G’arbiy alyans

Rossiya-Eron hamkorligi: o‘zaro yordam kafolatisiz strategik sheriklik

M.Imomov, mustaqil tadqiqotchi

Rossiya va Eron o‘rtasida strategik hamkorlikka oid shartnomaning imzolanishi kutilgan hodisa bo‘ldi, ammo bu ikki tomon uchun ehtiyotkorona qadam bo‘lib qoldi. O‘sib borayotgan xavf-xatarlar va murakkab geosiyosiy vaziyatga qaramasdan, Moskva va Tehron chuqur harbiy majburiyatlardan qochib, faqat deklarativ hamkorlik bilan cheklanmoqda.

Eronning shoshilinch harakatlari sabablari

Pezeshkian ma’muriyati xavfsizlikka bo‘lgan tahdidlarning kuchayishi fonida Rossiya bilan shartnoma imzoladi. Tramp ma’muriyatining qaytishi, Isroilning faollashuvi, Asad rejimining qulash xavfi va “Hizbulloh” pozitsiyalarining zaiflashishi Tehronni o‘zining mintaqaviy ta’sirini kuchaytiruvchi strategik sherik izlashga majbur qildi.

Shunga qaramay, Tehron bu munosabatlarni mustahkamlash uchun katta qurbonlik qilishga tayyor emas. Eron askarlari, hatto Yaqin Sharqda ham, mamlakat tashqarisida harbiy operatsiyalarda ishtirok etmayapti. Bunday sharoitda eronlik harbiylarning Rossiyani qo‘llab-quvvatlash uchun Ukraina frontlariga borishini kutish mantiqsiz.

Moskvaning ehtiyotkor pozitsiyasi

Rossiya ham o‘z navbatida ehtiyotkor siyosat yuritmoqda. Isroilning Eronga qarshi zarba berish xavfi ikki tomonlama o‘zaro yordam shartnomasini tuzish imkoniyatini yo‘qqa chiqaradi. Moskva Tehron bilan sheriklikni saqlash uchun Isroil bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri to‘qnashuvga kirishga tayyor emas. Bu holat Rossiyaning mintaqaviy o‘yinchilar bilan munosabatlarni muvozanatlashga bo‘lgan intilishini va Yaqin Sharq geosiyosiy jarayonlarida taranglikdan qochishni aks ettiradi.

Shunday qilib, Rossiya-Eron shartnomasi Eronning siyosiy izolyatsiyaga tushib qolishiga va xalqaro bosim fonida Moskvaning asosiy sheriklari bilan aloqalarni mustahkamlashga bo‘lgan intilishining natijasi sifatida ko‘riladi. Ammo o‘zaro harbiy majburiyatlarning yo‘qligi ushbu munosabatlarning cheklanganligini ko‘rsatadi. Moskva va Tehron strategik sheriklik ritorikasiga qaramay, ehtiyotkor va pragmatik hamkorlik doirasida harakat qilib, bir-birlarining muammolariga asir bo‘lishni xohlamaydi.

Strategic Focus: Central Asia

Rossiya-Eron shartnomasi: harbiy ittifoqmi yoki odatiy strategik sheriklik?

A.Dubnov, siyosatshunos olim

Rossiya va Eron o‘rtasida keng qamrovli strategik sheriklik bo‘yicha shartnomaning imzolanishi Moskva va Tehron o‘rtasidagi ikki tomonlama aloqalarni mustahkamlash yo‘lida navbatdagi qadamlardan biri bo‘ldi. Ammo 47 moddadan iborat ushbu hujjatning tahlili shuni ko‘rsatadiki, u ko‘proq mintaqaviy va global masalalar bo‘yicha pozitsiyalarni muvofiqlashtirishga qaratilgan bo‘lib, to‘liq harbiy ittifoqni shakllantirishga yo‘naltirilmagan.

Shartnomaning asosiy jihatlari

Birinchi, tashqi tajovuzga nisbatan neytrallik. Shartnomaning 3-moddasiga ko‘ra, tomonlar bir-birlariga qarshi bo‘lishi mumkin bo‘lgan ehtimoliy raqiblarga yordam bermaslik majburiyatini olgan. Masalan, Rossiya AQSh yoki Isroilning Eron bilan ziddiyatida ularga yordam bermaydi, xuddi shuningdek, Eron ham Rossiya va Polsha yoki Finlandiya o‘rtasidagi ehtimoliy mojarolarda ularning tomonini olmaydi. Ushbu band tomonlarning strategik ehtiyotkorligini va to‘g‘ridan-to‘g‘ri harbiy ittifoqlarga kirishish niyati yo‘qligini ko‘rsatadi.

Ikkinchi, tashqi ta’sirga qarshi kurash. 12-modda Moskva va Tehronning Kaspiy mintaqasi, Markaziy Osiyo, Janubiy Kavkaz va Yaqin Sharq mintaqalarida “beqarorlikka olib keluvchi” uchinchi davlatlarning ishtirokini oldini olishga qaratilgan hamkorligini ta’kidlaydi. Har qanday aniqlikdan yiroq bo‘lgan bu formulirovka, shunga qaramay, AQSh va Yevropa Ittifoqining strategik ta’sirini kengaytirishga qarshi qaratilgan harakatlarga ishora qilmoqda. Bu ayniqsa, hozirgi kunda G‘arb bilan yaqinlashishni faol ravishda maqsad qilayotgan Armaniston kabi mamlakatlar uchun dolzarbdir.

