QIZIQ FAN

2013-yilda Yangi Zelandiyalik ayol har kuni Coca-Cola ichish odati tufayli vafot etdi

2013-yilda Yangi Zelandiyada Natasha Harris ismli 30 yoshli ayol kuniga 8 dan 10 litrgacha Coca-Cola ichish odati tufayli yurak aritmiyasidan vafot etgan. Tibbiy ekspertiza uning o‘limini haddan tashqari kofein iste’moli va shakar yetishmovchiligi bilan bog‘lagan. Shuningdek, bu miqdordagi shakar iste’moli gipokaliemiyaga (qonda kaliy darajasining pasayishi) olib kelishi mumkinligi ta’kidlangan. Bu hodisa gazli ichimliklarni me’yoridan ortiq iste’mol qilishning sog‘liq uchun xavfini ko‘rsatadi.

@qiziqfan

🦛 Begemotlar va ularning hissiyotlari: nega teri qizaradi?

Begemotlar nafaqat ulkan hajmi va kuchi bilan, balki o‘z hissiyotlarini ifodalash qobiliyati bilan ham ajablanarli jonzotlardir. Olimlarning kuzatuvlariga ko‘ra, begemotlar stress yoki tushkunlik holatida bo‘lsa, ularning terisi qizg‘ish tusga kirishi mumkin. Bu noyob hodisa mutaxassislarning e’tiborini tobora ko‘proq jalb qilmoqda.

Janubiy Afrika universiteti olimlari begemotlar terining rangini shaffofdan qizg‘ish tusga o‘zgartirish qobiliyatiga ega ekanligini aniqlashdi. Bunday o‘zgarishlar odatda stress yoki ruhiy tushkunlik paytida kuzatiladi. Bu jarayon begemot organizmidagi kortizol gormoni miqdorining oshishi bilan bog‘liq bo‘lib, odamlarda ham shunga o‘xshash ta’sir kuzatilishi mumkin.

Hayvonlarning hissiyoti va xulq-atvorini o‘rganish ularning populyatsiyasini saqlab qolish uchun muhim hisoblanadi. Begemotlarning o‘z hissiyotlarini qanday ifodalashini tushunish orqali olimlar ularning sog‘lig‘i va farovonligiga qanday omillar ta’sir qilishini aniqlashlari mumkin. Terining rang o‘zgarishi begemotlar holatini baholashda muhim ko‘rsatkichlardan biri sanaladi.

Shu bilan birga, teri rangi o‘zgarishi har doim ham stress yoki kasallik belgisi emas. Ba’zida bu tashqi omillarga, masalan, harorat yoki namlik darajasiga bog‘liq bo‘lishi mumkin. Shuning uchun olimlar ushbu fenomenni chuqurroq o‘rganishda davom etmoqda.

@qiziqfan

🌌 Kosmosda yurish natijasida kosmonavtlarning tirnoqlari tushib ketishi

Kosmonavtlar Xalqaro kosmik stansiya va boshqa orbital laboratoriyalarda ishlaganidan so‘ng, Yerga qaytganda tirnoqlari bilan bog‘liq muammolarga duch kelishadi. Bu muammo tirnoqlarning ildiz qismida joylashgan matritsalardan o‘sib chiqadigan shoxli to‘qimalar ekanligi bilan bog‘liq.

Tirnoq o‘sish jarayoni matritsalar orqali amalga oshadi, ular qon tomirlari orqali kislorod va oziq moddalar bilan ta’minlanadi. Kosmik fazoda kapillyarlarda kislorod yetishmovchiligi yuzaga keladi, bu esa tirnoqlarning o‘sishining sekinlashishiga, ularning mustahkamligi va elastikligini yo‘qotishiga olib keladi.

Bundan tashqari, vaznsizlik sharoitida tirnoqlar Yerda bo‘lgani kabi gravitatsion bosim ta’siriga uchramaydi, bu esa ularning normal shakli va o‘sishiga yordam beradi. Natijada, tirnoqlar yumshoq, mo‘rt bo‘lib qoladi va osongina barmoqlardan ajralib ketishi mumkin.

Bu muammoni hal qilish uchun tirnoqlarni mustahkamlovchi maxsus vositalardan foydalanish tavsiya etiladi. Biroq, hozircha bu muammoni butunlay bartaraf etishning iloji yo‘q, va kosmonavtlar har bir ochiq kosmosga chiqishdan so‘ng tirnoqlarini yo‘qotishga majbur bo‘lishadi.

@qiziqfan

Insoniyat tomonidan almashinilayotgan ma'lumotlar

Hozirgi raqamli davrda insoniyat tomonidan ishlab chiqarilayotgan va almashinilayotgan ma'lumotlar hajmi ulkan ko'lamga yetgan. Tadqiqotlarga ko'ra, dunyo bo'ylab insonlar bir kunda 2,5 kvintillion bayt ma'lumot yaratadi.

Bu hajmni tasavvur qilish uchun, har biri 30 million kitobga ega bo'lgan 250 000 kutubxonani misol keltirish mumkin.

