Қандай қилиб Хитой Марказий Осиё ҳудудини эгаллаб олди? Қозоғистон, Қирғизистон, Тожикистон мисолида.
• СССР парчаланганидан кейин Хитой Ўрта Осиёнинг янги мустақил республикаларига ҳудудий даъволар билан чиқди.
• Хитой Жунғор хонлиги таркибига кирган ерларга, жумладан Шарқий Қозоғистон ва Шимолий Қирғизистонга даъвогарлик қилди.
• Қозоғистон Хитой билан чегара масалаларини ҳал қилиб, 1994 йилда 946 км² ва 1997 йилда 407 км² ҳудудларини Хитойга ажратиб бериб.
❗Қирғизистон билан чегарадош аҳоли пункти
• 1999 йилда Қирғизистон 161 км² ҳудудни Хитойга бериб қўйди ва бу аҳолининг норозилигига сабаб бўлди.
• 2005-йилда Қирғизистондаги биринчи инқилобнинг сабабларидан бири бу бўлди.
• Қозоғистон ва Қирғизистон чегара масалаларини ҳужжатларда мустаҳкамлаб қўйиш мақсадида ҳал қилди.
❗Иқтисодий қарамлик ва қўрқув
• Хитой кучайиб бораётган супердавлат ва у билан чегараларни ўрнатиш зарур эди.
• Хитойнинг келажакда яна ҳудудий даъволар билан чиқиши даргумон.
• Марказий Осиёда, айниқса, Хитойга яқинроқ яшайдиган аҳоли орасида китлардан қўрқиш кучайган.
❗Хитой компаниялари билан боғлиқ муаммолар
• Қозоғистонда ерларни Хитой компанияларига бериш бўйича лойиҳалар муваффақиятсизликка учради.
• Қирғизистонда Хитой кон компаниялари билан келишмовчиликлар митинг ва погромлар орқали ҳал қилинади.
• Марказий Осиё давлатлари иқтисодий жиҳатдан Хитойга қарам бўлиб қолмоқда, бу эса аҳолини хавотирга солмоқда.
❗ Тожикистон мисоли
• 2011-йилда Тожикистон Хитойга 1000 км² дан ортиқ ҳудудни ўтказди.
• Бунга Хитойга қарамлик ва Имомали Раҳмоннинг қаттиқ режими сабаб бўлди.
• Хитой компаниялари Юқори Кумар олтин конини ўзлаштириш учун олди.
❗ Ҳудудий даъволарнинг келажаги
• Хитой ўзининг ғарбий чегараларида барқарорликдан манфаатдор.
• Собиқ иттифоқ республикаларига нисбатан янги ҳудудий даъволар пайдо бўлмайди деб, хеч ким кафолат бермайди.
Jakhon Komil
@qoqonjonim_uzb