Xurshid Abdurashid

Yozuvchining qadri Nobel mukofotini olgani bilan o‘lchanmaydi. Aksar yozuvchi mukofot olish uchun emas, aqalli bitta yaxshi kitob yozish uchun yashaydi. Nomlari bizga juda tanish ikki kamtar yozuvchi: Fozil Iskandar bilan Grant Matevosyanni oling. Ular qaysi nobeldor yozuvchidan kam?

To‘g‘risi, bu mashhur mukofotni berishda ham g‘irromlik borday. Asarga baho berishda biryoqlamalik – badiiy qimmatni ovrupocha an’analarga sadoqat mezoni bilan o‘lchash aniq seziladi. Adabiyotni chetga surib, Begin yoki Arofatga berilgan tinchlik mukofotlarini eslab ko‘ring, bu holat sog‘ fikr nari tursin, jo‘ngina mantiqqa ham zid emasmi? Ular boshida turgan urush hali to‘xtagani yo‘q-ku.

Shu kunning kitobxoni kimlarni o‘qishini yaxshi bilmayman. Har holda, Paulo Koelo yoki Haruki Murakami kabi puflab shishirilgan “daho”larga mahliyo bo‘layotgan odamlar ko‘p deb eshitaman. Bugungi o‘quvchi tasarrufida bizning avlod tasavvur ham etolmagan katta imkoniyat – internet bor. Xohlagan tilida xohlagan asarini o‘qishi mumkin.

Murod Muhammad Do‘st

Манба: “Ёшлик” журнали, 2012 йил 4-сон

👉 @xurshidabdurashid

Bu haftani Xorxe Luis Borxesga bag‘ishlaymiz.

Arxelay

Yunon mifologiyasida Geraklning avlodi Temenning o‘g‘li bo‘lmish Arxelay aka-ukalari tomonidan Argosdan quvg‘in qilingach, Makedoniyaga keladi. U yerda shoh Kissey hukmronlik qilardi. Dushmanlar uning saltanatini qurshab olganida, Kissey Arxelaydan yordam so‘raydi va uni qutqargani evaziga o‘z shahri va saltanatini va’da qiladi. Arxelay Kisseyning dushmanlarini yengib, uni xavfdan xalos etadi. Biroq, o‘z maslahatchilari ta’siriga tushib, Kissey va’dasini bajarmaslikka, aksincha Arxelayni o‘ldirishga qaror qiladi. Arxelay qaytib kelayotgan yo‘lda chuqur qaziladi, u qaynoq ko‘mir bilan to‘ldiriladi va yengil shox-shabbalar bilan yopiladi. Kohin tomonidan xavf haqida ogohlantirilgan Arxelay tuzoqdan qutuladi va echki ko‘rsatgan yo‘ldan ketadi. Bu yo‘l Arxelayni Ega (“echki”) deb atalgan shaharga olib keladi. Arxelay Iskandar Zulqarnaynning ajdodi hisoblangan.

👉 @xurshidabdurashid

📚O‘SHA MEN EDIM

Derazang yoniga qo‘ndi kabutar
Ilkida o‘rog‘liq maktub bor edi.
Senga boqib turgan ma’yus ko‘zlari,
Shu onda nedandir umidvor edi.
Sen esa pardani yopib qo‘yding jim,
O‘sha men edim-ku, o‘sha men edim.

Ko‘chaga chiqding sen bog‘ aylangani,
Daydi shamollarday xayoling tarqoq.
Bog‘ kezib yurarding shunda nogahon
Oyog‘ing ostiga tushdi bir yaproq.
O‘sha yaproq kabi sochilgandi kim?
O‘sha men edim-ku, o‘sha men edim.

Bog‘da gullar terding avaylab asta
Nogoh qo‘llaringga sanchildi tikan.
Nozik qo‘ling bilan sug‘urding uni
Deding “Shunday gulda tikan bor ekan”.
Senga talpingandi shu tikan, gulim,
O‘sha men edim-ku, o‘sha men edim.

