«Tramp effekti» va global harbiy-siyosiy vaziyat
Donald Trampning Oq Uyga qaytishi hali rasmiylashmagan bo‘lsa-da, uning shaxsi allaqachon xalqaro jarayonlarga sezilarli ta’sir ko‘rsatmoqda. Tramp yana bir bor o‘zini qat’iy va qoidalarni o‘zgartiruvchi lider sifatida ko‘rsatmoqda: ekspertlar bu hodisaga «Tramp effekti (ta’siri)» nomini berishdi. Bu hodisa global siyosatning Xitoy, Eron, Ukraina va NATO singari muhim nuqtalarini qamrab olmoqda.
Xitoy masalasida Trampning Xitoy rahbari Si Szinpingni o‘zining inauguratsiyasiga taklif qilgani misli ko‘rilmagan qadam sifatida baholanmoqda. Bu Trampning Pekin bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri muzokara qilish istagini bildiruvchi signal bo‘lib, ikki davlat o‘rtasidagi kuchayib borayotgan qarama-qarshilikka qaramay, diplomatik muloqotga eshik ochishga tayyor ekanligini ko‘rsatmoqda. Trampning ushbu siyosati avvalgi yondashuvining davomidir: Amerika manfaatlarini birinchi o‘ringa qo‘ygan holda, u raqiblar va ittifoqchilar bilan teng dialog o‘tkazishga tayyor.
Eron borasida Tramp jamoasi Eronning asosiy yadroviy obyektlariga zarba berish masalasini jiddiy ko‘rib chiqmoqda. Hozirda Eron so‘nggi o‘ttiz yillikdagi eng zaif nuqtada turibdi: mintaqadagi proksi kuchlari falaj holatda, havo mudofaa tizimi esa ancha zaiflashgan. Ammo bu holat o‘z navbatida xavf tug‘diradi: Tehron o‘zining yo‘qotilgan strategik mavqeini tiklash uchun yadroviy qurol yaratishga harakat qilishi mumkin. Trampning bu boradagi qat’iy pozitsiyasi Yaqin Sharqda yangi keskinlik davrini boshlab berishi ehtimoli yuqori.
Ukraina masalasida Tramp Fransiyada Zelenskiy va Makron bilan uchrashuv chog‘ida o‘z pozitsiyasini aniq bayon qildi. Trampning fikricha, Yevropa Ukrainani qo‘llab-quvvatlash borasida ko‘proq mas’uliyatni o‘z zimmasiga olishi kerak. Garchi u Ukrainaning NATO a’zoligiga shubha bilan qarasa-da, Trampning asosiy maqsadi – Kiyevning urushdan kuchli va yaxshi qurollangan holda chiqishidir. Bu esa Yevropa uchun aniq signal: ular o‘z mudofaa strategiyasini mustahkamlashi kerak.
Shu nuqtai nazardan, NATO tarixiy burilish yoqasida turibdi. Alyans Bosh kotibi Mark Ryutte Yevropa davlatlari uchun mudofaa xarajatlarini 2.5% YAIMgacha oshirish taklifini ilgari surdi va 2030 yilgacha bu ko‘rsatkichni 3% gacha yetkazish imkoniyatini ko‘rib chiqmoqda. Bu esa Trampning avvalgi davrda aytgan tanqidlariga javob sifatida ko‘rilmoqda. Bugungi global tahdidlar yevropaliklarni o‘z mudofaa majburiyatlarini qayta ko‘rib chiqishga majbur qilmoqda.
Xulosa qilib aytganda, Donald hali rasman Oq uyga qaytmaganiga qaramay, «Tramp effekti» global kun tartibini kesikin o‘zgartirmoqda. Tramp yana o‘ziga xos siyosati bilan dunyo o‘yin qoidalarini qayta yozmoqda. Trampning yangi realligi dunyoni yangi o‘zgarishlarga moslashishga majbur qilmoqda.
