydi. Ularni yaratishda esa aynan shu soha mutaxassislari (shifokorlar yoki iqtisodchilar) bevosita ishtirok etadilar. Ular SIga toʻgʻri maʼlumotlarni saralab berishga (bu juda muhim), uning natijalari toʻgʻri ekanini tekshirishga yordam beradilar.

Xoʻsh, ChatGPT unda qanday dastur? ChatGPT bu – katta til modeli, tushunarli qilib aytganda esa matnlarni generatsiya qiluvchi dastur. Uning asosiy vazifasi bir soʻzdan keyingi soʻzni bashorat qilish xolos.

Ya'ni siz "Oʻzbekistonning poytaxti...." deb gap boshlasangiz, keyingi soʻz "Toshkent" ekanini bashorat qiladi. "Assalomu..." desangiz, "alaykum" deb davom ettiradi.

"Katta" deyilishiga sabab esa, unga juda koʻp (onlaynda mavjud deyarli barcha) maʼlumotlar (matnlar) yuklangan va u siz bergan savolga javob generatsiya qilishda shu matnlarga asoslanib soʻzlar ketma-ketligini bashorat qiladi.

ChatGPT maʼlum soha uchun oʻqitilmagan, u tibbiyot yoki iqtisod yoki moliyadan xabari yoʻq. Sizga bu sohalarda toʻgʻri javob berishi esa aynan shu savol qachonlardir internetda soʻralgan va ChatGPT unga toʻgʻri javobni "koʻrgan".

Yuqorida zikr qilingan xos modellar nima uchun bu xulosaga kelganini va bu javobning toʻgʻri ekanini ehtimolligini ham oʻlchab koʻrsatadi (88% ehtimollik bilan bu inson sogʻlom, 92% ehtimollik bilan bu odam qizil chiziqqa oʻtdi va hokazo).

ChatGPTda esa bunday funksiyaning oʻzi yoʻq. U berayotgan javobi toʻgʻri yoki xato ekanini bilmaydi. U bergan javobining mazmunini tushunmaydi. U alohida tibbiyot yoki iqtisod uchun oʻqitilmagan. U tibbiyot, din yoki buxgalteriya nima ekanini hatto bilmaydi ham.

ChatGPTni yaratishda tor soha mutaxassislari umuman qatnashmagan, u nimaga asoslanib aynan shu tashxisni qoʻydi yoki shu fatvoni berdi mutlaqo nomaʼlum.

Ha, koʻp uchraydigan savollarga ChatGPT aniqlik bilan javob beradi. Lekin, uning javoblarini tekshirmasdan, koʻr-koʻrona toʻgʻri deb qabul qilish mutlaqo xato. Buni hatto ChatGPTning oʻzi ham aytib turibdi....

Davomi keyingi postlarda.

(C) Anvar Nazrulloh