Nodirabegim

Анна Достоевскаянинг Нодирабегим Иброҳимова таржимасидаги "Хотиралар" асарини ўқиб тугатдим.

Анна Григорьевна Достоевскаянинг "Хотиралар" асари – рус адабиётининг буюк ёзувчиси Фёдор Достоевскийнинг ҳаёти билан боғлиқ тарихий-бадиий асардир.  Унда ёзувчининг ҳаёти, ижодий жараёнлари ва шахсий муносабатлари ҳақида самимий бир ёндашув акс этган. Бу асар нафақат дунё адабиёти мухлислари, балки Достоевский шахсига қизиқувчилар учун ҳам аҳамиятлидир.
Анна Достоевская асарда ўзининг аёл, рафиқа ва ёзувчининг ёрдамчиси сифатидаги ҳис-туйғуларини ўта жонли тарзда баён этади. Унинг нуқтаи назарига кўра Фёдор Достоевский нафақат буюк ёзувчи, балки оғир синовларга дуч келган жабрдийда, жонкуяр ва меҳрибон инсон сифатида намоён бўлади. Анна ўз хотираларида ёзувчининг қиморга бўлган мойиллиги, молиявий қийинчиликлари, саломатлиги ва асарларини яратиш жараёнида дуч келган мураккабликлар ҳақида самимий ёзади.
Асарнинг энг муҳим жиҳатларидан бири бу Фёдор Достоевскийнинг ижодий муҳити ва илҳом манбалари сирини очиб берилишидир. Шунингдек, у ўша даврнинг маданий ва ижтимоий муҳитини акс эттиради, бу орқали биз ёзувчининг асарлари билан чамбарчас боғланган воқеликни яхшироқ тушунамиз.
Анна Достоевскаянинг ёзиш услуби ҳақиқий ёзувчиларнинг услубидек бўлиб, асарни ўқиш жараёнида завқни оширади. Унинг самимий ва атрофлича баёнлари Фёдор Достоевскийнинг шахсиятига ва ижодига чуқурроқ назар ташлаш имконини беради.
Асарни ўқиш давомида ўқувчи нафақат Фёдор Достоевскийнинг ҳаёти ҳақида билиб олади, балки ёзувчининг аёли бўлган кучли шахснинг таъсирини ҳам ҳис қилади. Анна Григорьевна нафақат ёзувчининг рафиқаси, балки унинг ишончли ёрдамчиси сифатида кўрилади.

"Хотиралар" – бу буюк ёзувчининг ҳаёти ҳақидаги ҳикоя, қолаверса, муҳаббат, садоқат ва ижодий жараён ҳақидаги ноёб асар. У Анна Достоевскаянинг чуқур инсоний туйғуларини ва интеллектуал салоҳиятини намоён қилади.

Р/S. Менимча, ҳар бир ижодкор аёл ўз турмуш ўртоғи ҳақида шундай китоб ёзишни истайди, албатта, у Достоевскийдек инсон бўлса)))

"Оқдан қизилга" китобига тақриз.

