Shaxsiy ma’lumotlar xavfsizligiBu safargi O‘zbekistonga safar davrida juda ko‘p IT korxonalar bilan uchrashish nasib etdi. Ular bilan asosan ma’lumotlarni saqlash, uzatish, himoyalash kabi mavzularda suhbatlar qildik.
Hammamiz biladigan og‘riqli nuqta bu odamlarning shaxsiy ma’lumotlarini o‘zlari himoya qilishda ehtiyotsizliklarga yo‘l qo‘yishlari. Keling ba’zilarini aytib o‘tsam. Balki kundalik odatlarimizga kiritib, o‘zimizni himoyalashni rivojlantiramiz.
1. Ochiq qolgan hujjat, daftar yoki kompyuter.Odatda ishlab o‘tirganimizda narsalarimizni yig‘ishni istamaymiz. Chunki qaytib kelib, kelgan joyidan davom etishni xohlaymiz.
Keling bitta odat chiqaramiz. Har safar turish vaqtida stolda turgan shartnoma yoki daftar ustida oq qog‘ozni qo‘yib ketamiz.
Bu bilan bizning ma’lumotlarni boshqalarga chiqib ketishini oldini olamiz. Axir siz kim bilan qanday shartnoma qilayotganingizni yoningizdagi stolda o‘tirganlar bilishini istamasangiz kerak?
Kompyuterda ekranni himoyalovchi (ScreenSaver) imkoniyat mavjud. Noutbuklarda odatda yoqish tugmasini bosganda ishga tushadi. Agar ekrandan uzoqlashish vaqtida uni himoya rejimiga o‘tkazib ketsak, atrofda yurgan odamlar bexosdan sizning ma’lumotlaringizni ko‘rmagan bo‘lardi.
Ekrandan uzoqlashish vaqtida sichqoncha yoki yoqish turmasi orqali kompyuterni Ekran himoyalash rejimiga o‘tkazib ketish mumkin.
Sizga qo‘ng‘iroq kelib qolganida ishxonadagi hamkasbingiz kim bilan ishlayotganingizni bilib olib, sizning ishingizga ziyon yetkazishi mumkin. Odatda buni bexosdan qilishadi. Lekin natijasi juda ayanchli.
2. Faqat kerakli ma’lumotni berish.Sizdan biror ma’lumot so‘rashganida, masalan pasport raqamingiz, siz osonlikni o‘ylab pasportni unga ushlatib qo‘ya qolasiz. Yoki nusxa (kopya)si bor bo‘lsa, uni berib yuborasiz.
Endi o‘ylab ko‘ring, men sizning pasport raqamingiz + tug‘ilgan kuningiz + pasport tugash muddatini bilsam, sizning nomingizdan bank Krediti ola olaman. (Albatta oson emas, lekin yo‘li bor.)
Faqat so‘ralgan ma’lumotni taqdim eting. Ortig‘i bilan emas.
Yoki yana bir misol, sizga Telegramda notanish foydalanuvchidan video qo‘ng‘iroq keldi. Siz uni audio bilan yoki video bilan qabul qilishingiz mumkin. Agar kimligini bilmasangiz, yoki bilganingizda ham avval audio yoqib, uni tanib olib, keyin video yoqsangiz juda ko‘p narsadan o‘zingizni himoya qilgan bo‘lasiz. Masalan:
- Atrofda boshqalar bilishi shart bo‘lmagan narsalar bor. Video yoqilishi bilan hammasi ko‘rinib turadi.
- Tanimagan odamingiz sizning videoingizni yozib olib, MyId kabi dasturlarda ishlatishi mumkin. Sizning nomingizdan hujjatlar imzolay qoladi, yoki kartalaringizni boshqara olasi.
- Videoda gaplashishga qulay holatda bo‘lmasligingiz mumkin. Buni sizga qarshi oson ishlatish mumkin.
- Yoningizga shaxsini ko‘rsatishni xohlamayotgan odam ishlayotgan bo‘lishi mumkin. Sizning yoningizda ekani yoki uning rasmini olish unga qarshi ishlashi mumkin. (Restoranda o‘tirgan 2 kishini videoga tushib qolishi, uning yaqinlari tomonidan salbiy baholanishi mumkin. Oilalar salomat bo‘lsin)
Shu sabab, avval audio orqali yoqib, tanib olib, keyin qulay joyda o‘tib videoni yoqsangiz, ma’qul bo‘ladi.
3. Savodxonlikni oshirish.Ma’lumot xavfsizligi sizga qiziq bo‘lmasligi mumkin. Lekin Telegramingizni buzishganida qanday holatga tushdingiz? Sinfdoshlar, hamkasblar guruhlaridan ma’lumotlaringizni nusxalab olishganida-chi?
Undan ham ayanchlisi, hozir ko‘pchiligimiz shaxsiy ma’lumotlarimizni (parol, kod, pasport, moshina guvohnomasi kabi) Telegramda saqlaymiz. Hatto farzandlarimiz rasmlarini ham.
Endi o‘ylab ko‘ring, bu ma’lumotlar birovning qo‘liga tushsa, nima bo‘ladi?
* Bank hisob raqami paroli orqali kirib...
* Mashina ijaraga olgansiz, GPS kodini almashtirdi. Endi mashinani masofadan boshqara oladi...
* Farzandingiz rasmini olsa, gapirmasa ham bo‘ladi.
* Men hali sizning "do‘stlarga" yozgan "sevgi" xatlaringizni aytmayapman....
Shaxsiy va o‘ta muhim ma’lumotlarni Telegramda yoki boshqa sizning qo‘lingizda bo‘lmagan joyda saqlamang.
Telegramda 2FA ni yoqib qo‘ying.
Davomi bor...30.11.2024 GYD
@DrAlgorithm
