bakiroo

Payme монополист, Humo/Paynet эса йўқ

Рақобат қўмитаси онлайн тўлов тизимлари бозорида "Payme" АЖни устун мавқега эга рақамли платформа оператори, деб топган.

Payme’нинг устун мавқеи билан бирга устун музокара кучи эътироф этилган.

Humo’ни “хусусийлаштириб” олгандан кейин бир неча секторларда уникал позицияларни эгаллаган Paynet ҳақида антимонополия органи ҳозирча жим.

Азия-Инвест банк санкцияларга тушиши ва SWIFT’дан узилиши мумкин

Бугун Bloomberg Европа иттифоқининг 16- санкциялар пакети доирасида Россиянинг 15та банки санкцияларга тортилиши ҳақида ёзган эди. Агентлик хабарида банклар номи келтирилмаган.

Суриштирув лойиҳаларидан бири бўлган Система портали Европа иттифоқи санкциялари рўйхатига киритиладиган ва SWIFT’дан узиладиган 15та банк номини келтирмоқда. Уларнинг орасида Ўзбекистон Миллий банкининг Москвадаги шўъбаси Азия-Инвест банк ҳам бор.

Азия-Инвест банк уруш бошланиб, йирик Россия банкларига санкциялар жорий этилиб, SWIFT’дан узилгач, ўзбек (асосан давлат) банкларининг Россиядаги асосий корреспондент банкига айланиб қолганди.

Ўзбек банклари юзага келган эҳтимолий хатарларни ва оқибатларни инобатга олишлари лозим.

Бозор-ку йўқ, лекин бозорга тескари томонга юраётганимиз алам қилади

Ҳа, истеъмолчи ёки бизнесга қайси энергия товарини танлашга ишора берадиган бозор йўқ эди.

Лекин бозорга ўтишимизни эълон қилган бўлсакда, амалда бозорга тескари томонга, бозорга қарши юраётганимиз ачинарли. Айни хатоларни тан олмай, қайтаришда давом этаётганимиз алам қилади.

2025 йилнинг бошига келиб, эркин танлов ва рақобат принципларида ишлайдиган энергетика бозорига ўтишни унутсак бўлади. Яна ҳаммаси олигархия фойдасига ишлайдиган бюрократик-маъмурий тақсимотга, омма учун эса совокча тежашга, иқтисодий самарасиз натурал ишлаб чиқаришга қараб бурилиб кетди.

Аҳолидан газни тортиб олиб кимга бермоқчисизлар?

Мен билмайман, аҳолини газдан узиб, косасини оқартиргач, бўшаган газни кимга бермоқчисизлар?

Сўранглар, жаноб депутатлар, ўша шаблон тушираётган энерговалломатлардан. Сизларни кимдир сайлаган бўлса агар. “Мени сайла, мени сайла” пайтида “сизларнинг косангизни оқартириш учун газдан узамиз”, дея тўтиқушдек сайрамагансизлар-ку!

Хўп, кимга кетади газ?

Газ йўқлигини била туриб, қурилаётган шиширилган МТО заводгами? Кўтаринглар-чи лойиҳа ТЭОсини, нима деб ёзилган?

Ё яширин қарорлар билан берилган ва ясалаётган Тебинбулоқ комплексигами?

Ёки GTL-5 лақабли Хоразмдаги 10 млрд.долларлик мажмуагами?

Бу кэптив ва самарасиз лойиҳалар бошлангандаёқ улар учун газ йўқлиги аниқ эдику! Ё унгача газ қазиб олишни оширамиз деб алдаб туриш, миллиардлаб пул ундириш ва пул ўзлаштиришмиди режа?

Энди қайсидир касофатлар учун яна аҳоли балогардонми? Ўзбекнинг шўр пешонасига шу кўргулик ҳам борми?

Энергокасофатлар ўзбек халқини битмас-туганмас талаш манбаи деб ҳисоблашлари мен учун янгилик эмас.

Лекин бунчаликка бориш учун пул ўзлаштириш истаги кифоя эмас, ўзбек халқидан нафратланиш ҳам керак-да. Сизлар-чи? Сизлар ҳам нафратланасизларми?

Туғилиш 2 йиллик, никоҳлар эса камида 15 йиллик минимумларгача қисқарган

2024 йилда Ўзбекистонда жами 926 422 нафар бола туғилган. 2018 йилдан бери биринчи марта туғилишнинг йиллик ўсиши тўхтаган. 2024 йилдаги туғилганлар сони нафақат 2023 йил, 2022 йил кўрсаткичидан ҳам паст бўлган.