Анифнинг "Оқдан қизилга" шеърий тўпламини замонавий адабиётда аёл руҳиятининг энг ичкарисига кириб боришга қўйилган шаҳдам қадам деб ҳисоблаш мумкин. Бу китобда, асосан, инсоннинг ички кечинмалари, айниқса, аёлнинг ҳис-туйғулари, ҳурликка бўлган интилиши ва ижтимоий тузумга нисбатан ўзига хос танқидий қарашлари акс этган ва ижтимоий муаммоларни ёритишга қаратилган. Бир қарашда оддий туюлган шоирона ифодада инсон руҳиятининг чуқур қатламлари ўзини намоён қилади.
Аниф шеърларининг ўзига хос жиҳати шундаки, унда инсоннинг ўз-ўзини англашга, ижтимоий талаб ва қадриятларга қаршилик кўрсатишга бўлган эҳтиёжи асосий мавзу сифатида ўрин олган. Масалан, "Беркинишни истадим", "Кетиш" ва "Муаллақ одам" шеърларида қаҳрамоннинг ўзлигини топишга интилиши ва айрим қонун-қоидалардан қочишга уриниши ифодаланган.
Муаллиф шеърларида модернист шоирларга хос содда, лекин таъсирчан тил орқали чуқур фалсафий саволларни ўртага қўяди: “Аёл ким?”, “Ҳаётнинг мазмуни нимада?”, “Эркинликка қандай эришиш мумкин?”
Шеърларда аёллик мавқеи, унинг ижтимоий ўрни ва айниқса, эркинлик учун кураш муҳим ўрин тутади. "Жаҳаннамда аёлларнинг улуши кўпроқ" каби шеърларида аёлларга нисбатан номуносиб муносабатлар устидан очиқ танқид ва ўзликни ҳимоя қилиш чақируви мавжуд.
Китобнинг яна бир ўзига хос жиҳати – унинг ҳиссий кучи ва ҳаққонийлиги. Қаҳрамонлар ўз дардларини ошкор қилган ҳолда, ўқувчига самимий мурожаат қиладилар.
“Оқдан қизилга” — бу нафақат шеърий тўплам, балки инсоннинг ўз ҳаётига ва ички озодлигига бошқача назар билан қарашга ундайди.
Оқдан қизилга ўтишнинг маъноси нима ўзи? Бу ўтиш жараёни ўзида динамик ва драматик ўзгаришларни ифодалайди. Масалан:  тинчликдан курашга ўтиш:
Оқ ранг азалдан тинчлик ва беғаразлик рамзи бўлса, қизил ранг ҳаракат, исён ёки кучли эҳтиросни англатади. Демак, бу ўтиш инсоннинг осойишталик ҳолатидан фаол ҳаракатларга ўтишини ифодалаши мумкин, ёки
покликдан қурбонликка ўтиш:
Оқ ранг поклик, софликни билдирса, қизил - қон ва қурбонлик билан боғлиқ. Бу ўзгариш ўзини фидо қилиш ёки юксак мақсадлар учун кураш йўлига ўтишни англатиши мумкин.
Оқ ранг орзулар, соф ниятлар ёки нейтралликни англатган бўлса, қизилга ўтиш нафақат ҳаракат, балки янги куч ва қувватнинг пайдо бўлиши, илгари йўқ бўлган шиддатли ҳиссиётларнинг юзага чиқишини англатади.
Деярли барча шеърларда оқдан охири қизилга ўтилганликни кўриш мумкин. Шунга кўра китобга сарлавҳа ҳам муносиб танланган.
Жумладан:
Адабиётга олиб кирма дейсиз
чиркинликни
бахтсизликни
манови ҳаёт эса
тўлиб кетган қабоҳатга
сиз эса ҳамиша
ижод гўзал бўлсин
мунаввар бўлсин
дея қиласиз талаб....

...Менинг ичимда эса қора илон бор
вишилласа дарров аллалайман...
Бу шеър инсоннинг ижодий фаолиятидаги ички курашини, унинг қалби ва атрофдаги ижтимоий талаблар ўртасидаги зиддиятни ўта самимий ва таъсирчан тарзда акс эттиради. Муаллиф адолатсизликка тўлган жамият манзарасини тасвирлар экан, ҳақиқатни яширишга бўлган чақириқларга қарши чиқади.
Шеърдаги асосий рамзлардан бири – "қора илон". У инсон қалбидаги шубҳа, қўрқув, нафрат ва ички ёвузликнинг тимсолидир. Муаллиф бу "илон" билан тинмай курашар экан, уни нафақат қаттиққўлик билан бостиришга, балки уни қалам орқали фош этишга бел боғлайди. Бу эса инсон қалбидаги ички қувватлар ва уларнинг ижодга таъсирини ўзида мужассам этган. Жамият ижодкордан тоза, пок, орзуларга тўла ижодни кутади, лекин ижодкорнинг кўз ўнгида разолат, бузуқлик ва адолатсизлик кўринади. Муаллиф "илон" билан яшашни, унга мойиллик қилишни маъқул кўрмайди. У инсонларни бундай ёвузликни таг-туги билан йўқ қилишга чақиради.
Бундан ташқари, шеърдаги капалаклар нафис ижодий жараённи англатади. Бироқ, илон уларга йўл бермайди, бу ижодкорнинг ички қарама-қаршиликларини янада ёрқинлаштиради.
Шеър муаллифнинг нафақат ижодкор сифатидаги фалсафасини, балки унинг инсон сифатидаги ўзига хос руҳий изтиробларини ҳам намоён қилади. Ундаги фалсафий ўйлар ўқувчини қалбдаги ўз "илони" ҳақида ўйлашга, унга қандай муносабатда бўлишини белгилашга чорлайди.
"Оқдан қизилга" ни ўқир эканман, онгимда қизил юлдузчалар милтиллаб ёна бошлади, барчага ўқишни тавсия қиламан.

