Valijon Turakulov | Iqtisodiy blog

Otabek aka butun boshli fuqarolik jamiyati.

@the_bakiroo kanali esa butun boshli jamoatchilik muhokamasi.

"Otabek" lar ko'paysin!

Bu postni yozar ekanman, bir do'stimizning gapi yana esimga tushib ketdi:

"Agar shunday ketishda davom etsa, men o'ylaymanki, kichik davlatlar katta va kuchli davlatlarga tashakkur aytishlari kerak... shunchaki ularni bosib olmayotganlari uchun. Chunki so'ngi voqealar shuni ko'rsatyaptiki, agar ular xohlasa bemalol bosib olishlari ham mumkin ekan. Va ular hech narsa qila olishmas ekan!"

4/4

Raqamlar hech qachon yolg‘on gapirmaydi.
Lekin ularni yolg'on "gapirtirsa" (turlicha sharhlasa) bo'ladi.

Masalan, oddiy bir bayonotni olaylik:

Hamas-isroil sulh kelishuviga ko'ra, Hamas ikki oy davomida 33 ta isroillik asirlarni, isroil esa 1,900 ta falastinlik asirlarni qaytarishi kerak bo'ladi --npr.org

🇮🇱Buni, kimlardir:
"Isroilning qo'li baribir baland keldi. Axir qarang, bir isroillikning boshiga 58 ta falastinlik to'g'ri kelyapti. Bu isroilliklarning qadri naqadar baland ekanligini ko'rsatadi"

🇵🇸Kimlardir esa:
"HAMASning qo'li baland keldi. Avvalo ular isroilni sulh tuzushga majbur qila olishdi. Shu darajaga yetdiki bir isroillikning o'rniga deyarli 58 ta falastinlikni ozod qilishmoqda. Bu katta yutuq. Shu raqamlar bilan ular aslida kim kimga zulm qilayotganini isbotlay olishdi: 33 ta qayerda-yu, 1,900 ta qayerda?!"

Ha, raqamlar haqiqatni ko'rsatib beradi, lekin odamlar ularni o'zlarining istaklari va dunyo qarashlari bo'yicha sharhlab olishadi. Bu bo'yicha iqtisodchi Botir Kobilov menga "May Contain Lies" kitobini tavsiya qilgan edi.

@v_turakulov

#lekin

Raqamlar hech qachon yolg‘on gapirmaydi.
#Lekin ularni yolg‘on "gapirtirsa" bo‘ladi.

AI insonlar o‘rnini bosa olmaydi.
#Lekin "AI'li inson" lar "AI'siz inson" larning o‘rnini bosadi.

Ko‘p kitob o‘qish sizni aqlli qiladi.
#Lekin noto‘g‘ri kitob o‘qish sizni yanada johilroq qiladi.

Pul yomon narsa emas.
#Lekin pul ortidan quvish sizni yomon odamga aylantira oladi.

Muvaffaqiyat faqat mehnat bilan keladi.
#Lekin noto‘g‘ri yo‘nalishda qilingan mehnat sizni yanada pastga tortadi.

Vaqt hammasini davolaydi.
#Lekin noto‘g‘ri odatlar bilan yashasangiz, vaqt ularni yanada chuqurlashtiradi.

Dunyoni g'oyalar o‘zgartiradi.
#Lekin faqat keng tarqalgan g'oyalargina ta’sir o‘tkaza oladi.*

___
*Shuning uchun dunyoda axborot platforma egalari yutishadi. Elon Musk Twitter'ni bekorga sotib olmagani AQSH saylovlari jarayonida yoqqol namoyon bo'ldi. Vazir bo'lgach esa bu yanada oydinlashdi. Shuning uchun sizlarga "kamida Telegram kanal yurutinglar" deb bot-bot aytib kelaman. Yuqoridagi #lekin fikrlarni izohlarda davom ettiring yoki postni kanalingizga o'z #lekiningizni qo'shish orqali ulashing. Eng yaxshilaridan bir "guldasta" qilib kanalda ulashaman!

Nima uchun har doim hukumatga pul yetmaydi?

Byudjet defitsitlarining asosiy sababi – bu sarflovchida egalik hissining mavjud emasligida. U mablag‘larni huddi o‘zinikidek sarflaydi, lekin huddi o‘ziniki emasdek tavakkal qiladi. Qarabsizki taqchillik yuz beraveradi.