Туғилишнинг камайиши Ўзбекистоннинг барча ҳудудларини қамраб олган. Гарчи шиддат билан қисқараётганига қарамай, энг юқори туғилиш даражаси Сурхондарёда, энг кам туғилиш Қорақалпоғистонда. Шаҳарларда туғилиш қишлоқлардан кўра тезроқ қисқармоқда (урбанизация эффекти).

Туғилишнинг қисқариши кейинги йиллардан ҳам давом этиши эҳтимоли юқори (2000 йиллар бошидаги демографик яма эффекти ҳам бор). 2024 йилда 271 776 та никоҳ қайд этилган. Бу камида 15 йиллик минимум (бундан паст кўрсаткич 2010 йилдан аввал қайд этилган).

Никоҳланувчиларнинг ўртача ёши ошишда давом этмоқда. Эркакларда 27,1 ёш, аёлларда 22,3 ёшга етган (2023 йилга нисбатан 0,1 ёшга юқорилаган).

“Аҳоли ўзини ташвишга солаётган муаммо билан ёлғиз қолдирилмоқда”

“Сешанба куни Тошкент ҳавоси йил бошидан бери энг ифлос даражага етди…

Пойтахт аҳолиси ифлосланишни ҳеч бир ускунасиз ҳис қилди — ҳавода сўнгги йилларда таниш бўлиб улгурган куюнди ҳиди пайдо бўлди, лекин шу куни у айниқса ўткир бўлди. Олисдаги кўплаб бинолар туман тушгандек деярли кўринмай қолди.
Бироқ бу туманмиди ёки чанг — кўплаб ижтимоий тармоқ блогерлари ва оддий аҳоли орасида бу савол пайдо бўлганига қарамай, бирор давлат органидан жавоб бўлмади…

Аҳоли ўзини ташвишга солаётган муаммо билан ёлғиз қолдирилмоқда. Ўзини ижтимоий деб эълон қилган давлат ҳокимияти ишга ёки ўқишга кетаётган одамларга деразани очиш хавфсиз ёки йўқ, ниқоб кийиш керак ё шарт эмас ёки ташқарида қанча вақт қолиш мумкинлиги ҳақида хабар беришни шарт деб ҳисобламаяпти”.

“Ўз уйингни ўзинг асра” деган давлат ўз функцияларидан феълан воз кечганини англатадиган ғалати шиор бўларди ўтган ёмон замонда. Шундай ёндашув фақат кенгайиб бораётганга ўхшайди:

Таълим бир аҳвол: Ўз болангни ўзинг ўқит;

Тиббиёт фалаж: Ўзингни ўзинг давола;

Энергетикага касофат теккан: Ўз уйингни ўзинг исит,
Светингни ўзинг топ.

Мана энди навбат нафасга етди: ҳаво керак бўлса, ўзинг қидир. Энди ҳавони сотишга, тижорийлаштиришга ўтишадими?

Яна пропан ўйинлари бошландими?

Январнинг 27 кунида биржа савдоларида пропан нархи тоннасига 7 582,7 минг сўмгача ёки ой бошидаги кирувчи котировкаларга нисбатан 20 фоизга кўтарилиб кетган. Биргина кечанинг ўзида нархлар 10 фоизга сакраган.

Ноябрда пропан учун потолок спред ўрнатилгач, нархлар пасайишни бошлаган ва чакана шохобчаларда пропаннинг литри 5,5-6 минг сўм атрофида барқарорлашганди. Охирги кунларда пропан чакана нархи литрига яна 7 минг сўмдан ошган.

Пропан нархидаги сакрашлар фақат битта омил - ишлаб чиқарувчилар ва импортчиларнинг ўзаро тил бириктиришидан келиб чиқади (август-октябрь ойларини эсланг).

Метан билан боғлиқ чекловлар ва 80 шиптирга навбатлардан касофат монополистлар ва олигархлар фойдаланиб қолмасликлари учун, Рақобат қўмитаси зудлик билан вазиятга аралашиши керак бўлади, назаримизда.

Қорақалпоғистон энди энг кам даромадли ҳудуд эмас!

Охирги йилларда, пандемия давридаги юқори ижтимоий трансфертлар қўлловини ҳисобга олмаса, мамлакатимизнинг энг шимолий ҳудуди жон бошига энг кам даромадли ҳудуд бўлиб қолаётганди.

