AdolatFarzandi

Президент қарорига кўра, Тошкент шаҳрида Туркий давлатлар халқаро университети ташкил этилади.

@AdolatFarzandi

БИР ИЛМИЙ ИШ ТАРИХИ
(охири)

Диссертациямда орзу қилганимдек, юридик таълимда маъмурий юстиция мавзуси ўтилмоқда, унга бағишлаб дарсликлар чоп этилмоқда. Бу менинг бахтим, албатта.

Бундан ташқари ҳозир кўп ёш тадқиқотчилар шу мавзуга тааллуқли бўлган оид бошқа мавзуларда ҳам диссертациялар ҳам ёқлашмоқда. Албатта, бу гаплар билан мамлакатимизда маъмурий судлар ташкил этилишига мен сабабчиман, дейишдан йироқман. Лекин унинг илк илмий-назарий асосларини ишлаб чиқишга ҳисса қўшганимиз бор.

Ҳозир маъмурий юстиция, маъмурий судловга оид китобларни, илмий ишларни кўрар эканман бир тарафдан кўзим қувнайди. Биз тутган маёқни ёшлар илиб олға кетяпти. Иккинчи тарафдан, уларни саҳифалар эканман, ичида биронта жойда менинг илмий ишимдан иқтибос келтирганмикин, мен билан илмий полемикага киришганмикин, фойдаланилган ёки тавсия этиладиган адабиётлар қаторида менинг ҳам асаримни тилга олганмикин, деб ўзимни ахтараман.

Чунки биз илм қилган пайтда миллий адабиётларга зор эдик, уларни топа олмай саргардон бўлар эдик. Қанийди шунга оид биронта бўлса ҳам адабиёт топсаму ундан ишимда фойдалансам, керак бўлса эгасини топиб ундан маслаҳат сўрасам дердик. Бунинг устига тадқиқотнинг кириш қисмида мавзунинг ўрганилганлик даражаси бандида албатта ўзимизнинг олимларни ҳам тилга олиш лозим эди. Лекин минг афсуски, хусусан менинг мавзумда қалам тебратганларни топиш деярли имконсиз эди.

Ўзининг исми шарифини, илмий асарини бошқа асарлардан қидириш одати фақат менда эмас, ҳаммада бор. Бу табиий. Косиб оёққа қарайди, сартарош бошга. Олим ҳам шундай - эътирофни истайди.

Қолаверса, ўзидан аввалги олимларнинг асарларини тилга олиш илмий этикага ҳам тўғри келади. Ўзаро ҳурмат-эътиборни мустаҳкамлайди. Лекин афсуски, кўпинча бунга гувоҳ бўлмаяпман. Ёшлар томонидан чоп этилаётган маъмурий юстиция, маъмурий судловга оид айрим асарларда, дарсликларда ўзидан аввалгиларни эсга олиш у ёқда турсин, бизнинг асаримиздан очиқдан-очиқ, сўзма-сўз кўчиргани етмаганидек, биронта жойда иқтибос келтирмагани кишининг тепа сочини тикка қилади.

Нега шундай? Чунки назаримда ҳозир илмий мактаб деган тушунча йўқолган, Устоз-шогирд тизимига дарз кетган. Бу ҳам аслида аввалги сиёсат билан боғлиқ эди, назаримда. Чунки бир пайтлар эсингизда бўлса, нафақа ёшига етиб қолган кадрларни ёппасига мажбуран пенсияга чиқариш ёки ишлаб турганларга пенсия бермаслик кампанияси авж олган эди. Ана шунда кўп ёши улуғлар ишдан бўшаб ўрнини фақат ёшлар эгаллаб ўртада бўшлиқ вужудга келди. Қолаверса, айрим раҳбарлар Устоз-шогирд тизимининг барҳам топишига яхшигина ҳисса қўшдилар.

Тўғри, ҳозирги ёшларнинг аввалгиларга нисбатан устунлиги бор. Ҳозиргилар чет тилини биладилар, дунё билан тиллашадилар. Чет элга бирров илмий сафарга чиқиб келмаган тадқиқотчилар ҳозир кам. Университетлар ўзлари бундай сафарларни молиялаштиряпти. Бизнинг пайтимизда «хўрозқанд чет элники деса, ётволиб ялардик».