So‘ng qaytding uyingga o‘y surib sokin,
Deraza yoniga qo‘yding gullarni.
Tin olmoq dardida cho‘kding to‘shakka
Va yig‘lab o‘qiding “O‘tkan kunlar”ni.
Kimnidir o‘ylading, ko‘zlari sim-sim,
O‘sha men edim-ku, o‘sha men edim.

👉 @xurshidabdurashid

Tikuv mashinasi haqida ilk bor she‘r yozgan inson – Hamza Hakimzoda Niyoziy.

Keyinchalik yurtimizga fabrika kirib kelishi haqida G‘afur G‘ulom “Qayda baxt” nomli pyesa yozgan.

👉 @xurshidabdurashid

Mana bu shir-u shakar* janrida yozilgan she’rning muallifi — Hamza.

* Shir-u shakar – ikki tilda yozilgan she’r. Mulamma’ san’ati ham deyiladi. O‘rta asrlarda Italiyada bu janrni “makaronik poeziya” deyishgan ekan.

👉 @xurshidabdurashid

MAQOLNI YASHAGAN CHOL

Umri maqollarga ishonish
va bo‘ysunish bilan o‘tgan chol
Xalq bekorga gapirmas deya,
ter to‘kardi erta-kech. Halol.
O‘ylardiki, bir kunmas bir kun
rohat bo‘lar mehnatning tagi.
Isbotini topgan har holda,
mingyillik gap, emas kechagi.
Butun umr tinmay ishladi,
biri ikki bo‘lmasa ham u.
Ishonardi, bir kun baribir
mehnat izi rohat bo‘lar-ku.
Bolalari yetdi voyaga,
elga qo‘shdi, hech kam qilmadi.
Mehnatdan chol tolmadi aslo
ammo rohat hamon kelmadi.
Yer choparkan bir kun nogahon,
joni og‘rib, yotib qoldi chol.
Ko‘p yotmadi, ketdi dunyodan –
yolg‘on bo‘lib chiqdi u maqol.

👉 @xurshidabdurashid

📓 “Bu bazmi jamshidda Jamshid yoʻq...”

“Ham” kitobi – Shahriyor Shavkatning ikkinchi sheʼriy toʻplami. Kitobdagi sheʼrlarni avval turli paytda, tarqoq holda, ijtimoiy tarmoqlarda oʻqiganman. Lekin kitob shaklida oʻqish shoirning umumiy salohiyati, badiiy iqtidori haqida yaxlit xulosa beradi.

Shahriyorning ruhiyatida mumtoz ohanglar bilan robita bor. Sheʼrlari xuddi aruziy vaznda yozilganga oʻxshaydi. Ayniqsa, shu formatdagi sheʼrlari Oybek aytmoqchi, “bir yutum may kabi, seva simirib” oʻqiladi. Masalan,

“quralaylar ketdilar, qaragʻaylar oralab”, “har na boʻlib kechdi umrim, koʻrin menga, koʻrin, qumrim”, “shiddatim – podsho-yu muddatim – vazir // va oʻzim roʻzador, visoling – iftor”, “kun-tunim yaproq edi, // unsurim tuproq edi, // daromad kamroq, biroq, // karomat koʻproq edi” va hokazo. Ketaveradi.

Aruzda boʻlmasa ham mumtoz adabiyot ifori kelib turadi. Bu, albatta, Shahriyorning mutolaa (premium emas) borasida ham oʻziga talabchanligidan darak. (Aruz deganimga esga tushib ketdi. Universitetda bir kursdoshimiz gʻazal yozardi. Aruzni bilasanmi, desak, yoʻq derdi. Unda qanday qilib gʻazal yozyapsan, deb soʻrasak, “bilmasam, “bismilloh” deb nima bitsam ham gʻazal boʻlib qolaveradi”, derdi).