2024 йил якунлари билан Қорақалпоғистон даромадларнинг нисбатан юқори даражада ўсиши ҳисобига бу ўринни тарк этган. Жон бошига реал даромадлар ҳудудда ўтган йили 2,4%га ўсган (Сурхондарё, Наманган, Фарғона, Бухоро вилоятларидан тезроқ). Солиштириш учун, 2023 йилда Қорақалпоғистонда жон бошига реал даромадлар умуман ўсмаган.

Умумий даромадлар таркибида меҳнати фаолиятидан олинган даромадлар улуши ошган (62,1%дан 64,7%гача). Ўзини ўзи банд қилувчиларнинг даромадларини ўсиши бўйича Ўзбекистондаги энг юқори кўрсаткич Қорақалпоғистонда қайд этилган (19,1%). Айни пайтда четдан пул ўтказмаларининг жами даромадлардаги улуши 16,7%дан 13,7%гача пасайган. Яъни, қорақалпоғистонликларнинг пул ўтказмаларидан кўра ёлланма ва ўзини ўзи банд қилишдаги даромадлари тезроқ ўсмоқда.

Яна бир ижобий тенденция кичик тадбиркорликдан олинган даромадларнинг улуши ортаётгани билан боғлиқ. 2023 йилда бу кўрсаткич 51,1% бўлган бўлса, 2024 йилда кичик тадбиркорликдан даромадлар жами даромадларнинг 54,4%ига етган.

Минуслар ўлароқ, Тошкентга нисбатан даромадлар фарқи кенгайишда давом этаётгани билан боғлиқ. 2023 йилда пойтахт ва Қорақалпоғистондан жон бошига даромадлар фарқи 3,05 бараварни ташкил этган бўлса, 2024 йилда фарқ 3,59 каррага етган.

Тайёр туринг: Янги кампания бошланади

Аҳоли ва хўжалик субъектлари бинолари томларининг камида 50%ида қуёш панеллари ўрнатиш режалаштирилмоқда.

Биз билгандик, биз кутгандик.

Қуёш панели импортига яширинча киритилган тақиқ ва божларни бекор қилиш ҳақида бирон овоз чиқарилмаган.

Тор манфаатларнинг қулоғи ва бошини яширишга уринмай ҳам қўйишди.

“Газ ўрнига электр” бу янги ижтимоий келишув эмас, навбатдаги қопқон

Алишер Қодир оғзи билан илгари сурилаётган газ ўрнига электр энергияси ишлатиш нарративи газ таъминоти ёмонлашишдан тўхтамаётган бугунги реалликларда гўёки қанақадир муросадек, таъбир жоиз бўлса, таклиф этилаётган “янги ижтимоий келишувдек” кўринади. Лекин бу қопқон, агар алдов бўлмаса.

Бу нарратив қопқон ва алдов эканини англашингиз учун айрим мулоҳазалар:

Биринчидан, аҳолига газ етказишни камайтириш (экспортни тўхтатиш эмас!) масаласини, афсуски, аллақачон ёпиқ кабинетларда муҳокама қилиш бошланган. Аҳолидан юлиб олинган газ қандай тақсимланади ва кимнинг чўнтагини бойитади, деган саволга очиқ жавоб йўқ, лекин газ экспорти тўхтамаётганидан, газга оид янги шиширилган лойиҳаларни ясаш авж олаётганидан ишора топсангиз бўлади.

Иккинчидан, 2 йил аввал қабул қилинган стратегияга кўра, газ қазиб олиш 2030 йилгача 62 млрд.кубга етказилиши керак. Бунинг учун давлатнинг, бюджетнинг триллионлаб сўми, миллиардлаб доллари ўзлаштирилмоқда. Агар стратегия вазифаси кучда экан, яқин 4 йилда газ қазиб олиш 20 млрд.кубга ошса, аҳолига газ беришни қисқартириш нима учун? 62 млрд.куб газ қазиб олиш вазифаси бажарилмаса, унда жавобгарлик кимда бўлиши керак? Аҳолидами ё энергорассомларда?