Ҳозирги авлодга прописка керакмас, исталган жойда ишлайди. Бизнинг пайтимизда бир неча иқтидорли устозлар айнан прописка сабаб ишдан бўшатилган эди.

Ҳозир уй олиш учун имкониятлар катта, прописка керакмас, имтиёзли кредитлар, субсидиялар бисёр. Аввалгилар уйсизликдан Тошкандни ташлаб кетар эди.

Ҳозир маошлар ҳам яхшигина, кўз тегмасин. Бизнинг пайтда, маош камлигидан айрим олимлар касбини ўзгартиришга ҳам мажбур бўлган ва ҳоказо...

Лекин барибир шунча афзалликларга қарамай нимадир етишмаётгандек туюлаверади. Менимча бу аввалгилар билан ҳозиргилар ўртасидаги боғловчи кўприкнинг йўқлиги бўлса, керак. Фарзанд ўз Отасининг, шогирд эса ўз Устозининг давомчиси ҳисобланади. Ота ёки Устоз номининг доим янграб туриши уларнинг фарзандлари ёки шогирдларига боғлиқдир. Бир-биримизга ана шундай кўприк бўлайлик, азизлар...

@AdolatFarzandi

БИР ИЛМИЙ ИШ ТАРИХИ (давоми)

Ҳозир информация олишнинг имконияти жуда кенгайган, интернет жуда ривожланган. Айрим жаҳон кутубхоналарига онлайн ташриф буюриб материаллар билан танишса ҳам бўлади. Интернет чексиз ва арзон.

Лекин ҳали айтганимдек бизнинг давримизда гарчи интернет бўлган эса-да, ҳар жиҳатдан ҳашаматли ва камёб нарса эди. Иккинчидан, ўша пайтларда интернетдаги маълумотлар ҳозиргидек кўп ҳам эмас.

Интернет қиммат эди. Ҳозиргидек интернетга бемалол кирадиган смартфонлар, уйда вай-файлар йўқ эди. Интернетга кирмоқчи бўлган киши ёки кўча-кўйдаги интернет кафега кириши керак эди (ҳозир бунақа кафелар йўқ бўлиб кетди, шекилли, а?). Уйда интернетдан фойдаланиш учун албатта домашний телефон бўлиши, алоқа компаниясига бориб ариза ёзиб интернет улатиши ёки махсус интернет карточкаси сотиб олиши керак эди. Интернет тезлиги эшак аравадек секин, сифати ҳам шунга яраша эди.

Нега айнан интернет ҳақида гапиряпман? Бошқаларни билмадиму лекин менинг мавзум минтақамизда янги бўлгани учун бу ҳақда ёзилган илмий ахборотлар ўта кам, борлари ҳам бизга етиб келмаган эди. Ўшанда мен Россиядан ҳар бири 50 доллардан олтита диссертация буюртма қилиб олиб келтирган эдим. Интернет менга маъмурий юстицияга оид халқаро маълумотларни олишим учун керак эди. Токи диссертациямни ёзиб тугатгунимча ўтган тўрт йил ичида интернет трафигига нормалний пул сарфлаб қўйганман.

Кези келганда бир нарсани ҳам таъкидлаб ўтишим керак. Ўша пайтлари ректоримиз М.Рустамбаев хорижий, айниқса Россия илмий нашрларини бизнинг кутубхонамизга олдириб келиш бўйича жуда катта жонбозлик кўрсатган эди. Бу бор гап ва буни ўз ўрнида эътироф этмасам, виждонсизлик қилган бўламан.

Ўшанда кутубхонамизга айнан Рустамбаевнинг ташаббуси билан Россиядан жуда кўплаб илмий нашрлар, хусусан, илмий журналлар, китоблар, библиографик маълумотлар, илмий конференцияларнинг тўпламлари олиб келинган эди. Тан олиш керак, Россия илмий салоҳияти барибир кучли. Россияда биттагина маъмурий ҳуқуқ фанига бағишланган бутун бир бошли «Административное право и процесс» номли журнал борлигини ўшанда кўрганман. Бу журнал бутун мамлакат бўйлаб чоп этилади. Ва бунақа ҳар бир фанга бағишлаб алоҳида чоп этиладиган журналлар у ерда талайгина.