Shahriyorda olifta soʻzlarga mahliyolik yoʻq (faqat bitta “dasisa”si bor). Boʻlar-boʻlmas eski soʻzlarni sheʼrga tirkab ketavermaydi. Qanday soʻzni qoʻllamasin, maʼnosini bilib qoʻshadi. Bir-ikkita sheʼrini atay tekshirib ham koʻrdim. Mavzular rang-barangligi bor. Ohang izidan quvib, mazmunni buzib qoʻymaydi. Biroz quvlik, biroz kinoya, biroz qiziqqonlik ham bor. Yosh boʻlsa-da, barcha-barchasini joy-joyida ishlata oladi. Ham sheʼr texnikasining hadisini olgan, ham sheʼr aytmoqdan maqsad-u muddaosini anglab yetgan.

Kitobdagi “Yelkamni keltirdim, yigʻlama” faslini oshiqlar qalbidan lirik “tahlilnoma” deyish mumkin. Dunyodagi eng goʻzal tuygʻular haqidagi toza va teran sheʼrlar koʻngilga bir iliqlik bagʻishlaydi. “Qasdma-qasd” nomli faslda ijtimoiy mavzularning goʻzal poetik talqinlarini koʻramiz. Umuman, kitob chiroyli tartiblangan. Diqqatimni tortgani “Momaqaymoqlar” faslidagi ayrim sheʼrlarning sarlavhalari: “Bagʻoyat chiroyli ochilgan olcha guliga bitilgan ojizona izhor”, “Yozning shafqatsiz muhabbatga toʻla tunidan chiqib keta olasizmi?”, “Oxiri hammasini tashlashga qaror qildim” va shu kabilar. Avval bu sheʼrlarni xuddi shunaqa sarlavha bilan eʼlon qilganmi, yoʻqmi, bilmadim. Lekin kitobni tayyorlash jarayonida juda masʼuliyat bilan ishlagani koʻrinib turibdi.

Shahriyor – sheʼriyatning “tomiri”ga tushib olgan shoir. Ijod yoʻlida yanada barkamollik va yuksaklik yor boʻlsin. Bu yoʻlda oʻziga oʻzi chil bermasin, deyman. Shu.

👉 @xurshidabdurashid

Dunyo qanchalik o‘zgarganini ko‘rish uchun o‘zingiz boshqa odamga aylanganingizni anglab yetsangiz, bas.

Telefonda gaplashganda, simning qarama-qarshi uchida joylashgan ikki kishi butunlay boshqa odamlarga aylanishi mumkin.

O‘rxan Pamuq, "Qora kitob"

👉 @xurshidabdurashid

POSTSCRIPTUM

1

Qo‘llarni siqmay ham ayrilish mumkin,
Ko‘zlarni yummay ham kechish mumkindir.
Qayrilib qaramay ketar chog‘ida,
Soyangni bemajol quchish mumkindir.

Mumkindir eng so‘nggi kalimalarni
Cho‘ntakka urish ham mumkindir aytmay.
Peshonamda yo‘g‘i qalbimda ham yo‘q,
Ketganga yo‘l yaxshi. Endi hech qaytma...

2

Xayrlasha turib,
ayayman men sendan “xayr” so‘zini.

Bag‘rimga bosaman
sovuq iztirobning muzini.

Kel, isin, sen uchun gulxanga aylanar –
ko‘ksim,

Faqat qismatimni ro‘para qilma,
o‘zing kel,
Ko‘rgani ko‘zim yo‘q uning yuzini.

3

Toshkentga halicha jin urgani yo‘q,
Yoki urgani yo‘q biror ajina.
Daydir havolarda qismat otgan o‘q,
Yaralangan qalblar bilmaydi gina.

Sog‘inchingga kelsak, g‘alat judayam
Keladi, ketadi, meni siylaydi.
Sening yo‘qliging-ku ijtimoiy g‘am
Bir kelib, bir ketib, qo‘ymaydi –
elektr tokiday qiynaydi.

👉 @xurshidabdurashid