Учинчидан, энди тўққиз қайтганлар яна бир думалаб, пластинкани тескари айлантириб, 2030 йилгача газ қазиб олиш 30 млрд.кубгача, 2035 йилгача 20 млрд.кубгача қисқаради деган навбатдаги ёлғон картина чизишмоқда. Шу пайтгача, 8 йил давомида қазишни оширамиз, дея миллиард ва триллионларни ўзлаштирганлар энди импортни оширамиз, янги магистрал газ қувурларини қурамиз ва таъмирлаймиз, дея навбатдаги миллиардларни совуришга ўтишмоқчи (соусига мазасини пудрат қироллари эмадиган навбатдаги қимматлаштирилган энергетик лойиҳалар). Қизиғи, 8 йил давомида қазишни оширамиз дея ёлғон ваъдалар бериб келган тўда ҳам ўшалар, энди қазиш 2 карра пасайиб кетади, импортни 5 карра кўтаришга тўғри келади деётган ҳам ўша тўда. Ҳеч қандай жазосиз. Нима учун миллиардларни ўзлаштириш учун қайта ва қайта тўқилаётган ёлғонларга аҳоли балогардон бўлиши керак? Энергокасофатлар эмас?

Тўртинчидан, шонли энергетикларга оид қайси сўз ва ваъда бажарилгандики, бу таклиф ваъдасида туришса. Узоққа бормайлик, газлашмаган уй хўжаликлари учун электр энергиясига 50 фоизлик чегирма ваъдаси амалга ошдими? Газ ўрнига электр энергияси таклифини қабул қилишингиз мумкиндир, лекин билингки, катта эҳтимол билан, газ аниқ бўлмайди, лекин эвазига электр ҳам барқарор бўлмайди. Нархини-ку гапирмай қўя қолай.

Сиз шунга розимисиз?

Алишер Қодир антиутопияси?

Ўтган ҳафта бош яшинқайтаргич миссиясини яна ўз қўлига олган Алишер Қодир навбатдаги антиҳақиқат билан бўлишди: Эмишки, тиллақатори миллиардлаб куб газни уй иситиш ва овқат пиширишга ишлатиб юборадиган халқни косаси оқармайди.

Албатта, иситиш ва овқатга газ ёқадиган халқ ва коса оқариши ўртасида ҳеч бир пруф йўқ. Бир грамм ўзининг гази йўқ гуржилар газ ёқади, ватани газни устидаги озарлар газ ёқади, бутун дунёдан газ сотиб оладиган немислар, британлар, голландлар газ ёқади Лекин уларнинг косаси оқарган. Демак, газни ёқиш ёки қайта ишлаш бу танлов, танловни эса эркин бозор беради. Алишер Қодирни ким ва қандай сайлаган билмайман, лекин у сиз ва биз учун танлаб бермоқчи: газ ёқма, косанг оқармайди.

Айни пайтда:

1 куб газдан 10 га яқин юқори қийматли, экспортбоп маҳсулот ишлаб чиқариш мумкинлигини эслатган Алишер Қодир (эслатмаса, билмасмидик) 4 млрд.долларга қурилган ва айнан шунақа маҳсулотлар ишлаб чиқариши керак бўлган GTL завод декабрдан апрелгача ишламаслигини негадир ёдга олмаган.

GTL ва кимё заводлардан тортиб иссиқхоналаргача газдан узилиб, ўзбекнинг субсидияланаётган гази бир тўда олигархлар томонидан экспорт қилинаётгани Алишер Қодирни ҳайратга солмаган. Нега Алишер Қодир газ экспортини тўхтатишни сўрамайди? Алишер Қодир Ўзбекистонни талаётган олигархлардан қўрқадими ё уларнинг феълан адвокатими?

Алишер Қодир ўрисники (балки аслида ўзимизники) дейилган газни Гонконгда жойлашган ўртакашдан “импорт” қилинаётганини жуда яхши билади, лекин параламентда қўр тўкиб ўтириб, ғинғ демайди.

Алишер Қодир миллат ва унинг косаси ҳақида қайғурар экан, нафақат Ўзбекистон, бутун Марказий Осиё газ инфратузилмаси юраги бўлишига қарамай, шимол олигархиясига совға қилиб юборилган Газли омборини ўзбек халқига қайтарилишини, яъни миллийлаштиришни талаб қилмайди.

Нега Алишер Қодир охирги 8 йил ичида бир тўп энергошотирлар томонидан олигархияга совға қилиб юборилган конлар, улушлар ва активларни тафтиш қилиш, схемалар қонунийлигини ўрганиш, энерголюстрация масаласини параламентга чиқармайди?

Нимага?

Булар Алишер Қодир сайлов дастурида йўқ, Алишер Қодир сайловчиларига ўзбек халқини талаётган ўғри олигархияга қарши курашаман, деб ваъда бермаган, дейсизми?