Ўша журналларни кутубхонамизга кирволиб мутолаа қилар, керакли мақоланинг ксеронусхасини уйга олиб кетиб ишлар эдим. Ўзи икки хоналик бўлган квартиранинг биттасини диссертация ёзиш учун ажратиб қўйган, хонанинг полига мавзуга оид қоғоз маълумотларни ёйиб ташлаган эдим. Қоғознинг кўплигидан юргани жой қолмаган эди.

Менинг одатим шундай, мабодо бирон нарса ёзмоқчи бўлсам фикрларим чалғиб кетиб қолмасин деб тегишли маълумотларни, китоблар, журналларнинг тегишли саҳифасини полга сочиб териб қўяман. Бир куни уйимга меҳмонга келган қайнонам мен ишдалигимда хонамда ёйилиб ётган нарсаларимни кўриб чиройли қилиб йиғиштириб қўйибдилар. У ерда юзлаб журнал-китобларнинг тегишли саҳифасини дарров ўқишга қулай қилиб очиб қўйгандим. Ишдан келиб ҳангу манг бўлиб қолдим, йиғлаворай дедим. Қайнонагинам атайин қилмаганлари аниқ. Ҳозир эсласам, кулгим келади.

Ҳамма маълумотларимни компютер хотирасида сақлар эдим. Флешка деган нарса ҳали бизга етиб келмаган эди. Бир куни компютеримнинг windowsи кетиб қолиб ҳамма маълумотларим ўчиб кетса бўладими? Урди, Худо. Устахонага олиб бориб хотирасини тиклатганман. Лекин ичидаги файллар ҳеч қандай номсиз тикланар экан. Маълумотларни бирма-бир қайта номлаб чиққанман...

Деярли ҳеч кимга маълум бўлмаган мавзу бўйича илмий иш қилар эканман, энг аввало ўзим шу мавзуни яхши англаб етишим керак эди. Осон бўлмаган. Чунки бу бўйича биронта ҳам миллий маълумот йўқ эди. Ҳамма маълумотни ўрислардан олавериш ҳам ярамайди, ўзимиздан ҳам калорит бўлиши керак. Хорижий илмийликни миллийлаштириш мушкул вазифа. Шунинг учун ҳам хозирги кўз билан қарасам, илмий ишимнинг айрим камчиликларига ҳам кўзим тушади.

Лекин нима бўлганда ҳам бу илк қалдирғоч диссертация эди. Ва 2017 йилга келиб илмий ишимда илгари сурилган таклифларим тўлиқ амалга ошди. Мамлакатимизда маъмурий судлар ташкил этилди.

Давоми 👇

БИР ИЛМИЙ ИШ ТАРИХИ

Шахсан мен ўзимни бахтли олимлардан бири, деб ҳисоблайман. Сабаби шундаки, номзодлик диссертациямда илгари сурилган таклифларим юз фоиз кейинчалик амалда ўзининг ифодасини топган.

Илмий иш борасидаги энг қийини бу диссертация мавзусини танлаш бўлса керак. Кўпчилик ёш тадқиқотчилар мендан қайси мавзуда илмий иш қилсам экан, деб маслаҳат сўрашади. Лекин менинг фикримча, диссертация мавзусини танлаш бу худди умр йўлдош танлашдек гап. Юрагинг жиз этиши керак. Уни шахсан ўзинг танлашинг керак. Чунки илмий иш худди умр йўлдошдек бир умрга олимга ҳамроҳ бўлгувчидир.

Мен ҳозирги авлод билан ўзимдан аввалги олимлар авлоди ўртасидаги оралиқ авлодга мансубман. Имконият чекланган бўлса-да, биз пайтимизда интернет бор эди. Биздан аввалги олимларда интернет умуман бўлмаган, техника ривожланмаган, компютер худди Tahoe машинасига ўхшаб ўта ҳашамат бўлган, ҳаммада ҳам бўлмаган. Деярли барча ёзув машинкасидан фойдаланган.

Бизнинг пайтимизга келиб аҳвол бир оз яхшиланган бўлса-да, ҳозиргидан тубдан фарқ қилар эди. Биринчидан, олимлар жамоаси унча кўп эмас эди. Диссертация бўйича маслаҳат сўрайдиган маслакдошлар кам эди.