@qiziqfan

Bilasizmi, bronijiletni ayol kimyogar – Stefani Kvolek ixtiro qilgan

Bronijilet – harbiylar va huquq-tartibot organlari xodimlarining ajralmas himoya vositasi bo‘lib, ko‘krak va orqa qismini o‘q va portlovchi moddalar parchalaridan saqlaydi. Biroq, ko‘pchilik bu muhim xavfsizlik elementini ayol kimyogar – Stefani Kvolek (Stephanie Kwolek) ixtiro qilganini bilmaydi.

Stefani Kvolekning hayoti va ilmiy faoliyati
👩‍🔬 Stefani Kvolek 1922-yil 31-iyulda AQShning Nyu-Jersi shtatida tug‘ilgan.
🎓 1942-yilda Maunt-Xoliok kollejida kimyo bakalavri darajasini olgan va keyinchalik Illinoys shtati universitetida tahsilni davom ettirgan.
🏢 1950-yilda DuPont kompaniyasida ish boshlagan va u yerda sintetik tolalar ustida tadqiqotlar olib borgan.

Kvolekning kashfiyoti: kevlar – yuqori mustahkam tolalar
🔬 1965-yilda Stefani Kvolek yangi turdagi sintetik tolani – kevlarni yaratdi.
🛡 Kevlar o‘ta mustahkam, yengil va issiqlikka chidamli bo‘lib, og‘ir vaznli metallardan ham mustahkamroq edi.

Kevlardagi asosiy xususiyatlar:
✔️ Po‘latdan 5 barobar mustahkamroq
✔️ Yengil va moslashuvchan
✔️ Harorat va kimyoviy ta’sirlarga chidamli

Bugungi kunda kevlar nafaqat bronijilet, balki shlem, avtomobil shinalari, sport jihozlari va hatto kosmik texnologiyalar uchun ham qo‘llaniladi.

Stefani Kvolekning bu kashfiyoti zamonaviy xavfsizlik sanoatida inqilob yaratdi va minglab insonlarning hayotini saqlab qoldi. 👩‍🔬🔬🚀

@qiziqfan

🐜 Ishchi chumolilar kuniga o‘rtacha 4 soat uxlaydi

Bu ularning kunduzgi yoki tungi hayot tarziga bog‘liq. Chumolilarning uxlash tartibi turi (zoti)ga qarab farqlanadi. Ba’zi turlar atrof-muhit sharoitlariga qarab kunduzgi hayotdan tungi hayot tarziga o‘tishi mumkin. Bu o‘zgarish resurslarning mavjudligi, yirtqichlarning xavfi va iqlim sharoitlari bilan bog‘liq.

Chumolilarning uyqu odatlari
🔹 Ishchi chumolilar butun kun davomida yuzlab qisqa uyqu tanaffuslari qiladi. Tadqiqotlarga ko‘ra, ular o‘rtacha 4 soat 48 daqiqa uxlashi mumkin.
🔹 Agar kundalik faoliyat sustlashsa, ular odatdagidan ko‘proq ham uxlay oladi.

Chumoli qirolichasining uyqusi
👑 Qirolicha chumolilar ancha uzoq – o‘rtacha 9,4 soat uxlaydi.
🔹 Tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, qirolichalar uyqu paytida tush ko‘rishi mumkin, chunki ularning mo‘ylovlari (antennalari) uyqu davomida titraydi. Bu esa odamlardagi tez uyqu (REM) fazasiga o‘xshash holatni bildiradi.

Chumolilar qanday uxlaydi?
🛌 Ular harakatsiz holatda, mo‘ylovlarini ichkariga tortgan holda uxlaydi.
💤 Uyg‘ongandan so‘ng, bir muddat sekin harakat qiladi va sust bo‘lib qolishi mumkin.
🏠 Chumolilar o‘z uyalarida yoki ularning tashqarisida, yashirin joylarda uxlaydi.

Bu ma’lumotlar chumolilarning murakkab hayot tarzi va uyqu tizimi borligini ko‘rsatadi. 🐜💤

@qiziqfan

🦍 Yaponiyada maymunlar kuniga ikki soatdan ortiq ishlash huquqiga ega emaslar.

2009-yilda qabul qilingan ushbu qonun hayvonlar huquqlarini himoya qilish harakati natijasida amalga oshirilgan. Qonunga ko‘ra, maymunlardan ko‘ngilochar maqsadlarda foydalanish, jumladan, sayyohlar bilan suratga tushirish taqiqlangan. Shuningdek, ularning ish vaqti cheklangan bo‘lib, bu ularning sog‘lig‘i va farovonligini himoya qilish uchun qabul qilingan.

@qiziqfan

🛫 Dunyodagi eng qisqa muntazam aviaqatnovlar Shotlandiyada amalga oshiriladi

Tafsilotlar:
🔹 Parvoz masofasi 1,7 km (1,5 mil).
🔹 Yo‘nalish: Uestray (Westray) – Papa-Uestray (Papa Westray), Orkney orollari (Shotlandiya).
🔹 Parvoz vaqti: 1 daqiqa 14 soniya, lekin qulay ob-havoda 47 soniyagacha qisqarishi mumkin.