G’arbiy alyans
Donald Trampning Oq Uyga qaytishi hali rasmiylashmagan bo‘lsa-da, uning shaxsi allaqachon xalqaro jarayonlarga sezilarli ta’sir ko‘rsatmoqda. Tramp yana bir bor o‘zini qat’iy va qoidalarni o‘zgartiruvchi lider sifatida ko‘rsatmoqda: ekspertlar bu hodisaga «Tramp effekti (ta’siri)» nomini berishdi. Bu hodisa global siyosatning Xitoy, Eron, Ukraina va NATO singari muhim nuqtalarini qamrab olmoqda.
Xitoy masalasida Trampning Xitoy rahbari Si Szinpingni o‘zining inauguratsiyasiga taklif qilgani misli ko‘rilmagan qadam sifatida baholanmoqda. Bu Trampning Pekin bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri muzokara qilish istagini bildiruvchi signal bo‘lib, ikki davlat o‘rtasidagi kuchayib borayotgan qarama-qarshilikka qaramay, diplomatik muloqotga eshik ochishga tayyor ekanligini ko‘rsatmoqda. Trampning ushbu siyosati avvalgi yondashuvining davomidir: Amerika manfaatlarini birinchi o‘ringa qo‘ygan holda, u raqiblar va ittifoqchilar bilan teng dialog o‘tkazishga tayyor.
Eron borasida Tramp jamoasi Eronning asosiy yadroviy obyektlariga zarba berish masalasini jiddiy ko‘rib chiqmoqda. Hozirda Eron so‘nggi o‘ttiz yillikdagi eng zaif nuqtada turibdi: mintaqadagi proksi kuchlari falaj holatda, havo mudofaa tizimi esa ancha zaiflashgan. Ammo bu holat o‘z navbatida xavf tug‘diradi: Tehron o‘zining yo‘qotilgan strategik mavqeini tiklash uchun yadroviy qurol yaratishga harakat qilishi mumkin. Trampning bu boradagi qat’iy pozitsiyasi Yaqin Sharqda yangi keskinlik davrini boshlab berishi ehtimoli yuqori.
Ukraina masalasida Tramp Fransiyada Zelenskiy va Makron bilan uchrashuv chog‘ida o‘z pozitsiyasini aniq bayon qildi. Trampning fikricha, Yevropa Ukrainani qo‘llab-quvvatlash borasida ko‘proq mas’uliyatni o‘z zimmasiga olishi kerak. Garchi u Ukrainaning NATO a’zoligiga shubha bilan qarasa-da, Trampning asosiy maqsadi – Kiyevning urushdan kuchli va yaxshi qurollangan holda chiqishidir. Bu esa Yevropa uchun aniq signal: ular o‘z mudofaa strategiyasini mustahkamlashi kerak.
Shu nuqtai nazardan, NATO tarixiy burilish yoqasida turibdi. Alyans Bosh kotibi Mark Ryutte Yevropa davlatlari uchun mudofaa xarajatlarini 2.5% YAIMgacha oshirish taklifini ilgari surdi va 2030 yilgacha bu ko‘rsatkichni 3% gacha yetkazish imkoniyatini ko‘rib chiqmoqda. Bu esa Trampning avvalgi davrda aytgan tanqidlariga javob sifatida ko‘rilmoqda. Bugungi global tahdidlar yevropaliklarni o‘z mudofaa majburiyatlarini qayta ko‘rib chiqishga majbur qilmoqda.
Xulosa qilib aytganda, Donald hali rasman Oq uyga qaytmaganiga qaramay, «Tramp effekti» global kun tartibini kesikin o‘zgartirmoqda. Tramp yana o‘ziga xos siyosati bilan dunyo o‘yin qoidalarini qayta yozmoqda. Trampning yangi realligi dunyoni yangi o‘zgarishlarga moslashishga majbur qilmoqda.
G’arbiy alyans