Иккинчидан, мустақилликдан сўнг замонавий тушунчаларни илмга кириб кириш, аввалги авлодга хорижий термин аралашган илмий иш мавзусини тушунтиришнинг ўзи ҳам жуда мушкул эди. Масалан, менинг диссертациямнинг мавзуси «Ўзбекистонда маъмурий юстицияни ривожлантиришнинг муаммолари» деб номланган бўлиб, мавзуни танлаган пайтимда уни илмий кенгашда тасдиқлатишнинг ўзи катта бошоғриқни келтириб чиқарган эди. Ҳозир-ку маъмурий юстиция деса юрист-олимларнинг ҳаммаси тушунади, у пайтда мавзуни нима эканлигини тушунтиргунимча, уни асослаб бергунимча бўларим бўлган. Мавзум тасдиқланмай қолишига сал қолган.

Чунки ўша пайтлари маъмурий юстиция термини МДҲ мамлакатларидаги илмий доираларга эндигина кириб келаётган бўлиб, уни кўпчилик ҳатто эшитмаган ҳам эди.

Иккинчидан, мавзумнинг бир оз сиёсий тарафи ҳам бор эди. Маъмурий юстиция айнан амалдорларнинг устидан берилган шикоятларни кўриб чиқишни назарда тутадиган институт. Ўша пайтлари ҳозиргидек эмин-эркинлик йўқ, мансабдор шахслар халқ олдида эмас, балки халқ амалдорларнинг олдида масъул бўлган пайтлар эди. Шунинг учун мавзуни тушунган айрим ҳамкасбларим мавзуни танлашда адашмадингми мабодо, балким яна ўйлаб кўрарсан, деб маслаҳат ҳам беришган.

Илмий раҳбарим ю.ф.д., профессор Даврон Ахмедов билан юридическийнинг ректори проф. М.Ҳ.Рустамбаевнинг қабулига кирдик. Ректор ҳар бир тадқиқотчининг илмий иши мавзуси билан қизиқар, керакли маслаҳатларни берар эди. Мавзумнинг моҳиятини эшитгач, ректор бир пас ўйлаб турди-да, «жуда нозик мавзуни танлабсан, ишқилиб эплаб кетасанми?», деб сўради. Менинг ўрнимга илмий раҳбарим жавоб берди:
- Эплайди, ҳаракатчан бола.
- Майли, Даврон, қаранглар. Тағин у-бу нарса ўтиб кетмасин.

Ректор «у-бу нарса» деганда айнан сиёсатга қарши нарса ёзиб қўймасин, деган гапни назарда тутганини англаш қийин эмас эди. Хуллас бир амаллаб мавзуни тасдиқлатиб олдик.

Лекин ўшанда иккита раҳбар ҳам «йўқ, бўлмайди, бунақа мавзу замонга тўғри келмайди», дейишганда тамом, мен бошқа мавзуни танлашимга тўғри келар эди. Лекин раҳбарларимнинг «оқ фотиҳаси» билан кейинчалик мамлакатимизда энг биринчи бўлиб маъмурий юстиция мавзусидаги илмий иш дунёга келди ва муваффақиятли ҳимоя қилинди.

Менинг бу гапларим ҳозирги кун нафаси билан қараганда анча баландпарвоз ёки эриш туюлиши мумкин, лекин ўша пайтда илмий иш танлашнинг шунақа нозик тарафлари ҳам бор эди. Ҳатто ўшанда бир тадқиқотчининг Ўзбекистонда лоббизм масалаларига бағишланган диссертацияси шунча босқичлардан ўтиб айнан ҳимоя чоғида «нима деяпсизлар, ахир бизда лоббизм йўқ-ку, мавзуни танлаётган пайтда нега ҳеч ким эътибор бермаган?» деган гап билан ҳимоя ярмига ҳам бормай тўхтатилган эди. Тадқиқотчини ҳимоясига гуллар кўтариб узоқ-яқиндан келган ота-онаси, қариндош-уруғ, илмий доира вакиллари ҳангу манг бўлиб индамай қолаверишган эди.

Давоми 👇

Бугун Белоруссияда президентлик сайлови куни.

@AdolatFarzandi