Uchinchi, axborot sohasida himoya. 33-moddada dezinformatsiya va salbiy targ‘ibotga qarshi kurashda birgalikdagi harakatlar nazarda tutilgan. Ushbu band Eronning obro‘siga oid mavjud muammolarni hisobga olgan holda, OAVlarda, jumladan, o‘lim jazosini yoki inson huquqlarining buzilishini yoritishga doir tanqidni kamaytirish uchun ishlatilishi mumkin.

Ritorikadagi o‘zgarishlar va yangi nuqtalar

Diqqatga sazovor tomoni shundaki, Eronga qarshi odatdagi ayblovlardan farqli o‘laroq, Eron prezidenti jurnalistlarning savollariga javob berayotib, Isroilga oid masalalarda an’anaviy keskin ritorikani chetlab o‘tdi. Aksincha, u Putin tomonidan falastinliklar uchun mustaqil davlat yaratish zarurati haqidagi bayonotga javoban ehtiyotkorona pozitsiyani tanladi. Bu kichik bo‘lsa-da, Eronning global izolyatsiya sharoitida diplomatik moslashuvchanligini ko‘rsatuvchi o‘zgarish sifatida qaralishi mumkin.

Xulosa qilib aytganda, Rossiya va Eron o‘rtasidagi strategik sheriklik ko‘proq siyosiy va iqtisodiy loyihaga o‘xshab, unda yaqqol harbiy tarkib mavjud emas. Tashqi aralashuvga qarshi umumiy ritorikaga qaramay, shartnomaning asosiy moddalari ikki tomonlama aloqalardagi ehtiyotkorlikni va to‘g‘ridan-to‘g‘ri mojarolarga aralashish xavfini minimallashtirish istagini aks ettiradi. Ushbu hujjat yangi harbiy blokni shakllantirishdan ko‘ra, muhim mintaqalarda manfaatlarni muvofiqlashtirish uchun platforma sifatida ko‘proq ahamiyat kasb etadi.

@erontahlili

🇺🇿🇦🇫O‘zbekistonliklar Tolibon bilan muloqotni qo‘llab-quvvatlamoqda: Toshkentning Afg‘oniston bo‘yicha siyosatiga oid jamoatchilik fikri

SFCA tomonidan 13-16 yanvar kunlari o‘tkazilgan so‘rovnomada 1000 ga yaqin respondent ishtirok etdi. Uning natijalari O‘zbekistonning Afg‘oniston yo‘nalishidagi tashqi siyosiy sa’y-harakatlari keng jamoatchilik tomonidan qo‘llab-quvvatlanayotganini ko‘rsatdi. So‘rov natijalari rasmiy Toshkentning Tolibon harakati bilan muloqotni rivojlantirish, Afg‘oniston bilan iqtisodiy aloqalarni mustahkamlash va mintaqaviy barqarorlikni ta’minlashga qaratilgan siyosatiga nisbatan ijobiy munosabatni tasdiqlaydi.

Tolibonning Afg‘onistonda hokimiyatga kelishi qarama-qarshi, ammo asosan neytral reaksiyani ko’rsatmoqda. Respondentlarning 33% ushbu jarayonni ijobiy baholagan bo‘lsa, 48% betaraf qolgan va 19% salbiy fikr bildirgan. Ya’ni, o’zbekistonliklar mavjud vaziyatni ehtiyotkorona va istiqboldagi imkoniyatlarni hisobga olgan holda baholayotganini ko’rishimiz mumkin.

Tolibon harakatining O‘zbekiston uchun xavf tug‘dirish ehtimoli borasida fikrlar bo‘lingan: faqat 32% respondent buni tahdid sifatida ko‘rsa, 39% bunday xavf mavjud emasligini aytgan, 29% esa aniq javob berolmagan. Ushbu natijalar Toshkentning milliy xavfsizlikni ta’minlashdagi siyosati samaradorligini aks ettiradi.

Tolibon boshqaruvi ostidagi Afg‘oniston bilan iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirish g‘oyasi respondentlar tomonidan keng miqyosda qo‘llab-quvvatlangan: 85% ishtirokchi bunday tashabbuslar mintaqaviy barqarorlik uchun muhimligini ta’kidlagan. Xususan, temir yo‘l qurilishi va boshqa infratuzilma loyihalari 82% so’rovnoma ishtirokchilari tomonidan ijobiy baholangan. Bu O’zbekiston hukumati tashabbuslarining ahamiyati keng jamoatchilik tomonidan yaxshi tushunilayotganidan dalolat beradi.

