TUZLARNING GIDROLIZI.
Toza suv juda ham kuchsiz elektrolit hisoblanib, uning dissotsiatsiyalanish darajasi a =10 –9 ga teng bo‘ladi. Demak, suv juda ham oz bo‘lsa-da ionlarga ajraladi:
H2O => H+ + OH–.
Toza suvdagi H+ va OH– ionlari konsentratsiyasi bir-biriga teng:
[H+] = [OH–].
Bunda teng miqdorda H+ va OH– ionlari bo‘lgan eritma neytral muhitli bo‘ladi. H+ ionlari ortiqcha bo‘lgan eritma kislotali, OH– ionlari ortiqcha bo‘lgan eritma esa ishqoriy muhitda bo‘ladi.
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
1. Kaliy nitrat tuzining suvdagi eritmasi indikatorlar rangini o‘zgartirmaydi:
KNO3 + H2O => K+ + (NO3–) + H2O
(H2O => H+ + OH–)
K+ ioni suvning dissotsiatsiyalanishidan oz bo‘lsa-da hosil bo‘lgan OH– ioni bilan KOH ni hosil qiladi. KOH kuchli elektrolit, ionlarga batamom ajragan bo‘ladi:
KOH (K+)+ (OH–). NO3– ionini H+ ioni bilan birikishidan hosil bo‘lgan HNO3 ham kuchli elektrolit, u ham ionlarga ajrab ketadi:
HNO3 => (H+) + (NO3–).
Demak, kuchli asos va kuchli kislotalardan hosil bo‘lgan tuzlarning eritmalari muhiti neytral bo‘ladi. Ya’ni bunday tuzlar gidrolizlanmaydi.
▪“Gidroliz” so‘zi yunoncha “gidro” — suv, “lizis” — parchalayman degan ma’noni anglatadi.
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
2. Aluminiy nitrat kuchsiz asos va kuchli kislotadan hosil bo‘lgan tuz. Bunday tuzlar gidrolizlanadi. Aluminiy nitrat tuzining gidrolizlanganini indikatorlar rangini o‘zgartirganligidan bilish mumkin:
Al(NO3)3 + H2O;
(Al3+) + (3NO3–) + H2O => (AlOH)2+ + 3(NO3–) + (H+)
Suvning dissotsiatsiyalanishidan hosil bo‘layotgan OH– ionlari Al3+ ioniga birikib dissotsiatsiyalanmaydigan ion AlOH2+ ni hosil qiladi. Natijada eritmada H+ ionlari ortiqcha bo‘lib qoladi. Eritmada H+ ionlarining ortiqcha bo‘lib qolishi muhitni kislotali qilib qo‘yadi.
Bu jarayonda Al3+ ioni AlOH2+ ioniga, AlOH2+ ioni esa yana bitta OH–ionini biriktirib Al(OH)2+ ioniga aylanadi. Jarayon davom etib Al(OH)3 ni hosil
qilmasligiga sabab eritmada yig‘ilib borayotgan H+ ionlari suvni dissotsiatsiyalanishini to‘xtatib qo‘yadi.
Al3+ → Al(OH) 2+ → Al(OH)2+ → Al(OH)3
jarayonni oxirigacha olib borish uchun H+ ionlarini yo‘qotib turish kerak.
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
3. Natriy karbonat kuchli asos va kuchsiz kislotadan hosil bo‘lgan tuz.
Bunday tuzlarning suvli eritmalarida ham kimyoviy jarayon sodir bo‘ladi.
Kuchli asos va kuchsiz kislotadan hosil bo‘lgan tuzlar suvda eritilganda:
Na2CO3 +H2O;
2Na+ +(CO3)2–+H2O((H+)+OH–)) 2Na+ +(HCO–3) +(OH–)
kuchsiz kislota anioni suvning dissotsiatsiyalanishidan hosil bo‘lgan H+ ionini biriktirib dissotsiatsiyalanmaydigan HCO3– ionini hosil qiladi. HCO3– ioni navbatdagi H+ ionini biriktirib H2CO3 ni hosil qilishi kerak. Ammo bu jarayon sodir bo‘lmaydi (H2CO3 → H2O + CO2). Buning sababi eritmadagi OH– ionlari suvning navbatdagi molekulasining dissotsiatsiyalanishiga yo‘l qo‘ymaydi. Gidroliz jarayonini oxirigacha davom ettirish uchun eritmadagi ortiqcha OH– ionlarini yo‘qotib turish kerak.
Kuchsiz asos va kuchli kislotadan hosil bo‘lgan tuzlarning suvdagi eritmasining muhiti kislotali bo‘ladi.
Kuchli asos va kuchsiz kislotadan hosil bo‘lgan tuzlar suvda eritilganda, eritma muhiti ishqoriy bo‘ladi.
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
4. Kuchsiz asos va kuchsiz kislotadan hosil bo‘lgan tuzlar to‘liq gidrolizga uchrab, kuchsiz asos va kuchsiz kislota hosil qiladi:
Al2S3 + 6H2O → 2Al(OH)3↓ + 3H2S↑
Eritmaning muhiti esa hosil bo‘lgan asos bilan kislotaning nisbiy kuchi bilan belgilanadi. Demak, hosil bo‘lgan asos kuchliroq bo‘lsa kuchsiz ishqoriy, kislota kuchliroq bo‘lsa kuchsiz kislotali bo‘ladi, hosil bo‘lgan asos va kislotaning kuchi teng bo‘lganda neytral muhitda bo‘ladi.
Tuzlar bilan suv orasida sodir bo‘ladigan reaksiyalar gidroliz reaksiyalaridir.
▪Tuzning dissotsiatsiyalanishidan hosil bo‘lgan ionlarni suv bilan o‘zaro ta’sirlashuvidan kuchsiz elektrolitning hosil bo‘lishi gidroliz deb ataladi.
───────────────
🖋 ©MasterCHEMlST
───────────────
Manzil:
@Kimyo_Boysun