✅ Dunyodagi eng qisqa muntazam yo‘lovchi parvozi – bu yo‘nalishda har kuni samolyotlar qatnaydi.
✅ Ushbu parvozni Loganair aviakompaniyasi amalga oshiradi.
✅ Ushbu yo‘nalish mahalliy aholiga, ayniqsa orollarda yashovchilarga tezkor transport vositasi sifatida muhim ahamiyatga ega.
✅ Chipta narxi o‘rtacha 17 funt sterling (taxminan 20-22 AQSh dollari) atrofida.

Shunday qilib, bu parvoz dunyodagi eng qisqa muntazam tijorat reysi bo‘lib, aviaqatnov tarixida o‘z o‘rniga ega. 🚀🌍

@qiziqfan

Kanadada 2 milliondan ortiq ko‘l mavjud, biroq aniq soni maʼlum emas. Mamlakat dunyodagi ichimlik suvi zaxirasining 20 foiziga ega.

🔹 Kanadada taxminan 879 mingta maydoni 3 gektardan katta bo‘lgan yirik ko‘llar va millionlab kichik suv havzalari mavjud.

🔹 Kanada dunyodagi eng ko‘p ko‘llarga ega bo‘lgan davlat hisoblanadi.

🔹 Dunyo bo‘yicha ichimlik suvi zaxirasining 20 foizi Kanadada, lekin bu suvlarning atigi 7 foizi yangilanib turadigan (oqayotgan) suv hisoblanadi. Qolgan qismi muzliklar, botqoqliklar va ko‘llarda saqlanib turadi.

Yaʼni, Kanadada suv resurslari ko‘p bo‘lsa ham, ularning hammasi ichimlik suvi sifatida ishlatilishi mumkin emas. 🚰🌊

@qiziqfan

Yudjin Shumeyker – Oyga dafn etilgan yagona inson.

Yudjin Shumeyker (1928–1997) – amerikalik geolog va astronom, planetar geologiyaning asoschilaridan biri hisoblanadi.
🔹 U Oy va Marsdagi kraterlar hamda asteroidlarning Yerga ta’sirini o‘rganish bo‘yicha yetakchi olim bo‘lgan.
🔹 Shoemaker-Levy 9 kometasining Yupiterga urilishi hodisasini oldindan bashorat qilgan olimlardan biri.

Oyga qanday dafn etilgan?
1997-yilda Shumeyker avtomobil halokatida vafot etganidan so‘ng, uning kulining bir qismi NASA va Celestis kompaniyasi tomonidan Lunar Prospector fazoviy apparati bilan Oyga jo‘natildi.
1999-yilda bu apparat Oy yuzasiga qulagan va Shumeykerning kulini rasmiy ravishda Oyga dafn qilishgan.

Bu voqea insan tarixidagi birinchi va hozircha yagona Oyga dafn etilgan holat hisoblanadi.

@qiziqfan

Tabby — rekord o‘rnatgan mushuk bo‘lib, u butun hayoti davomida 420 ta mushukcha dunyoga keltirgan.

@qiziqfan

🦈 Akulalarning tishi umri davomida minglab almashadi

Akulalar umr bo‘yi 30 mingtagacha tishni almashtirishi mumkin. Ularning yangi tishlari tish yo‘qotilgandan so‘ng darhol o‘sishni boshlaydi.

@qiziqfan

👼 Inson embrionida barmoq izlari homiladorlikning uchinchi oyida rivojlana boshlaydi.

Barmoq izlari — bu insonning noyob identifikatoridir, va ular embrionda tashqi muhit taʼsirida shakllanadi. Barmoq izlarining paydo bo‘lishi genetik omillar va hujayralar o‘sishi natijasida yuzaga keladi. Bu jarayon embriologik rivojlanishning bir qismi bo‘lib, barmoq izlari tug‘ilgandan keyin o‘zgarmaydi va har bir inson uchun o‘ziga xos bo‘ladi.

@qiziqfan

Pretsedent huquqi tufayli, AQSHda yuzlab g‘alati va tushuntirish qiyin bo‘lgan qonunlar mavjud, ammo bitta qonun alohida eʼtiborni jalb qiladi: Kaliforniyaning Chiko shahrida, agar kimdir shaharda yadroviy qurilma portlatsa, unga 500 dollar miqdorida jarima solinadi.

Ushbu qonun, aslida 1960 yillarda yoki undan avvalgi yillarda qabul qilingan bo‘lib, o‘zining kutilmagan va kulgili shakllanishi bilan mashhur. Biroq, bu qonun real hayotda amalda ishlatilmagan va aslida, uni jiddiy qabul qilish mumkin emas. Bu kabi qonunlar ko‘pincha hukumat yoki huquqshunoslar tomonidan "pretsedent huquqi" (yaʼni, avvalgi sud qarorlaridan kelib chiqqan holda) kiritilgan va ular qiyin va absurd ko‘rinishi mumkin.

Shu bilan birga, bu qonun amaldagi qonunlar orasida bo‘lsada, bugungi kunda uning real taʼsiri deyarli yo‘q.

@qiziqfan