Унда, нима Алишер Қодир 4 ой аввалги сайлов-палов кампаниясида аҳоли газдан узилмаса, халқ косаси оқармаслигини очиқ-ойдин айтганмиди? Шунга халқдан мандат олганмиди?

Ё буларнинг ҳаммаси негизида оқни қора деб эълон қилиш ва сиёсий иккиюзламачиликдан иборат антиутопия ётадими?

Банк тизими рентабеллиги инфляциядан паст даражага тушган

Давлатнинг банк тизимига аралашуви ортиши ва банкка хос бўлмаган вазифаларнинг кенгайиши фонида Банк тизимида капитал рентабеллиги 2023 йилдаги 14,2%дан 2024 йилда 6,6%гача пасайган.

2024 йилда расмий инфляция 9,8%ни ташкил этгани ҳисобга олинса, банк тизимига киритилган капитал камида 2,2 фоиз бандига қадрсизланган.

Ёмонлашиб бораётган активлар сифати ўтган йилда банкларни 33,3 трлн.сўмдан ортиқ зарарларни баҳолаш ва захиралар тузишга мажбур қилган (2023 йилга нисбатан 1,45 карра кўп).

Шунингдек, банкларнинг фоизсизлар харажатлари (1,7 карра) кескин ошгани эътибор қаратади.

Табиийки, банклар камроқ солиқ тўлаган ва соф фойда 12,4 трлн.сўмдан 6,9 трлн.сўмгача қисқарган.

Ўзбекистон банк тизимининг энг юқори даромадлик кўрсаткичлари ҳозирда "эркинлик даври" дейиладиган 2017-2019 йилларда қайд этилган (капитал рентабеллиги 16%дан юқори бўлган).

2025 йилда бошланган "маҳалла банкири" кампанияси банк тизими жозибадорлигини янада пасайтирса, пасайтирадики, асло яхшиламайди.

Депозитлар эса юқори суръатда ўсмоқда

Декабрнинг ўзида банкларнинг жами депозит портфели 11,3 трлн.сўмга ўсиб 308,7 трлн.сўмга етган. Жами депозитларнинг йиллик ўсиши 27,7%ни, шундан омонатларнинг ўсиши 41,8%дан иборат бўлган. Ташқи ресурсларнинг қимматлашгани ва марказлашган давлат ресурсларининг қисқара бошлагани фонида, 2024 йилда давлат банклари ҳам хусусий банклар ҳам депозит, айниқса омонатлар учун фаол курашишган.

1 трлн.сўмдан кўп омонат қолдиғига эга банклар сони 23тага етган. Лекин 70%дан кўп омонатлар ҳажми 10тагина банкда жамланган.

Декабрда Ўзсаноатқурилишбанк (+1,9 трлн.сўм), Капиталбанк (+1,4 трлн.сўм) ва Ипотекабанк (+1,3 трлн.сўм) энг кўп депозит жамғаришган.

Кредит портфели ўсиши суръати пасайишда давом этмоқда

2024 йил давомида банклар кредит қўйилмаларининг ўсиши 13,1%ни ташкил этган. Бу янги даврдаги минимум ўсишдир. Ўтган йилда охирги 7 йилда юқори суръатда ўсган чакана кредитларнинг ўсиши ҳам 19,5%гача секинлашган.

Энг кўп кредит ажратиладиган ва эски (муаммоли) кредитлар қайта молиялаштириладиган декабрь ойида банкларнинг жами портфели 7,2 трлн.сўмга ўсган ва 533,1 трлн.сўмга етган. Бунда чакана портфель қолдиғи 2,2 трлн.сўмга, корпоратив портфель қолдиғи 5,0 трлн.сўмга кўпайган.

Банкларнинг чакана портфели асосан микроқарзлар, корпоратив портфели эса микрокредитлар ҳисобига ўсмоқда.

Декабрдаги ўсиш асосан учта давлат банки Ўзсаноатқурилишбанк (+1,5 трлн.сўм), Алоқабанк (+1,1 трлн.сўм) ва Миллий банк (+726 млрд.сўм) ҳиссасига тўғри келган.

Йилнинг охирги ойида муаммоли кредитлар анъанавий равишда қарийб 1,3 трлн.сўмга, 21,2 трлн.сўмгача қисқартирилган. Расмий ҳисобга кўра, NPL улуши 4,0%ни ташкил этган. Қизиғи, йил якунига келиб, рақамларга кўра, энди давлат банкларининг портфели хусусий банкларникидан тозароқ кўриниш олган.