“Шахсий хона” — Виржиния Вулфнинг аёллар ва адабиёт ҳақида ёзган машҳур эссеси бўлиб, у  Виржиниянинг 1928-йилдаги маърузалари асосида яратилган. Муаллиф бу асарида аёлларнинг ижодий мустақиллиги учун моддий имконият ва шахсий ҳудуд қанчалик муҳим эканини таҳлил қилади. У жамиятдаги тенгсизликни танқид қилади ва аёл ёзувчиларнинг муваффақият қозониши учун шароит яратилиши кераклигини исботлайди.
Асарнинг асосий ғояси:
Иқтисодий эркинлик – аёл ижодиётининг калити.
Вулфнинг фикрича, аёл ижодкор ёзиши, ижод қилиши ва эркин фикрлаши учун иқтисодий мустақилликка эга бўлиши лозим. Бу ғояни у "Ҳар бир ижодкор аёлга £500 ва шахсий хона керак” деган машҳур ибораси билан ифодалайди.

Вулф Кембриж университетидаги тажрибаларидан келиб чиқиб, аёллар учун таълим имкониятлари чекланганлигини кўрсатади. Университетлар ва кутубхоналар асосан эркаклар учун очиқ бўлган, бу эса аёлларнинг илмий ва адабий тараққиётига тўсиқ бўлган.

Муаллиф Жудит номли хаёлий персонажни яратади — агар Уильям Шекспирнинг синглиси бўлганида ва у ҳам санъатга қизиққанида, унинг тақдири қандай кечган бўлар эди? Вулфнинг фикрича, у ижодий салоҳиятига қарамай, жамиятнинг чекловлари туфайли танилолмаган бўлар эди.

Вулф аёллардан ўз овозларини топишни ва эркаклар томонидан ўрнатилган адабий анъаналардан чиқиб кетишни сўрайди. У аёлларга эркаклар ёзув услубини такрорламасликни, ўз ҳаёт тажрибаларига асосланган янги адабий услубни яратишни маслаҳат беради.

“Шахсий хона” нафақат феминистик адабиётнинг муҳим қисми, балки аёллар ижоди ва унинг адабиётдаги ўрни ҳақида чуқур мулоҳазалар уйғотувчи асардир. У бугунги кунда ҳам долзарблигини йўқотмаган, чунки ижодда тенглик ва эркинлик масалалари ҳали ҳам муҳокама марказида.

Бу асар аёллар учун ҳаётий муҳим бўлган иқтисодий мустақиллик, ижодий эркинлик ва таълим имкониятлари ҳақида ўйлашга чорлайди. Вулф аёлларни нафақат адабиётда, балки жамиятда ҳам фаол ва мустақил бўлишга даъват этади. “Шахсий хона” – ҳар бир ижодкор ва китобхон ўқиши керак бўлган, фикрлашга чорловчи асар.

Р/S. Асарни аввалроқ ўқиб чиққандим. Лекин қайта ўқишга эҳтиёж туғилди ва яна ўқиб тугатдим. Китобни ўқир эканман негадир кўз олдимда Вулф эмас, Нодирабегим Иброҳимова намоён бўлаверди)