Tolibon bilan muloqotni yo‘lga qo‘yish siyosati ham keng e’tirofga sazovor bo‘lgan: 74% respondent bu siyosatning to‘g‘riligini tasdiqlagan. Aksariyat kuzatuvchilar rasmiy Toshkentning murosaviy va konstruktiv yondashuvini qo‘llab-quvvatlamoqda.

Afg‘onistonga gumanitar yordam ko‘rsatish muhimligni 68% ishtirokchi qayd etgan. O‘zbekistonning mintaqaviy insonparvarlik tashabbuslari ijobiy qabul qilinmoqda. Shuningdek, so‘rov ishtirokchilarining 78% Afg‘onistonni Toshkentning geosiyosiy manfaatlarining muhim qismi sifatida ko‘rmoqda. Bu esa qo‘shni davlat bilan hamkorlikning strategik ahamiyatini tasdiqlaydi.

Tolibon harakati bilan munosabatlarni qanday yo‘lga qo‘yish haqida berilgan savolga javoban, 72% respondent muloqotni davom ettirish tarafdori ekanini bildirgan. Aksariyat respondentlar Kobulga nisbatan tinch hamkorlik va muloqot siyosatini qo‘llab-quvvatlashini bildirganlar.

So‘rovnoma natijalari shuni aniq ko‘rsatadiki, O‘zbekiston aholisi rasmiy Toshkentning Afg‘oniston bo‘yicha tashabbuslarini keng qo‘llab-quvvatlamoqda. Gumanitar va infratuzilma loyihalari, iqtisodiy hamkorlik va ochiq muloqot mintaqaviy barqarorlik va xavfsizlikni ta’minlashga qaratilgan muhim qadamlar sifatida qabul qilinmoqda. Yuqoridagi natijalar tanlangan strategik yo‘nalishning to‘g‘riligini tasdiqlab, O‘zbekistonning mas’uliyatli va uzoqni ko‘ra oladigan mintaqaviy yetakchi imidjini kuchaytirmoqda.

Strategic Focus: Central Asia

Hamas va Isroil o‘rtasidagi kelishuv: vaqtinchalik sulh yoki tinchlikka yo‘lmi?
 
Hamas va Isroil o‘rtasida o‘t ochishni to‘xtatish bo‘yicha tuzilgan kelishuv 2023-yilning 7-oktabrida boshlangan mojaroning hal qilinishi yo‘lida muhim, ammo o‘ta nozik bir qadamdir. Uch bosqichdan iborat kelishuvning birinchi bosqichi asosan garovga olingan shaxslar va mahbuslarning almashinuvi, harbiy harakatlarning vaqtincha to‘xtatilishi va G‘azo sektori aholisi uchun gumanitar yordam ko‘rsatishga qaratilgan.

Quyida birinchi bosqichning asosiy bandlari bilan yaqindan tanishsak bo‘ladi:

a) o‘t ochishni to‘xtatish: Isroil o‘z qo‘shinlarini G‘azo shaharlaridan olib chiqib, Misr chegarasi bo‘ylab va Isroil chegarasi yaqinida bufer zonasida nazoratni saqlab qoladi. Bu esa gumanitar yordamni yetkazish va Falastin aholisi uylariga qaytishiga imkon yaratadi.
 
b) garovga olinganlar va mahbuslarni almashish: Hamas 33 nafar garovdagilarni, jumladan ayollarni, bolalarni va kasallarni, Isroil esa 1000 nafar falastinlik mahbuslarni ozod qiladi. Qolgan 94 nafar garovdagilarning taqdiri hali ham ochiq masala bo‘lib qolmoqda.
 
c) gumanitar yordam: Tibbiyotga, kasalxonalarni ta’mirlashga va boshqa ijtimoiy xizmatlarga kirishni ta’minlash G‘azodagi gumanitar zo‘riqishni kamaytirishi mumkin.
 
d) noaniqliklar va muammolar: Kelishuv tafsilotlariga qaramay, u hanuz zaifdir. Birinchidan, keyingi bosqichlar birinchi bosqichning 16-kunidan boshlab kelishilishi kerak. Ushbu bosqichning muvaffaqiyati mintaqaning to‘liq barqarorlik istiqbolini belgilaydi. Ikkinchidan, AQSh, Qatar va Misr boshchiligidagi sulhni kuzatish mexanizmlari tomonlarning majburiyatlarni bajarishga tayyorligini sinovdan o‘tkazadi.
 
Umuman olganda, o‘t ochishni to‘xtatish “hal qiluvchi burilish nuqtasi” sifatida olqishlansa-da, tarixiy tajriba shuni ko‘rsatadiki, bunday kelishuvlar tomonlarning o‘zaro ishonchsizligi tufayli buzilishi mumkin. Barcha bosqichlarning to‘liq amalga oshirilishi nafaqat vositachilarning diplomatik mahoratini, balki Isroil va Hamasning tinchlikka erishishdagi siyosiy iroda darajasini ham talab qiladi. G‘azoni qayta tiklash va mojaroning mutlaq yechimi masalasi tomonlarning uzoq muddatli strategik manfaatlari nuqtai nazaridan ochiq qolmoqda.

Strategic Focus: Central Asia