Byudjet tashkilotlarining muvaffaqiyati odatda ularning loyihalar soni bilan o‘lchanadi. Va albatta, bu son va ko‘lam har yili oldingisidan kattaroq bo‘lishi talab qilinadi. Shu sabab, har bir tashkilot oldida ikkita yo‘l bo‘ladi (spoyler - hukumat tashkilotlari ikkinchi yo'lni tanlaydi):

1. Kamroq loyiha, kamroq sarf va byudjetdan kamroq mablag‘ talab qilish.
Bu esa tashkilotni hech narsa qilmayotgandek ko‘rsatib qo‘yishi mumkin va rahbarlar o‘z lavozimlarini yo‘qotishdan xavf siraydi.

2. Ko‘proq loyiha, ko‘proq sarf va byudjetdan ko‘proq mablag‘ talab qilish.
Bunda tashkilotlar mablag‘ yetishmayotgani haqida shikoyat qiladi va loyihalarning muvaffaqiyati faqat byudjet miqdoriga bog‘liqdek ko‘rsatiladi. Natijada, hatto marjinal foydasi marjinal zararidan kam bo‘lsa ham, yangi loyihalarni ishlab chiqaverishadi.

Bu harakatlar ongli ravishda ataylab qilinmaydi, balki tabiiy ravishda yuz beradi. Yashab qolish instinkti sababli insonlar ong ostida bo‘lsa ham, o'zlarining manfaatlari asosida harakat qiladi. (Bu kabi qaror qabul qilish jarayonini tushuntiruvchi fan – iqtisodiyot deb ataladi.)

Davlat – eng samarasiz tadbirkor lekin u yaxshi yurist bo'la oladi. Uning vazifasi biznes yuritish emas, adolatli qonunlarni ishlab chiqish va ularning ijrosini ta’minlashdir. Hukumat faqat bitta sohada monopol* bo‘lishga haqli: qonun ustuvorligini ta’minlashda!

*Muhim nuqta:
✅Qonun ijrosi – davlatning majburiyati, lekin uni nazorat qilish jamiyatning huquqidir.

⚖ @v_turakulov

Eng yaxshi hukumat – raqobat qilishga majbur bo‘lgan hukumat.

Raqobat nafaqat bizneslar orasidagi sarmoyadorlikni, balki hukumatlar samaradorligini ham oshiradi.

- Bizneslar orasidagi raqobat tushunarli: Agar bir kompaniyaning mahsuloti yoki xizmati yoqmasa, shunchaki boshqasiga o‘tib ketaveramiz. Biroq, hukumatlar qanday raqobat qiladi? Hukumatning siyosati yoqmasa, boshqa joyga ketib yubora olmaymizku, axir?!

🇺🇸 Bu hududlarga muayyan darajada mustaqillik berish orqali amalga oshiriladi. Masalan, AQShda federal hukumat mavjud bo‘lsa-da, har bir shtatning o‘z qonun-qoidalari bor. Agar Kaliforniyaning soliq siyosati yoqmasa, Elon Musk kabi Texasga ko‘chib ketishingiz mumkin. Bu tizim odamlarning o‘zlari uchun eng qulay sharoitni tanlashiga imkon beradi. Shtatlar orasidagi raqobatni kuchaytiradi.

🇪🇺 Shunga o‘xshash tarzda Yevropa Ittifoqi ham hududlar o‘rtasida erkin harakatlanish imkonini yaratgan. Agar siz Fransiyaning sotsial siyosatini yoqtirmasangiz, Germaniyaga ko‘chib borishingiz mumkin.

🇺🇿 O‘zbekistonda nima qilsa bo'ladi?

Viloyatlarga ko‘proq iqtisodiy va huquqiy mustaqillik berib, ularning samaradorlik uchun raqobat qilishini ta’minlash kerak.

🗳Buning uchun avvalo hokimlarni saylash tizimiga o'tib olish kerak bo'ladi.

Yoki Markaziy Osiyo Ittifoqini shakllantirib, mintaqadagi odamlarning erkin harakatlanishini osonlashtirish mumkin. Bu esa raqobatni oshirish orqali umumiy rivojlanishga xizmat qiladi.

Raqobat – hukumatlarni xalq uchun yanada yaxshiroq xizmat qilishga majbur qiluvchi eng yaxshi nazorat mexanizmi!

Balki Trumpga kimdir Hindiston ham BRICS ning a'zosi ekanligini aytib qo'yarmikan, a?

Trump: Hindiston bilan savdoni ikki barobarga oshiramiz
Yana Trump: BRICS davlatlariga 100% bojlar qo'yamiz!

Men: 🤔

AQSH juda ham katta bozor. Shunchaki tariflar orqali Xitoyni chetlatib qo'yish eng avvalo ichki borozga zarba. Iste'molchiga zarba. Inflyatsiyaga sabab.

Menimcha Trump ma'muriyati buni oldini olish uchun Hindistonga "imkon" berib ko'rmoqchidek. Iqtisodiy jihatdan zarar bo'lsa-da, lekin Xitoyni siyosiy jihatdan "jazolamoqchi"dek.

#bizga_tasiri
Bizda oldingi safargidek yana Xitoy tovarlari ko'payishi va shuning uchun Xitoy bilan savdo defitsiti oshishi aytilyapti. To'g'risi men bundan xavotir olmagan bo'lar edim. Bilaks, bu arzon tovarlar va mahsulotlar degani. Savdo defitsitini jilovlash uchun esa Xitoy bilan maxsus pregmatik savdo shartnomasini ishlab chiqishni tavsiya qilgan bo'lar edim.

.
@v_turakulov_stories
Valijon Turakulov | Mutolaa (shaxsiy rivojlanish, mutolaa va qisqa fikrlar)

@v_turakulov –
Valijon Turakulov | Iqtisodiy blog (ilmiy, tahliliy, iqtisodiyot va biznesga oid fikrlar)

.
#qoshilib_oling

#qisqa
Inflyatsiya – aslida salbiy narsa emas. U shunchaki (narxlarning oshishi kabi) salbiy holatni aks ettiradi, xolos.

Inflyatsiya – bu jiddiyroq kasal, masalan, saraton haqida signal beruvchi isitmaga o'xshaydi. U noto‘g‘ri qarorlar, samarasizlik va vaqtida qilinmagan harakatlar natijasida iqtisodiyotning haddan ziyod "qizib ketgani"ga ishora qiladi.

Inflyatsiya muammo emas, balki muammoning mavjudligiga signal!

Markaziy bank inflyatsiya ("isitma") ni tushirish uchun foiz stavkasini oshiradi. Foiz stavkasi oshsa, "iqtisodiyotning qoni" deb atalmish pul aylanmasi sekinlashadi. Qarz olish qimmatlashadi, investitsiyalar kamayadi. Iqtisodiy o‘sish sekinlashadi, ish o‘rinlari qisqaradi.

Inflyatsiyani pasaytirish uchun iqtisodiyotdan ma'lum darajada "qon olish" kerak bo‘ladi. Va bemor tuzaladi.

Lekin u zaiflashadi!

💊@v_turakulov

#savdo #kunlik_dayjest
11-fevral, 2025

🇰🇿 O‘zbekiston va Qozog‘iston savdo hajmini $10 milliardga yetkazish dasturini yakunlamoqda
Ikki mamlakat vakillari o‘zaro savdo aylanmasini $10 milliardga yetkazish maqsadida maxsus dastur ustida ish olib bormoqda. – Trend

🇮🇩 Indoneziya O‘zbekiston bilan savdo hamkorligini kuchaytiradi
Indoneziya hukumati O‘zbekiston bilan savdo va investitsiya ekotizimini mustahkamlashga sodiq ekanligini bildirdi. – Antara News


#izoh
O‘zbekiston va Qozog‘iston savdo hajmini hozirgacha ikkilik raqamga o'tmagan edi. $10 milliardga yetkazish uchun hozirgi savdo hajmi deyarli 2.5 barobar oshishi kerak bo'ladi. Bu oson emas!

Ma'lumot o'rnida (O'zbekistonning top beshtalik savdo hamkorlari):
🇨🇳 China: $11.3 billion
🇷🇺 Russia: $10.7 billion
🇰🇿 Kazakhstan: $3.9 billion
🇹🇷 Turkey: $3.0 billion
🇰🇷 South Korea: $2.6 billion

@v_turakulov